Post date: 30-May-2013 06:45:26

Η Ρωσική Επανάσταση (1917-21)

Προοίμιο.

Σε όλες τις κοινωνίες, όπου επικρατεί εκμετάλλευση της ανθρώπινης εργασίας και είναι έκδηλη η κοινωνική αδικία, μπορεί να αναπτύσσονται ιδέες διαμαρτυρίας και τάσεις ανατροπής της ανεπιθύμητης κοινωνικής δομής για την οικοδόμηση μιας δικαιότερης κοινωνίας. Τέτοιες ιδέες κοινωνικής ανατροπής εμφανίστηκαν ποικίλες και παλαιότερα και με τη Γαλλική Επανάσταση (1789-95) και μετά. Συστηματική όμως διδασκαλία για την επιβολή κοινωνιστικού (σοσιαλιστικού / κομμουνιστικού )συστήματος[1] διατύπωσαν οι Karl Marx και Friedrig Engels απευθυνόμενοι κατά κύριο λόγο στους εργαζόμενους όλων των κατηγοριών, που με τον ιδρώτα τους παράγουν τα αγαθά για όλους. Ξεκινώντας με το Κομμουνιστικό Μανιφέστο (1848) προώθησαν την ιδέα ότι η επανάσταση που αυτοί επαγγέλλονταν ήταν κοινωνική αναγκαιότητα και προχώρησαν στην οργάνωση Διεθνούς Ένωσης Εργατών ( Α΄ Διεθνής 1864, Β΄ Διεθνής 1889) με την πρόβλεψη ή την προσδοκία ότι η επιδίωξη κοινωνικής δικαιοσύνης είναι επιδίωξη των εργαζομένων όλων των χωρών, κατ’ αρχήν των βιομηχανικών χωρών, όπου η συγκέντρωση εργατικών μαζών με άθλιες συνθήκες ζωής γύρω από τα βιομηχανικά κέντρα κάνει πιο έκδηλη την εκμετάλλευση και πιο μαζική τη διαμαρτυρία και δημιουργεί τη δυναμική της επαναστατικής ιδεολογίας και πράξης.

Η διαμόρφωση συνθηκών διάδοσης μιας επαναστατικής ιδεολογίας εύλογο είναι να ανησυχεί την ιθύνουσα τάξη των θεωρούμενων ή πραγματικών εκμεταλλευτών, την κατεστημένη κοινωνική τάξη, η οποία αντιδρά συνήθως , όπως μας διδάσκει η Ιστορία, με ποικίλους τρόπους:

- Μέτρα βελτίωσης των συνθηκών ζωής, ώστε να γίνεται κάπως ανεκτή (κοινωνική πολιτική) η ιθύνουσα κοινωνική ομάδα. Αυτό λ.χ. εγκαινίασε στον καιρό του ο Βίσμαρκ.

- Μέτρα ελέγχου των αντιδράσεων (μέχρι και τη φυλάκιση ή τη δολοφονία ή εξορία των πρωτεργατών κοινωνικής διαμαρτυρίας). Μέτρα τρομοκράτησης για τους υπόλοιπους. Αυτό έκαναν πολλές χώρες κατά τον Μεσοπόλεμο (1920-40) και η Ελλάδα.

- Μέτρα προπαγάνδας διαμέσου ποικίλων θεσμών (Εκπαίδευσης, Εκκλησίας κ.ά.), για να πείθονται τα θύματα ότι οι συνθήκες όπου ζουν είναι οι πιο καλές, ίσως και εκφράζουν το πεπρωμένο τους.

Τέτοια μέτρα είχαν εκδηλωθεί από το 1870 και ύστερα σε διάφορες χώρες και στην τσαρική Ρωσία.

