Πεζά

Τα Πεζά βρίσκονται στη βόρεια πλευρά του Δήμου. Είναι χτισμένα σε υψόμετρο 310 μ. από τη θάλασσα και απέχουν από το Ηράκλειο 17 χιλιόμετρα. Συνορεύουν με τους Κουνάβους, τη Μυρτιά, τις Αγιές Παρασκιές, την Καλλονή και το Καταλαγάρι. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, έχουν πληθυσμό 426 κατοίκους.

Το χωριό είναι πολύ παλιό. Αναφέρεται σε έγγραφα του 1212 ως Piscia, ενώ σε συμβόλαιο του 1271 ως Pesee. Στην επαρχία Πεδιάδας αναφέρεται από τον Καστροφύλακα ,το 1583, με το όνομα Pesa με 214 κατοίκους, καθώς και από το Βασιλικάτα το 1630.

Στην Τούρκικη απογραφή του 1671 αναφέρεται ως Peze με 39 χαράτσα, ενώ στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 ως Peza με 5 χριστιανικές και 5 τούρκικες οικογένειες.

Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται από το Δήμο Αγιών Παρασκιών, με 157 χριστιανούς και 34 Τούρκους κατοίκους. Το !900 είναι στον ίδιο Δήμο με 222 κατοίκους, το 1920 έδρα αγροτικού Δήμου με 341 κατοίκους.

Σύμφωνα με την παράδοση, πήρε το όνομά του την εποχή της Τουρκοκρατίας. Λένε ότι την εποχή εκείνη υπήρχε στην περιοχή ένας Τούρκος δερβέναγας που όποιον καβαλάρη συναντούσε τον ανάγκαζε να ξεπεζέψει και τον μαστίγωνε. Αυτό το γεγονός ανάγκαζε τους ανθρώπους να περνούν πεζοί απ' αυτό το χωριό και έτσι το χωριό ονομάστηκε Πεζά.

Κατά την Τουρκοκρατία, το χωριό , όπως και όλα σχεδόν τα χωριά της περιοχής ήταν τουρκοχώρι. Λένε λοιπόν πως εκείνη την εποχή ζούσε στο χωριό μια πολύ όμορφη κοπέλα που ήθελε να την παντρευτεί ένας Τούρκος. Ωστόσο αυτή προτίμησε έναν παλικάρι του χωριού, Έλληνα. Την ημέρα του γάμου ο Τούρκος σκότωσε το γαμπρό και στη συνέχεια διέταξε να του βγάλουν το συκώτι. Το μισό υποχρέωσαν τη νύφη να το φάει και το άλλο μισό το πέταξαν σε ένα πηγάδι, που από τότε ονομάζεται « του Σκώτι το πηγάδι».

Στη Γερμανική Κατοχή το χωριό επιτάχτηκε από τους κατακτητές, αφού πρώτα έστησαν τη σημαία τους στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στο κέντρο του χωριού, που ήταν ακόμη χωρίς σκεπή.

Στο χωριό έφτιαξαν αποθήκες πυρομαχικών, οι οποίες ανατινάχτηκαν σε κάποιο σαμποτάζ και οι Γερμανοί για αντίποινα συνέλαβαν πολλούς κατοίκους των Πεζών.

Καθεδρικός ναός του χωριού είναι ο Άγιος Νικόλαος που γιορτάζει στις 6 Δεκεμβρίου. Μεγάλο πανηγύρι όμως γίνεται και στις 21 Νοεμβρίου που γιορτάζει η παλιά εκκλησία της Παναγίας των Εισοδίων, η οποία είναι και πολιούχος του χωριού. Άλλες εκκλησίες είναι του Αγίου Κωνσταντίνου (βυζαντινή εκκλησία), του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Γεωργίου (στο νεκροταφείο), των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού.

Γειτονιές του χωριού είναι η Πάνω γειτονιά, η Κάτω γειτονιά, το Πευκάκι, τα Τσαχαλιάρικα, η Λαγκάδα και άλλα.

Σε μικρή απόσταση από το χωριό είναι οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις της Ένωσης παραγωγικών Συνεταιρισμών Πεζών, που επεξεργάζονται και εμπορεύονται τα γεωργικά προϊόντα της περιοχής, με άριστη και υποδειγματική οργάνωση.

Τα προτεινόμενα ονόματα των οδών στα Πεζά αναφέρονται:

• Στα ιστορικά στοιχεία του χωριού

• Στον κύκλο παραγωγής και κατανάλωσης του κρητικού κρασιού