Stichting Hart voor Prins Alexander en The Patching Zone organiseerden op 13 & 14 november 2020 een online Climathon in Rotterdam. De Webinar en online werksessies waren onderdeel van een groter programma. EIT Climate-KIC Benelux en haar partners Technotrend, Hart voor Prins Alexander en The Patching Zone organiseerden in november verschillende online Climathons in Nederland als onderdeel van een wereldwijde klimaathackathon. Jong en oud uit verschillende hoeken en lagen van de bevolking dachten mee over klimaat- en wateropgaven in Nederland.
De Climathon Rotterdam 2020 is onderdeel van Waterproef, een programma voor 2020-2021 in Rotterdam Prins Alexander. In Waterproef werken experts, ontwerpers en jongeren samen met de bewoners en waterpioniers aan de wateropgave in Rotterdam Prins Alexander: aan waterbewustzijn, vernieuwende oplossingen, collectieve actie en ondersteuning van bewonersinitiatieven.
Climathon Rotterdam 2020 richt zich op klimaat- en waterbewustwording onder bewoners
Ruim 80 bewoners, studenten, experts, ondernemers en ambtenaren bogen zich over drie watervraagstukken in Rotterdam Prins Alexander, dat door klimaatverandering en bodemdaling de nodige water-uitdagingen kent. Naast interessante technische mogelijkheden, werd het vergroten van water- en klimaatbewustwording bij bewoners als speerpunt benoemd. Kleine initiatieven, op logische plekken zoals de speeltuin Het Lage Land met humor gebracht, moet ervoor zorgen dat mensen in beweging komen en zelf (klimaat)actie gaan ondernemen. De studenten van de Willem de Kooning Academie gaven alvast een voorproefje van de mogelijkheden met de Waterproof Speeltuin, Radio De Waterstand en Expeditie Balkon.
Waterproef 2021
In belang van het vergroten van water- en klimaatbewustwording in Rotterdam Prins Alexander heeft CityLab010 midden november een subsidie toegekend voor het programma Waterproef in 2021. Het initiatief is door de stadsjury beoordeeld als “maatschappelijk relevant, met een vernieuwende aanpak.” Met de ondersteuning van CiyLab010 kunnen Patching Zone en Hart voor Prins Alexander een vervolgen geven aan de met het Climathon-programma ingezette koers: een actieprogramma voor de wijken van Prins Alexander in 2021.
Onderzoeksopdrachten Hogeschool Rotterdam/Willem de Kooning Academie
Studenten van de deeltijdopleiding docent Beeldende Kunst en vormgeving van de Willem de Kooning Academie werkten in oktober en november 2020, aan twee praktijkgerichte onderzoeksopdrachten rondom het watervraagstuk. De vraagstukken vielen thematisch onder de noemer: ‘wicked climate problems’ (taaie klimaat vraagstukken). 12 studenten hebben in groepjes gewerkt aan één van de volgende deel-problemen:
Casus 1: Gebouw als watermachine in de Ruit Ommoord, ontwerpend onderzoek naar de rol van de bewoners n.a.v. de ontwerpstudie: “gebouw als watermachine” door architecten en stedelijk ontwikkelaars, woningbouwcorporaties en gemeenten. Opdracht: Onderzoek interventies of ontwerpoplossingen waardoor de bewoners van de sociale woningen en private woningbezitters hierbij betrokken worden.
Casus 2 : Educatieve speeltuin Lage Land Ontwikkel samen met de stakeholders een plan voor de speeltuin Lage Land waarin het creëren van waterbewustwording en educatief spelen met water centraal staan. De speeltuinvereniging het Lage Land heeft al veel voorwerk gedaan over waterbesparing (door huishoudens), waterhergebruik, de speeltuin als waterberging en bewustwording bij kinderen en hun ouders.Opdracht: Voer een ontwerpend onderzoek uit naar de aanpak m.b.t. het informeren van ouders en kinderen over waterbewustwording.