Η κοινωνική κατάσταση στην τσαρική Ρωσία ευνοούσε ιδιαίτερα τη διάδοση επαναστατικών ιδεών λόγω της ιδιαίτερα έκδηλης κοινωνικής αδικίας και της διοικητικής αδυναμίας του τσαρικού καθεστώτος. Και η πρόσφατη ταπείνωση κατά τον Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο του 1904-1905 είχε συμβάλει στην ανυποληψία του Κράτους. Τέλος, η συμμετοχή στο Μεγάλο Πόλεμο του 1914 αποκάλυψε σαφέστερα την αδυναμία του Κράτους στην επιστράτευση και έπειτα στη διεξαγωγή του πολέμου. Σε εκατομμύρια ανέρχονταν τα θύματα του μετώπου (νεκροί και τραυματίες)[2]. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες οι επαναστατικές ιδέες διαδίδονταν και στις τάξεις του στρατού, ενώ παράλληλα η αντίπαλη δύναμη, η Γερμανία, έβλεπε με συμπάθεια την πιθανότητα μιας εσωτερικής επανάστασης στη Ρωσία, ώστε να καταρρεύσει από πλευρά των Ρώσων το ανατολικό Μέτωπο και οι Γερμανοί να μεταφέρουν όλες τις δυνάμεις τους στα άλλα μέτωπα. Και διευκόλυναν (οι Γερμανοί) την κίνηση του πολιτικού εμπνευστή της Ρωσικής Επανάστασης, του Βλαδίμηρου Ίλιτς Ουλιάνωφ Λένιν, από την Ελβετία στα ρωσικά σύνορα. Ο Λένιν και οι συνεργάτες του με γερμανικό τρένο –μέσα σε ειδικό κλειστό βαγόνι- έφτασαν στα δυτικά σύνορα της χώρας τους την κατάλληλη ώρα (Απρίλη του 1917).

Το τσαρικό καθεστώς είχε ήδη ανατραπεί από το Φλεβάρη του 1917, όχι από επαγγελματίες ή απλά ιδεολόγους επαναστάτες, αλλά από πεινασμένους εργάτες μεταλλωρύχους, που έκαναν απεργίες, και από στρατιώτες που αρνήθηκαν να υπακούσουν σε ανίκανη εξουσία και να χτυπήσουν αδελφούς απεργούς. Τη διαχείριση της εξουσίας ανέλαβε μετριοπαθής σοσιαλιστική Κυβέρνηση υπό τον Κερένσκι, ανίκανη να αντιμετωπίσει τα μεγάλα προβλήματα της κοινωνίας: πείνα, ανεργία, απογοήτευση και αφόρητη κοινωνική αδικία (η κύρια τότε πηγή πλούτου, η γη, άνηκε στους γαιοκτήμονες και την Εκκλησία και οι εργάτες της γης ήταν ακτήμονες). Επιπλέον, η Κυβέρνηση Κερένσκι συνέχιζε τον πόλεμο με μυριάδες θύματα καθημερινά. Η προπαγάνδα των οπαδών του Λένιν (των Κομμουνιστών Μπολσεβίκων) βρίσκει γόνιμο έδαφος στο λαό και στο στρατό. Και παρά το γεγονός ότι τον Ιούλιο του 1917 αναγκάστηκε ο Λένιν διωκόμενος να διαφύγει από τη Ρωσία στη Φινλανδία, μπορούσε εύκολα να συνεχίζει την προπαγάνδα των επαναστατικών ιδεών του μέσα στη Ρωσία του Κερένσκι, όπου η συντριπτική πλειοψηφία λαού και στρατού είναι δυσαρεστημένη και απογοητευμένη από την Κυβέρνηση, την οποία και ανατρέπει τελικά με εξέγερση στις 25 Οκτωβρίου 1917. Οι δέκα μέρες που ακολούθησαν, Οι Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον Κόσμο[3], φέρνουν στην εξουσία τα Σοβιέτ (Επιτροπές Εργατών / Επιτροπές Αγροτών / Επιτροπές Στρατιωτών), που αναλαμβάνουν να προωθήσουν το Πρόγραμμα της Επανάστασης. Πράξη πρώτη: Καταργείται, στις 8 Νοέμβρη του 1917, η ιδιοκτησία γης και η εκμετάλλευσή της περιέρχεται σε κείνους που την καλλιεργούν, σε αγροτικές επιτροπές, στα Συμβουλια (Σοβιέτ) των χωρικών. Και παράλληλη επιδίωξη άμεση του Λένιν διατυπωμένη από τον Απρίλη του 1917, ήταν: «Να τελειώνουμε τον Πόλεμο, για να κερδίσουμε την Επανάσταση».

