تفکر سالم: راهنمایی برای مدیریت روانشناختی-اجتماعی افسردگی قبل و پس از زایمان
در ایران، پژوهشها نشان میدهند که شیوع افسردگی پس از زایمان 28.7 درصد است که این میزان حدود دو برابر بیشتر از کشورهای پیشرفته دنیا میباشد. همچنین این پژوهشها نشان میدهند که سابقه افسردگی پس از زایمان در زنان شاغل، زنان با سابقه افسردگی، و زنان با بارداری ناخواسته بیشتر از کل جامعه مادران است. در پژوهش دیگری، شیوع افسردگی پس از زایمان در زنان ساکن تهران 23.7 درصد برآورد شده است.
در کشورهای توسعه یافته، شیوع افسردگی پس از زایمان در زنان بالای 18 سال، حدود 13 درصد گزارش شده است. در مطالعات دیگر این میزان در زنان 14 تا 18 ساله حدود 2 برابر میباشد. به طور کلی، شیوع افسردگی پس از زایمان در جهان، از صفر درصد در سنگاپور تا حدود 57 درصد در برزیل متغیر است.
افسردگی پس از زایمان با ویژگیهای خلق افسرده، اضطراب افراطی، بیخوابی، و تغییر در وزن مشخص میشود. شروع اختلال عموماً در طی 12 هفته اول (گاهی تا 6 ماه) پس از زایمان است. چنانچه این اختلال درمان نشود ممکن است ماهها و سالها ادامه یابد. عوامل ایجاد کننده فشار روانی به ویژه فقدان حمایت از مادر میتوانند در ایجاد آن نقش داشته باشند. افسردگی پس از زایمان ارتباط محکمی با سابقه اختلال خلقی دارد و گاهی به سابقه اختلالهای خلقی در خانواده نیز مربوط میشود. همچنین، اغلب اوقات با فقدان لذت، احساس گناه و بی کفایتی، افکار آسیب رسانی به نوزاد، بی ثباتی هیجانی (عموما به صورت خلق افسرده)، و تقریباً همیشه با اختلالات خواب همراه است. گاهی اوقات افکار خودکشی نیز مشاهده میشود. افسردگی پس از زایمان با عوامل اجتماعی-فرهنگی ارتباط محکمی دارد.
درمانهای شناختی-رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy یا CBT)درمانهایی نسبتاً کوتاه مدت، هدفمند، ساختار یافته، و متمرکز بر زمان حال هستند که هدف آنها حل کردن مشکلات فعلی و تعدیل تفکر و رفتار ناکارآمد (نادرست و/یا مضر) فرد است. این درمانها، اساساً بر مبنای مدلی قرار دارند که معتقد است شناختهای فرد بر روی هیجانات و رفتار او تأثیر میگذارند. شناختها قابل تغییر هستند و تغییر در آنها به تغییرات رفتاری منتهی میشود. وقتی افراد یاد میگیرند که افکار خود را به شیوهای واقع بینانه تر و سازگارانه تر مورد ارزیابی قرار دهند، وضعیت هیجانی و رفتار آنها بهبود مییابد. درمان شناختی-رفتاری یکی از روشهای روان درمانی است که دارای بیشترین حمایتهای تجربی میباشد.
به دلیل بالا بودن آمارها در دنیا، سازمان بهداشت جهانی (WHO) افسردگی دوران بارداری و پس از زایمان را به عنوان یکی از اولویتهای مراقبت از سلامت مادر و کودک اعلام کرده است. به همین دلیل، این سازمان در سال 2015، کتابچه راهنمای تفکر سالم را به منظور کمک به مادران مبتلا به افسردگی پریناتال و خانواده های آنها منتشر کرده است. این کتابچه راهنما در راستای طرح عملیات جهانی بهداشت روانی WHO برای استفاده در موقعیت‌های مراقبت‌های بهداشتی غیر تخصصی تهیه شده است. در این کتابچه راهنما سعی شده است تا مداخلات مبتنی بر شواهد، به شکل مداخلاتی تعدیل شده و ساده در اختیار کاربران قرار گیرد تا برای اجرای آن به منابع انسانی کمتری نیاز باشد و در مناطق محرومی که متخصصان کمی در دسترس هستند نیز قابل اجرا باشد.
در این کتابچه راهنما، تکنیک های شناختی-رفتاری به زبانی ساده و مصور ارائه شده اند که هم برای مادران و هم برای افراد غیرمتخصص در زمینه روانشناسی مانند پزشکان، پرستارن، ماماها، و غیره نیز قابل فهم و قابل اجرا باشد. برای اجرای این رویکرد درمانی، به آموزشهای تخصصی طولانی در زمینه درمان شناختی-رفتاری نیازی نیست.
کتاب " تفکر سالم: راهنمایی برای مدیریت روانشناختی-اجتماعی افسردگی قبل و پس از زایمان" دارای بخشهای زیر می باشد:
o مقدمه اصلی: شامل خلاصه ای از شیوع، تعاریف، تشخیص، درمان، و گروههای مخاطب این کتاب
o جلسه مقدماتی: شامل معرفی برنامه درمانی به مادر و خانواده
o پنج بخش اصلی: شامل سه جلسه در هر بخش
o سه جلسه در هر بخش: هر جلسه شامل یکی از موارد سلامت شخصی مادر، رابطه مادر با کودک، و رابطه مادر با اطرافیان.
مترجمین
دکترفرمهر ابطحی
دکتر مریم فرخ نیا