Begeleiding en uitkomsten
Na een online gast-lezing en introductiegesprek met de studenten konden de studenten die in Rotterdam woonde deelnemen aan een fietsexcursie door Prins Alexander. Vanwege de Corona beperkingen kon dit uitsluitend op zeer beperkte schaal en met enkele deelnemers per fietstocht ondernomen worden. Deze excursie bleek echter voor de meeste studenten cruciaal omdat dit voor hen vaak een eerste kennismaking met Prins Alexander was. De verdere begeleiding heeft online plaats gevonden onder leiding van The Patching Zone en St. Hart voor Prins Alexander en lokale vertegenwoordigers en stakeholders. Op 30 oktober presenteerde de studenten de uitkomsten van hun ontwerpend onderzoek als drie overtuigende concepten:
Team Radio De Waterstand | Willem de Kooning Academy | November 2020
Radio De Waterstand door het klimaat-onderzoek trio Pip, Rosie en Yoland. Zij zijn op zoek gegaan naar mensen die in Prins Alexander wonen en/of werken en zijn het gesprek met hen aangegaan. Wat weet men überhaupt eigenlijk te vertellen over klimaatverandering? En is klimaatverandering van invloed op het eigen huishouden? Zomers worden heter, stormen worden heviger en ook als het regent het harder dan ooit tevoren. Kunnen wij hier zelf iets aan doen?! De uitkomsten van hun aanpak zijn samengevat in de eerste proef radio uitzending die ondersteund wordt door een communicatie strategie. Link naar de proef-uitzending van Radio De Waterstand
Biodecember en Expeditie Balkon is een schets die Eliza, Nick en Jaco maakte voor een mobiele telefoon app. Die mensen stap voor stap meeneemt in het proces van waterbewustwording. Dit start met expeditie Balkon, met waterhergebruik en wateropslag leg je je eigen balkontuintje aan, aan de hand van ‘challenges’ wordt de deelnemer meegenomen naar een waterbewust huishouden.
Voor de circulaire speeltuin hebben Vera, Myrte, Gabriela, Jaco en Eda aan een totaal concept voor een educatieve circulaire speeltuin gewerkt. Er worden kunstwerken voorgesteld, workshops waar ouders en kinderen deelnemen, speelobjecten waar waterbewustwording door ontdekkend leren centraal staat. De uitgangspunten hiervoor:
· Zelfvoorzienendheid, duurzaamheid, circulair, community en eigenaarschap
· Water wordt het hart van de speeltuin, het brengt mensen samen om te recreëren en te leren. Met onze concepten willen we een gevoel van eigenaarschap losmaken bij de bewoners van de wijk. Wij hopen dat een gevoel van eigenaarschap de actieve participatie van de bewoners uit de wijk stimuleert
· Het zou zeker een voorbeeld kunnen zijn voor andere speeltuinen en sociale ontmoetingsplekken in Nederland.
Climathon Rotterdam
Dit jaar vertegenwoordigde Waterproef Rotterdam met een online Climathon. Deze Climathon Rotterdam 2020 bestond uit twee onderdelen: op vrijdag 13 november is er een webinar gehouden waarin drie watervraagstukken (‘challenges’) besproken werden, die spelen in de Prins Alexander. En op zaterdag 14 november werd er, in online werksessies, in kleine groepjes gewerkt aan praktische en creatieve ideeën en oplossingen hiervoor. Als afsluiting van de werksessies reageerde de sprekers en/of hun collega’s op de voorstellen en zijn er een aantal uitgangspunten voor komende Waterproef acties en events geformuleerd.
Climathon Rotterdam: Webinar 13 november
De webinar op vrijdag 13 november was opgebouwd rond drie presentaties: Marnix Stams vertelde over de ambities van de educatieve speeltuin Het Lage Land. Tim De Waele van Rotterdams Weerwoord legde uit hoe zij - samen met bewoners - het klimaatprobleem in Prins Alexander wil aanpakken. Nina Aalbers van ArchitectuurMAKEN vertelde over de mogelijkheden die zij als architect ziet om grote gebouwen geschikt te maken als watermachines. Gespreksleider Tracy Metz interviewde de gasten na hun presentatie met aanvullende vragen met daarin verwerkt de vragen van het online publiek. Mechiel van Appeldoorn contextualiseerde de presentaties vanuit het perspectief van het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard. Zo werd iedereen ook geïnformeerd over de koers die zij vaart bij wateroverlast en hittestress in steden. De gehele webinar is terug te kijken op https://www.youtube.com/watch?v=ZaRSHthR5BQ
Climathon Rotterdam: Werksessies zaterdag 14 november 2020
In het tweede deel van de Climathon Rotterdam is er in twee groepjes gebrainstormd over creatieve oplossingsrichtingen voor de vraagstukken van de eerste dag. 1. droge voeten en de menskant van het gebouw als water machine en 2. de educatieve speeltuin Het lage Land. De studenten teams van De Waterstand en de Circulaire Speeltuin brengen hun concepten in voor de respectievelijke werksessies. Evenals Waterleider Tijs van Ruth (werksessie 1.), en Bas Sala namens Studio Bas Sala (werksessie 2).