Το πρόγραμμα των Σοβιέτ

Τα άμεσα λοιπόν προβλήματα της νέας, της Σοβιετικής, Κυβέρνησης ήταν:

- Σύναψη Ειρήνης με τη Γερμανία.

- Οργάνωση της νέας, της σοβιετικής Κοινωνίας πάνω σε ερείπια, που είχε αφήσει ο πόλεμος με τη Γερμανία (ως την ώρα της υπογραφής της συνθήκης Brest Litovsk).

- Αντιμετώπιση εκείνων που είχαν ανατραπεί, οι οποίοι ήταν οι πριν προνομιούχοι (γαιοκτήμονες και κάθε άλλης κατηγορίας πρώην εκμεταλλευτές) και όπως ήταν αναμενόμενο έσπευσαν να αντιδράσουν, όταν και όπου είχαν δυνατότητα αντίδρασης.

- Αντιμετώπιση των πρώην Συμμάχων και γενικότερα των δυνάμεων των αντεπαναστατικών, που εύλογα θορυβήθηκαν από την κοινωνική (σοσιαλιστική) ανατροπή, η οποία είχε συντελεστεί στη Ρωσία από 25 Οκτωβρίου (με το Παλαιό Ημερολόγιο) 1917 και ύστερα. Και έσπευσαν σε λίγο να επέμβουν στην επαναστατημένη Ρωσία, για να επαναφέρουν το προηγούμενο, το τσαρικό καθεστώς, μάλλον για να εμποδίσουν την εδραίωση της Επανάστασης..

Από τα θέματα αυτά θα παρουσιάσουμε εδώ το πρώτο, την επιδίωξη ειρήνευσης, που συνδέεται με τη λήξη του Μεγάλου Πολέμου. Τα άλλα εμπίπτουν χρονικά και θεματικά στο επόμενο κεφάλαιο του Μεσοπολέμου (1919-39), όπου και θα προσπαθήσουμε μια όσο είναι δυνατό αντικειμενική και σαφή παρουσίαση της πορείας της Σοβιετικής Ένωσης (όπως ονομάστηκε με το Σύνταγμα του 1924) παράλληλα προς την πορεία των άλλων χωρών και ιδεολογιών, που ένιωθαν ότι έφερνε μήνυμα ανατροπής και στις δικές τους κοινωνίες.

Οι σοβιετικοί ηγέτες είχαν σοβαρούς λόγους να επιδιώξουν γρήγορα την ειρήνευση, γιατί αυτό ήταν το πρώτο αίτημα των οπαδών τους και προϋπόθεση για να οργανώσουν την ιδεατή σοβιετική κοινωνία που υπόσχονταν. Δυο εβδομάδες μετά την επικράτηση της Επανάστασης ο Trotsky, ως υπουργός Εξωτερικών, έστειλε στους ξένους διπλωματικούς αντιπροσώπους στην Πετρούπολη πρόταση για την άμεση ανακωχή σε όλα τα μέτωπα. Οι Σύμμαχοι όμως (Entente) απέρριψαν την πρόταση, γιατί έβλεπαν πιθανές ανάλογες επαναστατικές κινήσεις στις δικές τους κοινωνίες. Αλλά οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες έβλεπαν την ειρήνευση με τη Ρωσία ως δυνατότητα άμεσης απαγκίστρωσης πολυάριθμων στρατιωτικών δυνάμεών τους, για να τις αξιοποιήσουν στο Δυτικό Μέτωπο. Επιπλέον, προσδοκούσαν μεγάλα ωφελήματα εμπορικά, οικονομικά, γιατί οι σοβιετικοί ήταν σε δύσκολη θέση και άρα θα ήταν ιδιαίτερα υποχωρητικοί στις διαπραγματεύσεις. Άρχισαν, λοιπόν, (στις 3 του Δεκέμβρη 1917) στο Brest Litovsk διαπραγματεύσεις ανακωχής, την οποία και υπόγραψαν δυο μέρες μετά. Διαπραγματεύσεις ειρήνης άρχισαν στις 22 Δεκέμβρη 1917 και κράτησαν 2 1/2 μήνες, γιατί η καϊζερική πλευρά διατύπωνε ολοένα περισσότερες απαιτήσεις εκτιμώντας τη δύσκολη θέση των σοβιετικών. Τελικά, η Συνθήκη Ειρήνης του BrestLitovsk υπογράφτηκε στις 3 του Μάρτη 1918. Σύμφωνα με αυτήν:

Η Ρωσία έχανε τον έλεγχο στην Ουκρανία, την Πολωνία, τη Φινλανδία - Λιθουανία – Εσθονία – Λατβία. Σε καθεμιά από αυτές τις χώρες προωθήθηκε Κυβέρνηση ελεγχόμενη από τους καϊζερικούς. Επιπλέον, η Ρωσία παραχωρούσε το Ασδραχάν, το Καρς, το Βατούμ (περιοχή του Καυκάσου) στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, σύμμαχο τότε της Καϊζερικής Γερμανίας..

Συνοπτικά, η Ρωσία έχανε εδάφη που είχε προσαρτήσει τους δυο τελευταίους αιώνες, έχανε το ¼ των υπηκόων της. Όμως οι απώλειες αυτές ήταν μεταβατικές, γιατί σε λίγο κατέρρευσαν οι αντίπαλοι, η Καϊζερική Γερμανία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία, που είχαν τα κέρδη από τη συνθήκη του Brest Litovsk.

Μεγαλύτερος κίνδυνος για τη νέα Κυβέρνηση των Σοβιέτ θα προέλθει σε λίγο από την άμεση στρατιωτική Επέμβαση των λεγόμενων φιλελεύθερων δημοκρατιών για ενίσχυση των αντισοβιετικών δυνάμεων μέσα στη χώρα των Σοβιέτ, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

- Τζων Ρηντ, Δέκα Μέρες που συγκλόνισαν τον Κόσμο (μετ. Τούλας Δρακοπούλου), εκδ. «Τ. Δρακοπούλου»).

- Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, Παγκόσμια Ιστορία (μετ. Δ. Π. Κωστελένου, εκδ. «Πλανήτης» ), τομ. Β΄ (από τη Γαλλική Επανάσταση ως τη Ρωσική Επανάσταση).

- Denis Richards, Ιστορία της Σύγχρονης Ευρώπης (1789-2000) μετ. Φ. Κ. Βώρος, εκδ. «Παπαδήμας», σελ. 471-76.

- Kerry Davidson, Twentieth Century Civilization, “Barnes and Noble Boooks” London 1975, p.128-32.

- J. M. Roberts, A General History of Europe, 1880-1945, “Open University Set Book” (Longman Paperback), p.p.316-20.

- F.G. Dreyfuss - Ronald Marx - Raymond Poidevin, Γενική Ιστορία της Ευρώπης, τ.6^ος (από το 1848 μέχρι σήμερα), μετ. Τάκης Θεοδωρακόπουλος – Πέτρος Παπαδόπουλος, Αθήνα 1985, σελ. 89-91.

- Esmond Wright (general editor) History of the World, 2 (the Last Five Hundred Years) p.p. 612-616.

- William Z. Foster, Ιστορία των Τριών Διεθνών, («International Publishers» New York, 1955) μετ. στην ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις «Γνώσεις», κεφ. 3 : Ίδρυση της 3^ης Διεθνούς, σελ. 364 κ.π. (Αθήνα, χ.χ.) σελ. 364 κ.π. «Ίδρυση της 3^ης Διεθνούς» (1919).

