Καταλαγάρι

Το Καταλαγάρι βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του Δήμου μας. Είναι χτισμένο στους ανατολικούς πρόποδες του λόφου Κεφάλα. Συνορεύει με τους Κουνάβους, τα Πεζά, την Καλλονή και το Δήμο Αρχανών. Έχει υψόμετρο 420 μέτρα από τη θάλασσα και απέχει από το Ηράκλειο 17 χιλιόμετρα.

Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 έχει 312 κατοίκους.

Η ονομασία του χωριού, σύμφωνα με την παράδοση έχει σχέση με τη λέξη «λογάρι» που σημαίνει θησαυρός. Παλιά πρέπει να ονομαζόταν Κάτω Λογάρι (παρά το ότι ήταν χτισμένο ψηλότερα από κει που είναι σήμερα) και αργότερα με τη σύνθεση των δυο λέξεων προήλθε η ονομασία Καταλαγάρι.

Άλλη παράδοση λέει ότι το όνομα του χωριού προήλθε από το ρήμα «καταλαγιάζω», γιατί μετέφεραν το μούστο από τα πατητήρια στο Καταλαγιάρι, για να καταλαγιάσει και να γίνει κρασί.

Το χωριό αναφέρεται σε συμβόλαιο του 1271: «Η χήρα Αγγγέλου Βιτάλη οφείλει εις τον Ιουδαίο Μιχάλη, 100 μίστατα κρασί εκ των αμπελώνων της εις το χωρίον Καταλαγάρι».

Το 1302, σύμφωνα με το συμβόλαιο του συμβολαιογράφου του Χάνδακα Brixano, το Καταλαγάρι ήταν πεζικό φέουδο του Stephanus de Ancona.

Το 1577 αναφέρεται από τον Fr.Barozzi ως Catalagari, ενώ το 1583 από τον Καστροφύλακα ως Cattalagari. Το 1630 από το Βασιλικάτα αναφέρεται ως Catalaghari με 28 χαράτσα

Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται ως Katalagari με 16 χριστιανικές οικογένειες. Το 1881 αναφέρεται στο Δήμο Αγιών Παρασκιών με 115 χριστιανούς και12 Τούρκους κατοίκους. Το 1900 είναι στον ίδιο δήμο, το 1920 είναι έδρα αγροτικού Δήμου με 256 κατοίκους. Το 1928 αναφέρεται στην κοινότητα Κουνάβων με 289 κατοίκους και το 1940 το Καταλαγάριον είναι έδρα ομώνυμης κοινότητας.

Nότια του χωριού βρίσκεται η Παλιόχωρα, με τα ερείπια μεσαωνικού κάστρου, το οποίο λέγεται Κάστελος και το έχτισε, λένε ο Νικηφόρος Φωκάς όταν ελευθέρωσε την Κρήτη από τους Άραβες το 961 μ. χ.