Άγιος Βασίλειος
Ο Άγιος Βασίλειος βρίσκεται στο κέντρο του Δήμου μας. Είναι χτισμένος στους πρόποδες του λόφου Κεφάλα, σε υψόμετρο 360 μέτρων και απέχει από το Ηράκλειο 21 χιλιόμετρα. Συνορεύει με την Καλλονή, το Χουδέτσι και τις Μελέσες. Σύμφωνα με τη απογραφή του 2001 έχει 426 κατοίκους.
Η παλαιότερη μνεία του ονόματος, το οποίο οφείλει στην εκκλησία του Αγίου Βασιλείου, που δεσπόζει στο κέντρο του χωριού, βρίσκεται σε έγγραφο του 1368 και αναφέρεται ως Agio Vassili. Το 1391 ήταν φέουδο του Marcus Dandulo. To 1577 αναφέρεται από τον Barozzi ως Agios Vassilis, το 1583 από τον Καστροφύλακα S.Baseggio με 269 κατοίκους, το 1630 από το Βασιλικάτα ως Basegio de Schilus.
Στην τούρκικη απογραφή του 1671 αναφέρεται ως Hagio Vαsili με 15 χριστιανικές και 10 τούρκικες οικογένειες, το 1881 είναι στο Δήμο Αγιών Παρασκιών με 375 χριστιανούς και 23 Τούρκους. Το 1900 στον ίδιο Δήμο με 390 κατοίκους. Το 1928 είναι έδρα ομώνυμης κοινότητας με 465 κατοίκους.
Στα όρια του οικισμού, στο εσωτερικό της κοιλάδας προς το Χουδέτσι, βρίσκεται ο σπηλαιώδης σιναϊτικός ναός και ιερά Μονή της Παναγίας Σπηλιώτισσας, μετοχίου του Σινά.
Τα ίχνη των τοιχογραφιών επάνω στο βράχο του σπηλαίου της Παναγίας χρονολογούνται από τον 15ο αιώνα. Στα τέλη του 16ου αιώνα η Μονή ανήκε στην εύπορη βενετσιάνικη οικογένεια κάποιου γόνου των Φαλιέρων. Στα 1599 μάλιστα ο λόγιος Ιωάννης Μορεζήνος είχε διοριστεί από τους Ενετούς ως λειτουργός στη Μονή Σπηλιώτισσας. Περί τα 1600 φαίνεται πως η μονή ήκμαζε. Αφιερώθηκε στο Σινά για να γλιτώσει από τους Τούρκους, δε γνωρίζουμε όμως πότε ακριβώς έγινε αυτό. Στη Μονή ιδρύθηκε το 1866 το πρώτο Δημοτικό σχολείο της περιοχής. Μεταξύ των δασκάλων του αναφέρεται το όνομα του Γεωργίου Παρασυράκη. Το σχολείο αυτό εξυπηρέτησε εκείνα τα χρόνια και τους γειτονικούς οικισμούς.
Στην ίδια κοιλάδα προς το Χουδέτσι βρίσκεται και ο Σιανϊτικος ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου με τοιχογραφίες εξαιρετικού ενδιαφέροντος του 1291. Η κτητορική επιγραφή κοντά στην πόρτα αναφέρει: Ανακενήστηκε ανηστορήνθει ο πάνσεπτος και θείος ναός... Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου δια... και εξώδου κυρού Νικολάου Τζηακοντόπουπλου....μοναχής...έτους... του Ανδρηονίκου του Παλαιολόγου..
Στην περιοχή του χωριού σώζονται και άλλες εκκλησίες με τοιχογραφίες όπως είναι η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου και της Αγίας Πελαγίας. Άλλες εκκλησίες είναι η Αγία Παρασκευή, η Αγία Κυριακή, ο Άγιος Κωνσταντίνος, οι Άγιοι Αθανάσιος και Κύριλλος. Στην εκκλησία των Αγίων Κύριλλου και Αθανάσιου εικονίζονται δυο πρόσωπα, ένα γελαστό και ένα θλιμμένο. Σύμφωνα με την παράδοση υπήρχαν κάποτε δυο αδερφές από τις οποίες η μια έκλεψε τα προικιά της άλλης. Αυτή που τα πήρε γελά, ενώ η άλλη κλαίει.
Οι παλιοί κάτοικοι λένε πως η επιδημία πανώλης που μάστιζε τα γύρω χωριά δεν πρόσβαλλε τον Άγιο Βασίλειο, γιατί τον προστάτευσαν οι εκκλησίες που έχει γύρω γύρω.
Κάτοικοι του χωριού πήραν μέρος στο Μακεδονικό αγώνα. Είναι οι Σόλωνας Χατζηδάκης και Κωνσταντίνος Καμηλάκης.
Τάχτηκαν επίσης στο πλευρό της Εθνικής Αντίστασης και πολέμησαν στη Μάχη της Κρήτης.
Τοπωνύμια του χωριού είναι: ο Αϊ Λιας, ο Ανεμόμυλος, οι Βαθειάδες, τα Ζουριά, το Μετόχι, η Κεφάλα ο Προφήτης Ηλίας κ. α.
Γειτονιές του χωριού είναι το Λιβάδι, η Πλακούρα, το Κολωνάκι, η Καρά, η Τουρκογειτονιά, οι Κατράδες, το Γεράκι.
Τα οδωνύμια του Αγίου Βασιλείου έχουν αναφορές στις παρακάτω ενότητες:
Στη βυζαντινή ιστορία
Στο έντονο θρησκευτικό συναίσθημα των κατοίκων, το οποίο φανερώνεται από τις πολλές εκκλησίες που υπάρχουν στο χωριό.
Στο πλήθος των τοπωνύμιων
Στo κρητικό θέατρο που ήκμασε την περίοδο της Ενετοκρατίας.
Σε πρόσωπα που τίμησαν το χωριό με τους αγώνες τους στο Μακεδονικό αγώνα και την Εθνική Αντίσταση.