Εμφύλιος Πόλεμος στη Ρωσία

Προσπάθειες Επέμβασης Δυτικών Δυνάμεων και Ιαπωνίας

Η συνθήκη του Brest Litovsk (άνοιξη του 1918) ήταν οδυνηρή για το νεογέννητο και ασταθές ακόμη κράτος των Μπολσεβίκων, αλλά την ώρα εκείνη ανταποκρινόταν σε ανάγκη πιεστική για: ειρήνευση προς τα έξω, ώστε να επιτευχθεί σταθεροποίηση του επαναστατικού κράτους στο εσωτερικό. Αυτή ήταν η διακηρυγμένη στρατηγική του Λένιν, που έβλεπε τα εσωτερικά προβλήματα της χώρας του: οικονομική κρίση, διοικητική αποδιοργάνωση, κοινωνική σύγκρουση. Εξάλλου, σε λίγο, προς το τέλος του 1918, κατέρρευσαν οι δυο γειτονικές αυτοκρατορίες (Γερμανία, Οθωμανικό Κράτος), που είχαν επωφεληθεί από την αναγκαστική υποχωρητικότητα των Μπολσεβίκων στο Brest Litovsk (την άνοιξη του ίδιου χρόνου).

Πιο απειλητικές για το νεαρό Σοβιετικό Κράτος των Μπολσεβίκων υπήρξαν άλλες εξελίξεις μέσα στο 1919: εσωτερική αντεπανάσταση που εκδηλώθηκε μέσα στη Ρωσία από δυνάμεις της τσαρικής κοινωνίας (οικονομικές, στρατιωτικές), που διεκδικούσαν να επανέλθουν στην παλαιότερη προνομιακή θέση τους, και εξωτερική επέμβαση από τις κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες, που ένιωθαν ότι απειλούνται άμεσα από το επαναστατικό ρεύμα, το οποίο απλωνόταν από τη Ρωσία προς τις γειτονικές χώρες, με κύριο φορέα τις αριστερές κοινωνικές ομάδες, που οραματίζονταν τη δική τους κοινωνική απελευθέρωση και κοινωνική δικαιοσύνη (π.χ. Σπαρτακιστές στη Γερμανία, το κίνημα του Μπέλα Κουν στην Ουγγαρία και διάφορα νεοσύστατα τότε Κομμουνιστικά Κόμματα σε άλλες χώρες, όπως το Κ.Κ.Ε. στην Ελλάδα, το οποίο ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1918, αρχικά ως Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος, Σ.Ε.Κ.Ε.).

Συγκεκριμένα:

- Μια εξέγερση των Κοζάκων[4] στην περιοχή του Don (νότια Ρωσία) αποτέλεσε τον πυρήνα αντεπαναστατικού κινήματος εκεί. Ένας ρωσικός λευκός στρατός[5] δρούσε (με γερμανική ανοχή connivance) στην περιοχή της Βαλτικής. Και μια ανεξάρτητη τοπική Κυβέρνηση ανακηρύχτηκε στην περιοχή του Omsk (Σιβηρία). Και όλες οι αντεπαναστατικές δυνάμεις υπό την ηγεσία πρώην τσαρικών στρατηγών κινούνταν προς το κέντρο της Επανάστασης των Μπολσεβίκων (Λένινγκραντ – Μόσχα).

- Παράλληλα προς αυτά τα αντεπαναστατικά κινήματα οι κεφαλαιοκρατικές χώρες οργάνωναν άμεση επέμβαση στο εσωτερικό της επαναστατημένης Ρωσίας των Μπολσεβίκων και προωθούσαν δυνάμεις από όπου μπορούσαν, όχι μόνο δικές τους αλλά και από άλλες χώρες, όσες μπορούσαν να πείσουν ή και να εκβιάσουν προς ενέργειες τέτοιες, με όποια μέσα διέθεταν κατά περίπτωση. Λογουχάρη, η Ελλάδα, που δεν είχε καμιά διαφορά με τη Ρωσία αλλά είχε και λόγους να διατηρεί σχέσεις καλές μαζί της, γιατί στη Ρωσία ιδιαίτερα προς τον Εύξεινο Πόντο και την Καυκασία ζούσαν πολυάριθμοι Έλληνες, υποχρεώθηκε να στείλει εκστρατευτικό σώμα στην Ουκρανία (1919) με τις δυνάμεις επέμβασης, προκειμένου να εξασφαλίσει τη διπλωματική βοήθεια Γαλλίας - Βρετανίας κατά την περίοδο της Μικρασιατικής περιπέτειας, που είχε αρχίσει με την απόβαση εκστρατευτικού Σώματος στη Σμύρνη (2/15 Μάη 1919). Συνολικά επιστρατεύθηκαν δυνάμεις Επέμβασης από 13 χώρες (Γαλλία, Βρετανία Πολωνία, Τσεχία….Ιαπωνία….Ελλάδα)