Werksessie: Speeltuin Het Lage Land
In deze sessie werd er gebrainstormd door vertegenwoordigers van de Speeltuinvereniging Het Lage land, vertegenwoordigers van de gebiedscommissie, studenten en ontwerpers. Aan de hand van presentaties van Bas Sala en de studenten uit het speeltuin team van de Willem de Kooning Academie werden er in deze brainstorm worden een aantal thema’s uitgediept: het educatieve concept van ontdekkende leren en de verbinding met de scholen in de buurt (BSO, basisscholen), het betrekken van ouders en buurtbewoners in workshops en waterbewustzijn als identiteit van het lage land, of liever nog gebied-overstijgend, van Prins Alexander. Dit laatste vraagt, volgens de werksessie deelnemers, om een icoon. Een landmark waar de bewoners trots op kunnen zijn. Voor het educatieve traject wordt een traject voorgesteld waarbij nauw samengewerkt wordt met de Willem de Kooning Academie zodat dit voor een langere periode met de nabijgelegen scholen ontwikkeld kan worden. De brainstorm wordt afgerond met de conclusie dat er gedurende langere tijd kleine stappen, events in co-creatie met de bewoners, vrijwilligers en scholen gezet moeten worden.
Werksessie: Droge voeten & Het Gebouw als Watermachine
Tijdens deze werksessie werd door vertegenwoordigers van gemeente Rotterdam, Rotterdams Weerwoord, bewoners, studenten en ontwerpers gesproken overwelke slimme oplossingen mogelijk en haalbaar zijn voor bewoners van Prins Alexander, voor huis, balkon of tuin. En, hoe betrekken en enthousiasmeren we bewoners bij de technische en praktische mogelijkheden voor flatgebouwen voor wateropslag of als ‘watermachines’?
Met presentaties van het team De Waterstand van Willem de Kooning Academie over hoe, met humor, te communiceren met een pilot van Radio De Waterstand, een initiatief om bewoners van Prins Alexander te betrekken bij hun leefomgeving en waterbewustzijn vergroten. Waterleider Tijs van Ruth, actief in verschillende Rotterdamse wijken, gaf een presentatie over praktische oplossingen voor huis, tuin en balkon: het afkoppelen van regenwaterafvoer, met zogenaamde tontuitjes en regentonnen.
In het gesprek over hoe bewoners te betrekken bij de gezamenlijke (water)opgave wordt groot belang gehecht aan kleine initiatieven, welke het verschil kunnen maken. Zet kleine stapjes en blijf dicht bij de bewoners is de boodschap. Over hoe dit aan te pakken, wordt genoemd het inzetten op centraal in de wijk gelegen plekken. Plekken met natuurlijke aanloop, laagdrempelig en toegankelijk voor bewoners. Twee plekken komen hier sowieso voor in aanmerking, de Speeltuin Lage Land en het Ommoordse Veld met Kinderboerderij De Blijde Wei. Deze plekken inzetten als educatie- en informatielocaties om kennis op te doen, met het organiseren van publieksactiviteiten: workshops, excursies en bijvoorbeeld audiotours. Samen met een gecoördineerde communicatieaanpak, lokaal zowel vanuit gebied en gemeente als met een initiatief als De Waterstand en i.s.m. Rotterdams Weerwoord en Waterleider. Communiceren met humor en optimisme én trots uitstralen!
In gesprek gingen wij verder dieper in op wie er nu gaat over een waterbestendige leefomgeving, de rol van de gemeente en waterschap en de samenwerking met bewoners. Gedeelde conclusie was dat gemeente en waterschap zelf moeten laten zien dat zij in actie komen, goed voorbeeld doet goed volgen. Ook werd genoemd: gebruik van het momentum, zoals bij herinrichting buitenruimte, rioleringsvervanging en/of andere projecten in de buitenruimte. Hier kun je met bewoners in gesprek gaan! Recente voorbeelden zijn Lage Land en Grassenbuurt Ommoord.
