رشد و تکامل در کودکان
بیش از یک قرن است که نمودارهای رشد برای ارزیابی وضعیت تغذیه و سلامت کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرند. در گذشته بیشتر توجه بر روی سوء تغذیه کودکان بوده است ولی از چند دهه گذشته که نگرانی‌ها در زمینه اضافه وزن و چاقی در کودکان افزایش یافته است از نمودارهای رشد برای شناسایی کودکان در معرض خطر و یا مبتلای به این مشکلات بیشتر استفاده می‌شود.
پایش رشد و بهبود تغذیه از اجزاء ضروری مراقبت از سلامت تمامی کودکان می‌باشند. پایش رشد کودک به حفظ سلامت رشد و تکامل کودک و یا شناسایی مشکلات بالقوه مربوط به سلامتی و تغذیه کودکان کمک می‌کند. در صورت عدم وجود خطا در اندازه‌گیری و بررسی‌ها، اختلالات رشد و تکامل غالبا" در ارتباط با بیماریهای مزمن و یا شدید می‌باشند. هرچند، رشد طبیعی وجود بیماریهای مزمن یا شدید را رد نمی‌کند، ولی عموما"، و حداقل در ابتدا، می‌توان چنین فرض کرد که علائم کودک در مراجعه فعلی ناشی از یک بیماری حاد و یا خوش خیم است.
مهمترین تفاوت بین کودکان و بزرگسالان وجود رشد در کودکان است. علاوه بر کودکان سالم، کودکان با مشکلات تغذیه‌ای و کودکان با بیماریهای زمینه‌ای نیز نیازمند ارزیابی منظم وضعیت رشد خود هستند. برآورد می‌شود که حدود یک-هفتم کودکان نیازهای مراقبتی خاص و حدود یک-سوم کودکان در معرض خطر مشکلات تغذیه‌ای قرار داشته باشند.
پایش‌های اصلی رشد شامل اندازه‌گیری وزن و قد کودک و مقایسه مقادیر اندازه‌گیری شده با معیارهای رشد استاندارد در کودکان می‌باشد. در کودکان با سن کمتر از 2 سال اندازه‌گیری دور سر نیز اهمیت دارد. اندازه‌گیری دور بازو، ضخامت چین پوستی، و محاسبه شاخص توده بدن می‌تواند اطلاعات مفیدی از ترکیب توده بدن را نشان دهند. این اقدامات برای شناسایی مشکلات رشد اهمیت دارد و در صورت وجود چنین مشکلاتی بررسی‌های تشخیصی و درمانی بعدی باید صورت گیرد. بدین ترتیب پایش رشد نقش مهمی در بهبود سلامت کودک خواهد داشت.
اهداف اصلی مراقبت و نظارت بر رشد کودکان عبارتند از:
_ استفاده از پایش رشد به عنوان ابزاری برای ارزیابی وضعیت سلامت و تغذیه کودک
_ انجام اقدامات موثر در پاسخ به اختلال در طرح رشد کودک
_ آموزش والدین برای اهمیت دادن به پایش رشد و نحوه تاثیر تغذیه، میزان فعالیت، عوامل ژنتیک و بیماری‌ها بر روی رشد کودک
_ برقراری ارتباط منظم خانواده با ارائه دهندگان خدمات بهداشتی-درمانی و ایجاد فرصت مناسب برای مراقبت از سلامت کودک
دو انتهایی طیف اختلالات شدید رشد یعنی موارد با سوء تغذیه و یا چاقی و همچنین موارد اختلالات غیر شدید رشد همراه با یک بیماری زمینه‌ای نیاز به بررسی و درمان‌های تخصصی دارند ولی در سایر موارد راهنمایی‌های تغذیه‌ای و فعالیتی متناسب با سن کودک می‌تواند کمک کننده باشد.
آنتروپومتری یا علم اندام سنجی، مطالعه اندازه‌گیریهای بدن انسان بر حسب وضعیت بافتهای استخوانی، عضلانی، و چربی است. آنتروپومتری به طور کلی به هر گونه اندازه‌گیری فیزیکی-غیر عملکردی قسمت‌های مختلف بدن انسان گفته می‌شود ولی در این کتاب اندازه‌گیری و تفسیر شاخص‌های مهم رشدی در کودکان شامل وزن، قد، دور سر، شاخص توده بدن، دور بازو، و ضخامت چین پوستی مورد بحث قر می‌گیرند.
تفسیر وضعیت رشد بخش کلیدی در طراحی بسیاری از مداخلات طبی و تغذیه‌ای برای کودک است و اندازه‌گیری صحیح مقادیر رشد نقش حیاتی در پایش رشد کودک دارد.
در کنار رشد، یعنی افزایش اندازه‌ها، همواره تکامل، یعنی افزایش و بهبود عملکردها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. در این کتاب تکامل کودکان از بدو تولد تا پایان شش سالگی مورد بررسی قرار گرفته است. برای آگاهی از تغییرات رشد و تکاملی در دوران بلوغ میتوانید به کتاب "بلوغ و بیماریهای آن: بلوغ طبیعی، بلوغ زودرس، و بلوغ دیررس" از مولف مراجعه نمایید.
در بخشهای مختلف کتاب "رشد و تکامل در کودکان" با موارد زیر آشنا می‌شود:
o نحوه صحیح اندازه‌گیری معیارهای اصلی رشد شامل قد، وزن، و دور سر
o محاسبه شاخص توده بدن، اندازه‌گیری دور بازو و ضخامت چین پوستی
o انتقال و ثبت مقادیر اندازه‌گیری شده بر روی نمودارهای استاندارد
o تفسیر نتایج بدست آمده
o پایش رشد در کودکان با نیازهای مراقبتی خاص
o مشاوره رشد کودک با والدین و خلاصه‌ای از راهنمایی‌های تغذیه ای
o تکامل کودکان از بدو تولد تا پنج سالگی در زمینه های:
o هیجانی-شناختی-اجتماعی، کلامی-ارتباطی، و حرکتی
o غربالگری اختلالات تکاملی و آزمون دنور
کلیه متخصصین کودکان، پزشکان خانواده، پزشکان عمومی، پرستاران، و سایر ارائه دهندگان خدمات بهداشتی-درمانی که کار اندازه‌گیری و نظارت بر رشد کودک را به عده دارند می‌تواند از مطالب این کتاب استفاده کنند.
دکتر فرمهر ابطحی