Με θαυμαστή αντοχή και επιμονή κατάφερε ο Κόκκινος Στρατός των Μπολσεβίκων να αποκρούσει, να κάμψει, να απομακρύνει τους εισβολείς, οργανωμένος από το Λέοντα Τρότσκι, που αποδείχτηκε τελικά νικητής σε όλα τα μέτωπα και στην Πολωνία, που είχε οργανώσει την πιο μεγάλη αντισοβιετική επιχείρηση βοηθούμενη και από το γαλλικό στρατό. Το καλοκαίρι του 1920 οι Σοβιετικοί μπόρεσαν και να εισβάλουν στην Πολωνία, σχεδόν ως τη Βαρσοβία. Η σύγκρουση στο μέτωπο αυτό τερματίστηκε με τη συνθήκη της Ρίγας (1920).

Μέσα στην ατμόσφαιρα όλης της κοσμογονικής προσπάθειας και δοκιμασίας (Επανάσταση – Επέμβαση –Απόκρουση) έλαβαν χώρα και οι ακόλουθες εξελίξεις, που επρόκειτο να έχουν σοβαρές συνέπειες αργότερα:

- Οι Μπολσεβίκοι είχαν λόγους να επανεύρουν τη συνέχεια της Διεθνούς Ένωσης Εργατών και προχώρησαν στην ίδρυση της Γ΄ Διεθνούς με κέντρο την πρώτη σοσιαλιστική Χώρα[6]. Και ως απάντηση στην Επέμβαση των Κεφαλαιοκρατών στη Ρωσία οι Μπολσεβίκοι αντιμετώπισαν το ιδεολογικό / στρατηγικό δίλημμα: Ανάπτυξη και οργάνωση του Σοσιαλισμού σε μια χώρα, ώσπου να οικοδομηθεί ένα ολοκληρωμένο και ισχυρό υπόδειγμα ή προώθηση της επαναστατικής ιδεολογίας και επανάστασης σε όλες τις χώρες όπου ιδρύονταν Κομμουνιστικά Κόμματα, για να υπονομευτούν οι Κεφαλαιοκράτες στα μετόπισθεν; (Αυτό ήταν το βαθύτερο νόημα της αντιπαράθεσης Στάλιν – Τρότσκι. Και επικράτησε ο πρώτος).

- Επίσης, μέσα στις δύσκολες συνθήκες της Αντεπανάστασης με τους λευκούς στρατούς και της Επέμβασης (από τη Δύση και την Ανατολή, τη Βαλτική και τον Εύξεινο) κλονίζεται η οικονομική και κοινωνική πολιτική των Μπολσεβίκων. Ο κρατικός οικονομικός προγραμματισμός οδηγεί τελικά στην υποπαραγωγή και στη δημιουργία ενδο-σοσιαλιστικής αντιπολίτευσης. Ο Λένιν υιοθετεί τη λεγόμενη Νέα Οικονομική Πολιτική (Ν.Ε.Π. ή NEP= Νew Economic Policy), η οποία για την ώρα εκείνη κρίθηκε ως αναγκαίο «ένα βήμα προς τα πίσω, για να γίνουν έπειτα δυο βήματα μπροστά». Νέα Οικονομική Πολιτική σήμαινε κάποιες παραχωρήσεις προς την ιδιωτική οικονομική δραστηριότητα, η οποία είχε αποτέλεσμα ευεργετικό για την οικονομική ζωή στη ρωσική οικονομία και δημιούργησε μια νέα μικροαστική τάξη, τους κουλάκους, και αργότερα μια νέα εστία έντασης ιδεολογικής ανάμεσα στους ηγέτες των Μπολσεβίκων[7]