Meer technisch, bij het onderwerp het gebouw als watermachine, gingen wij dieper in op de wateropgave in Prins Alexander. Hoewel de oplossingen voor de aanpak van de wateropgave voor een deel niet anders zijn dan op andere plekken in de stad en in het land, zijn er specifieke uitdagingen in de laaggelegen polder van Prins Alexander. Het gebied Prins Alexander heeft al relatief veel oppervlaktewater, maar het vergroten hiervan is wel een deel van de oplossing. Voor waterberging met infiltratie in de bodem is nadere studie nodig. De conclusie hierbij was dat voor Prins Alexander meerdere acties nodig zijn om de waterproblematiek aan te pakken. Vooral voor het inzetten van grotere gebouwen voor waterberging en hergebruik in de directe omgeving is nadere studie noodzakelijk.
Als laatste werd genoemd de kansen die er liggen bij de lokale hoveniers en tuincentra. Denkend aan (visueel) aantrekkelijke en haalbare oplossingen voor huis, tuin en balkon voor regenwateropvang en infiltratie (o.a. slimme regentonnen en waterdoorlaatbare tegels).
Conclusies van de werksessies: uitgangspunten voor komende Waterproef acties en events
- Zet kleine stapjes samen met bewoners, vrijwilligers en pioniers
- Zet in op toegankelijke en laagdrempelig acties, gebruik humor
- Combineer super lokale acties met online / cross media informatieverstrekking (De Waterstand, Website Rotterdams weerwoord)
- Laten we werken op centraal in de wijk gelegen plekken. Plekken met natuurlijke aanloop, laagdrempelig en toegankelijk voorbewoners. (Speeltuin Lage Land en het Ommoordse Veld met Kinderboerderij De Blijde Wei)
-Een landmark kan werken als identiteits-icoon voor Waterbewustzijn in Prins Alexander
-Laten we scholen in de activiteiten betrekken (inzetten op educatie op scholen in het gebied. Basis- en voortgezet onderwijs, met watereducatie, techniekeducatie en kunsteducatie)
-Voorcontinuïteit met betrekking tot de betrokkenheid van de studenten onderzoeken we de mogelijkheid tot samenwerkingmet de Willem de Kooning Academie, dit kan gekoppeld worden aan samenwerking met scholen
-Gebruik het momentum bij o.a. herinrichting buitenruimte
-Maak het visueel aantrekkelijker: zoeken naar ‘mooie’ oplossingen voor waterberging in de buitenruimte
-Agendeer het onderwerp in het gebied, hier ligt een rol voor de gebiedscommissie en wijknetwerkers: stimuleer bewonersinitiatieven
De communicatie voor het online-programma was erop gericht zo veel en zo lokaal mogelijk bekendheid aan het programma te geven. Met daarnaast via de mediakanalen van o.a. Climate-KIC en Technotrend een breed en nationaal bereik onder professionals op het gebied van duurzaamheidstransities, de watersector en onderwijsinstellingen.
Hart voor Prins Alexander heeft zich vooral gericht op het bereiken van bewoners. Hiervoor heeft SHVPA social- en lokale media ingezet. Het bereik van social media was groot. SHVPA heeft voor het ‘evenement’ (de Climathon) bijna 13.000 Facebookgebruikers bereikt in het stadsgebied van Prins Alexander en regio Oost. Met de overige kanalen (Twitter etc.) lag het bereik op 4.700 gebruikers/bezoekers. Het bereik van Climate-KIC, Technotrend en Patching Zone met social media - vooral Twitter en LinkedIn - lag op ruim 11.000, meest regionaal (randstad) en landelijk.
Berichten op socials zijn gedeeld met nieuwsgroepen van bewonersorganisaties, buurtwerk, huizen van de wijk, speeltuinverenigingen, bewonerswerkgroepen en -netwerken in Prins Alexander. Gepubliceerd is in regionale edities van De Havenloods, Algemeen Dagblad en Stadskrant. Aan de Climathon is daarnaast aandacht besteed in nieuwsbrieven van bewonersorganisaties en op de website en socials van gemeente Rotterdam en gebied Prins Alexander.