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

1. J. M. Roberts, A General History of Europe, 1880-1945, “Open University Set Book” (Longman Paperback), p.p.316-20.

2. William Z. Foster, Ιστορία των Τριών Διεθνών, εκδόσεις «Γνώσεις» (Αθήνα, χ.χ.) σελ. 364 κ.π. «Ίδρυση της 3^ης Διεθνούς» (1919).

3. Για την ελληνική συμμετοχή στην εκστρατεία κατά των Μπολσεβίκων στην Ουκρανία μία ενημερωτική σελίδα περιέχεται στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (της «Εκδοτικής Αθηνών») τ. ΙΕ΄σελ. 212. Και μια ειδική μονογραφία, βιβλίο ολόκληρο, είναι τούτο: Κώστα Αυγητίδη, Η Σρατιωτική Επέμβαση των Καπιταλιστικών Χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα (1918-20), κεφ. 3^ο : «Η απόφαση και η έναρξη της στρατιωτικής επέμβασης», σελ. 47-64 (με 62 σημειώσεις- παραπομπές σε πηγές).

[1] Ο όρος socialism αρχικά αποδόθηκε ως κοινωνισμός στην ελληνική γλώσσα από τους Ριζοσπάστες της Κεφαλονιάς και άλλους κοινωνιστές κατά την περίοδο 1860-1880. (Γ. Αλισανδράτος, Ο Επτανησιακός Ριζοσπαστισμός 1848-64 (Πρακτικά του Β΄ Συνεδρίου Επτανησιακού Πολιτισμού, Λευκάδα, 3-8-Σεπτεμβρίου 1984).

[2] Τα δυο χρόνια του Πολέμου (1914-16) υπολογίζονται οι απώλειες των Ρώσων σε 2.000.000 νεκρούς και 4.000.000 τραυματίες

[3] Αυτός είναι ο τίτλος της πρώτης Ιστορίας της Ρωσικής Επανάστασης, που γράφτηκε από αμερικανό συγγραφέα, τον Τζων Ρηντ.(ελληνική μετάφραση Τούλας Δρακοπούλου, εκδόσεις «Τ. Δρακοπούλου».

[4] Κοζάκοι: χωρικοί, ακρίτες – στρατιώτες, που ζούσαν ημινομαδικά στην περιοχή των ποταμών Ντον και Δνείπερου (Ουκρανία). Κατά καιρούς είχαν και μια προνομιακή μεταχείριση από τη ρωσική Κυβέρνηση για τις υπηρεσίες που πρόσφεραν ως φρουροί των νότιων συνόρων. Οι πιο πολλοί από αυτούς πολέμησαν κατά του Κόκκινου Στρατού το 1918-20. Εντάχθηκαν στο σοβιετικό κοινωνικό σύστημα κατά την περίοδο 1928-33 (με την επικράτηση του Στάλιν στο Σοβιετικό Κράτος).

[5] Κατά τη διάρκεια της Αντεπανάστασης ονομάζονταν λευκοί στρατοί αυτοί που πολεμούσαν κατά του Κόκκινου Στρατού (κατ’ αρχήν οι Ρώσοι αντεπαναστάτες και μαζί τους οι ξένοι που επιχείρησαν την Επέμβαση).

[6] Συνέδριο της Μόσχας, 2-6 Μάρτη 1919 (Στο βιβλίο του Willam Z. Forster, Ιστορία των Τριών Διεθνών, σελ. 369 κ.ε.).

[7] Για τα θέματα αυτά θα επανέλθουμε με ειδικό κεφάλαιο: «Εξελίξεις στη Σοβιετική Ένωση» μέσα στην επόμενη ενότητα: Η Ευρώπη και η ανθρωπότητα όλη κατά τον Μεσοπόλεμο.