Aan het bereiken van bewoners is bijzondere aandacht besteed met directe en persoonlijke benadering via e-mail, WhatsApp en telefonisch. Mede door de inzet van de gebiedsnetwerkers Lage Land en Ommoord zijn ca. 300 bewoners benaderd en uitgenodigd voor deelname aan het programma.
Met de communicatie van het programma is gestart voor de zomervakantie in juli 2020, met aansluitend vooraankondigingen vanaf begin oktober. De communicatie is ondersteund vanuit Climate-KIC en SHVPA heeft voor de uitvoerende communicatie samengewerkt met Vonk | Sprankelend MVO.
Communicatie, conclusies & aanbevelingen
Het betrekken van bewoners bij de klimaatopgave en de lokale wateropgave vraagt om een zeer gerichte en persoonlijke benadering. Om die reden bestond het programma dan ook uit meerdere publieksactiviteiten, welke moesten voorafgaan aan het Climathon-programma. Zo was voorzien in een zogenaamde ‘Wijksafari’: twee events in de wijken met workshops en excursies, waarbij ontmoeting en kennisoverdracht (creëren waterbewustzijn en interesse) centraal zouden staan. Door de in oktober verder opgelegde Corona-beperkingen is het niet mogelijk geweest dit programma uit te kunnen voeren. Op kleine schaal zijn er excursies georganiseerd, met een zeer beperkt bereik. Als gevolg van de beperkingen voor ‘live’ activiteiten is het programma geheel online georganiseerd. Dit is op zowel het onderwijsprogramma met Hogeschool Rotterdam, als op de Climathon van toepassing geweest.
In het directe en persoonlijk contact met bewoners zijn vooral ‘pioniers’ benaderd. Reeds actieve bewoners, die binnen hun netwerk anderen hebben gevraagd en uitgenodigd voor het programma. Dit is een arbeidsintensieve aanpak, maar maakt wel goed inzichtelijk welke netwerken er zijn en waar mogelijk aansluiting te maken is. Opvallend in deze gesprekken is overigens dat deze betrokken bewoners zelf aangeven moeite hebben hun ideeën in hun buurt, straat of woonomgeving verder te brengen. Veel gehoord is dat zij vaak al langere tijd bezig zijn met een initiatief en daar te weinig ondersteuning van buren en gemeente of corporatie bij ervaren.
Opgemerkt moet worden dat (en dat blijkt zeker uit het direct contact) het watervraagstuk niet zo maar een onderwerp is waar bewoners zich nu mee bezig willen houden. Mensen maken zich in deze Corona-tijd belangrijk meer zorgen over wanneer alles weer terug naar normaal kan en de economische en maatschappelijke gevolgen. Het benoemen van het belang om juist nu aandacht besteden aan je woon- en leefomgeving wordt niet makkelijk zo begrepen.
Online
In oktober organiseerde het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard een serie digitale bijeenkomsten over verschillende watervraagstukken en eind november Rotterdams Weerwoord een ‘online-festival’ over klimaatadaptatie. Het lijkt zinvol de resultaten hiervan en de opgedane ervaringen te delen. M.a.w. welk bereik hebben het Hoogheemraadschap en Rotterdams Weerwoord hiermee en wat zijn de gedeelde ervaringen met het onder de aandacht brengen (communicatie) van dit onderwerp bij de inwoners van Rotterdam?
Fysiek
Een ‘fysiek’ programma, zoals bedoeld en voorzien met o.a. de wijksafari is beslist noodzakelijk om op een goede manier met bewoners in contact te komen. Concreet, een programma met publieksactiviteiten als excursies, workshops: tontuintjes, regenwaterafvoer afkoppelen en bouw je eigen regenton. Een dergelijk programma moet onderdeel worden van Waterproef in 2021.
En nog een Weetje...
Wist je dat de Climathon ‘Waterproef’ deel uitmaakte van een wereldwijde klimaathackathon, geïnitieerd door EIT Climate-KIC, het EU-instituut voor klimaatinnovatie dat zich richt op een versnelde overgang naar een CO2-vrije en weerbare wereld via systeemtransformatie: Climathon. Op 13 en 14 november 2020 deden er mensen uit 150 steden mee aan Climathons voor klimaatactie.