รัฐธรรมนูญ (Constitution) หมายถึง กฎหมายสูงสุดในการจัดการปกครองรัฐ ถ้าแปลตามความคำ จะหมายถึงการปกครองรัฐอย่างถูกต้องเป็นธรรม (รัฐ + ธรรม + มนูญ)ในความหมายอย่างแคบ “รัฐธรรมนูญ” ต้องมีลักษณะเป็นลายลักษณ์อักษร และไม่ใช่สิ่งเดียวกับกฎหมายรัฐธรรมนูญ (Constitutional Low) “เพราะกฎหมายรัฐธรรมนูญ” มีความหมายกว้างกว่าและจะเป็นรูปแบบลายลักษณ์อักษรหรือจารีตประเพณีก็ได้สหรัฐอเมริกาและฝรั่งเศสเป็นประเทศแรกๆ ที่ร่างรัฐธรรมนูญขึ้นมาในภาษาของประเทศทั้งสอง คำว่า รัฐธรรมนูญ ต่างใช้คำว่า (Constitution ซึ่งแปลว่า การสถาปนา หรือการจัดตั้ง ซึ่งหมายถึงการสถาปนาหรือการจัดตั้งรัฐนั่นเอง โดยทั้งสองประเทศมีรัฐธรรมนูญที่เป็นลายลักษณ์อักษร แต่ประเทศอังกฤษไม่มีรัฐธรรมนูญที่เป็นลายลักษณ์อักษร มีแต่จารีตประเพณีหรือ “ธรรมเนียมทางการปกครอง” ที่กระจายอยู่ตามกฎหมาย คำพิพากษาต่างๆ รวมทั้งธรรมเนียมปฎิบัติที่สืบทอดกันมา จนกลายเป็นจารีตประเพณี ซึ่งถือเป็นกฎหมายรัฐธรรมนูญที่สืบทอดมาจากประวัติศาสตร์ของชาตินั่นเอง(ที่มา http://www.sale2thai.com/constiution.htm 13 # <เมื่อวันที่ 11 กมภาพันธ์ 2552>)

1. พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช 2475ประกาศใช้เมื่อวันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475 มีทั้งหมด 39 มาตรา แบ่งเป็น 6 หมวดพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช 2475ได้มีการยกเลิกไป เมื่ออนุกรรมการร่างรัฐธรรมนูญซึ่งมีพระยามโปกรณ์นิติธาดาเป็นประธาน ได้ร่างรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยามเสร็จ และประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับใหม่ในปีเดียวกัน

2. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475 ประกาศใช้เมื่อวันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475 ดังนั้นจึงถือว่าวันที่ 10 ธันวาคมของทุกปี เป็นวันรัฐธรรมนูญรัฐบาลให้หยุดราชการได้ 1 วัน มีทั้งหมด 68 มาตราประกอบด้วยบททั่วไปและหมวดต่างๆ อีก 7 หมวด รัฐธรรมนูญฉบับนี้มีผลบังคับใช้นานถึง 14 ปี มีการแก้ไขเพิ่มเติมถึง 3 ครั้ง คือ ครั้งที่ 1 รัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมว่าด้วยนามประเทศ พุทธศักราช 2482ให้เรียกว่าประเทศไทย และบทแห่งรัฐธรรมนูญหรือกฎหมายอื่นใดที่ใช้คำว่า “สยาม” ให้ใช้คำว่า “ไทย” แทน ครั้งที่ 2 รัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมว่าด้วยบทเฉพาะกาล พุทธศักราช 2483ให้ยกเลิกความในมาตรา 65 แห่งรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยให้ยืดอายุเวลาการมีสมาชิกประเภทที่ 2 ออกไปเป็น 20 ปีครั้งที่ 3 รัฐธรรมนูญแก้ไขเพิ่มเติมว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร พุทธศักราช 2485 ให้ยกเลิกความในมาตรา 18 ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย ถ้ามีเหตุขัดข้องทำการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไม่ได้ เมื่ออายุสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรครบสี่ปีแล้วใช้ขยายเวลาเ ลือกตั้งออกไปเป็นคราวละไม่เกินสองปี

3. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2489ประกาศใช้เมื่อวันที่ 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2489 มีทั้งหมดรวม 96 มาตรารัฐธรรมนูญ ฉบับนี้มีแนวทางในการดำเนินการปกครองเป็นประชาธิปไตยมากกว่ารัฐธรรมนูญฉบับที่ 2 กล่าวคือ สมาชิกรัฐสภามาจากการเลือกตั้ง ให้ประชาชนมีเสรีภาพรวมกันตั้งพรรคการเมืองเพื่อดำเนินกิจกรรมทางการเมืองได้เป็นการให้โอกาสรวมกลุ่มเพื่อรักษาประโยชน์ของตนและถ่วงดุลอำนาจของกลุ่มอื่น อีกประการหนึ่งคือ ให้แยกข้าราชการการเมืองออกจากข้าราชการประจำการแยกข้าราชการการเมืองออกจากข้าราชประจำทำความไม่พอใจแก่กลุ่มข้าราชการที่มีบทบาททางการเมืองนับแต่มีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475ประกอบในระยะนั้นเกิดภาวะเศรษฐกิจตกต่ำหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 พลเอกผิน ชุณหะวัน นำทหารก่อการรัฐประหารในวันที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490ได้ยกเลิกรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2489 ซึ่งรัฐธรรมนูญฉบับที่ 3 หลังจากที่ประกาศใช้ได้เพียง 18 เดือน

4. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2490ประกาศใช้ในวันที่ 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2490 โดยมีการอ้างเหตุผลในการเปลี่ยนรัฐธรรมนูญ ฉบับที่ 3 ว่า “เพราะประเทศชาติอยู่ในภาวะวิกฤติ ประชาชนได้รับความลำบากเพราะขาดแคลนเครื่องอุปโภคและบริโภค ราคาสินค้าสูงขึ้น มีความเสื่อมทรามในศีลธรรมรัฐธรรมนูญฉบับที่ใช้อยู่เป็นเหตุให้ประเทศชาติทรุดโทรม จึงขอให้ยกเลิกและมาใช้รัฐธรรมนูญฉบับใหม่ที่จะช่วยจรรโลงชาติและบำบัดยุคเข็ญให้เข้าสู่ภาวะปกติ” มีทั้งหมด 98 มาตรา

5. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2492เกิดขึ้นโดย สภาร่างรัฐธรรมนูญ ประกาศใช้บังคับเมื่อวันที่ 23 มีนาคม 2492มีทั้งหมด 188 มาตรา ซึ่งนับว่าเป็นรัฐธรรมนูญที่เป็นประชาธิปไตยมากฉบับหนึ่งแต่ในที่สุด ก็ถูก ฉีกทิ้ง" เมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน 2494 โดยการทำรัฐประหารภายใต้การนำของจอมพล ป. พิบูลสงคราม รวมอายุการประกาศและบังคับใช้ 2 ปี 8 เดือน 6 วัน

6. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2475 แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช2495หลังจากที่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2492 ถูกใช้ได้เพียง 2 ปีเศษ ก็มีการทำรัฐประหาร เพื่อนำเอารัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2475 กลับมาใช้อีกครั้ง โดยอ้างว่ารัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2492 นั้นให้สิทธิเสรีภาพมากเกินไป ทำให้ไม่สามารถป้องกันภัยคุกคามจากลัทธิคอมมิวนิสต์ได้ จึงได้เกิดการรัฐประหารนำรัฐธรรมนูญ ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2475 ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม (พ.ศ. 2482 กับ พ.ศ.2483) มาใช้แทนเป็นการชั่วคราวไปพลางก่อน และให้สภาผู้แทนราษฎรประชุมปรึกษาเพื่อแก้ไขรัฐธรรมนูญฉบับดังกล่าวให้สมบูรณ์ยิ่งขึ้น เพื่อใช้เป็นรัฐธรรมนูญฉบับถาวรต่อไป

7. ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พุทธศักราช 2502ประกาศใช้เมื่อวันที่ 28 มกราคม 2502 หลังการปฏิวัติเมื่อวันที่ 20 ตุลาคม 2501จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ได้ออกประกาศคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 3 ยกเลิกรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2475 แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช2495 (ฉบับที่ 6) และประกาศให้สมาชิกภาพแห่งสภาผู้แทนราษฎร และคณะรัฐมนตรีสิ้นสุดลง

8. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2511ประกาศใช้เมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2511 มีทั้งหมด 183 มาตรา ถือเป็นรัฐธรรมนูญฉบับที่ 2 ของไทย ซึ่งถูกยกร่างโดยสภาร่างรัฐธรรมนูญเป็นรัฐธรรมนูญที่ใช้เวลาในการยกร่างจัดทำยาวนานที่สุดถึง 9 ปีเศษ แต่ทว่ากลับมีอายุการใช้งานเพียง 3 ปี 4 เดือน 27 วัน

9. ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พุทธศักราช 2515ประกาศใช้เมื่อวันที่ 15 ธันวาคม 2515 มีทั้งหมด 23 มาตรา รัฐธรรมนูญฉบับนี้ได้นำเอาอำนาจพิเศษของนายกรัฐมนตรี ตามมาตรา 17 มาบัญญัติไว้อีกด้วย ขณะที่มีเวลาใช้บังคับอยู่เพียง 1 ปี 9 เดือน 22 วัน ต้องถูกยกเลิกไปเมื่อเกิดเหตุการณ์ วันมหาวิปโยค เมื่อวันที่ 14 ตุลาคม 2516

10. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2517ประกาศใช้เมื่อวันที่ 7 ตุลาคม 2517 มีบทบัญญัติรวมทั้งสิ้น 238 มาตรา เป็นรัฐธรรมนูญฉบับหนึ่งที่ได้ชื่อว่าเป็นประชาธิปไตยมากที่สุด

11. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2519หลังจากปฏิวัติล้มรัฐบาล อันเนื่องมาจากเหตุการณ์นองเลือด เมื่อวันที่ 6 ตุลาคม2519 แล้ว คณะปฏิวัติ ก็ได้แต่งตั้งนายธานินทร์ กรัยวิเชียร ขึ้นเป็นนายกรัฐมนตรีพร้อมๆ กับประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2519ซึ่งเป็นรัฐธรรมนูญฉบับที่ 11 เมื่อวันที่ 22 ตุลาคม 2519

12. ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พุทธศักราช 2520รัฐธรรมนูญฉบับนี้ เกิดจากการทำรัฐประหารของคณะปฏิวัติ เมื่อวันที่ 20ตุลาคม 2520 โดยคณะปฏิวัติให้เหตุผลในการปฏิวัติว่า “เพราะภัยคุกคามของคอมมิวนิสต์” หลังจากยกเลิกรัฐธรรมนูญ ฉบับที่ 11 แล้ว คณะปฏิวัติได้จัดตั้งคณะกรรมการยกร่างรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราวขึ้น

13. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2521เป็นผลจากการร่างของคณะกรรมาธิการร่างรัฐธรรมนูญของสภานิติบัญญัติแห่งชาติ ตามข้อกำหนดในธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พุทธศักราช2520 ซึ่งร่างรัฐธรรมนูญใหม่ขึ้นเพื่อใช้แทนรัฐธรรมนูญเก่า และสภานิติบัญญัติแห่งชาติได้ให้ความเห็นชอบ แล้วประกาศใช้เป็นรัฐธรรมนูญ ตั้งแต่วันที่ 22ธันวาคม 2521 มีทั้งหมด 206 มาตรา

14. ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร พุทธศักราช 2534ภายหลังจากที่คณะรักษาความสงบเรียบร้อยแห่งชาติ (ร.ส.ช.) ได้ทำการยึดอำนาจแล้ว ก็กำหนดให้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521 และวุฒิสภา สภาผู้แทนราษฎรคณะรัฐมนตรีสิ้นสุดลง

15. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2534มักจะถูกเรียกขานกับว่าเป็น “รัฐธรรมนูญฉบับ ร.ส.ช.” เพราะเป็นผลงานการยกร่างและจัดทำของสภานิติบัญญัติแห่งชาติ อันประกอบด้วยสมาชิกจำนวน292 คน ซึ่งพระมหากรัษตริย์ทรงแต่งตั้งตามคำกราบบังคมทูลของประธานสภารักษาความสงบเรียบร้อยแห่งชาติ ประกาศใช้เมื่อวันที่ 9 ธันวาคม 2534 มีทั้งหมด 233 มาตรา

16. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540ประกาศใช้เมื่อวันที่ 11 ตุลาคม พ.ศ. 2540 มีทั้งหมด 336 มาตรา รัฐธรรมนูญฉบับที่ 16 นี้ ถือเป็นรัฐธรรมนูญที่ริเริ่มขึ้นโดยพรรคชาติไทย มีนายบรรหารศิลปอาชา เป็นนายกรัฐมนตรีในคณะนั้น

17. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว) พุทธศักราช 2549ประกาศใช้เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2549 มีทั้งหมด 39 มาตรา เป็นรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราวที่หัวหน้าคณะปฏิรูปการปกครองในระบอบประชาธิปไตย อันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขเป็นผู้สนองพระบรมราชโองการ หลังจากที่ได้กระทำการรัฐประหารเป็นผลสำเร็จ เมื่อวันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2549 สิ้นสุดลงเมื่อมีการประกาศใช้แห่งราชอาณาจักไทย พุทธศักราช 2550 เมื่อวันที่ 24สิงหาคม 2550

18. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักไทย พุทธศักราช 2550 (ฉบับปัจจุบัน)ประกาศใช้เมื่อวันที่ 24 สิงหาคม 2550 มีทั้งหมด 309 มาตรา ดำเนินการยกร่างโดยสภาร่างรัฐธรรมนูญ (สสร.) ระหว่าง พ.ศ. 2549 - พ.ศ. 2550 ภายหลังการรัฐประหารในประเทศโดยคณะปฏิรูปการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข (คปค.) เมื่อวันที่ 19 กันยายน พ.ศ.2549รัฐธรรมนูญฉบับที่ 18 เป็นรัฐธรรมนูญฉบับแรกที่เมื่อร่างเสร็จ และได้รับความเห็นชอบฝ่ายนิติบัญญัติแล้ว ได้มีการเผยแพร่ให้ประชาชนทราบ และจัดให้มีการลงประชามติเพื่อขอความเห็นชอบ หรือไม่เห็นชอบในการร่างรัฐธรรมนูญจากประชาชนทั้งประเทศเมื่อวันที่ 19 สิงหาคม พ.ศ. 2550 ผลปรากฏว่ามีผู้ลงมติเห็นชอบ ร้อยละ 57.81 และไม่เห็นชอบ ร้อยละ 42.19 รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550

จากการศึกษาความเป็นมาของรัฐธรรมนูญนั้นพบว่า มีความสัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลง การปกครองมาตั้งแต่ปี พ.ศ.2475 และไม่ว่าจะเกิดการปฏิวัติรัฐประหารกี่ครั้งก็ตามกระแสการเรียกร้องให้มีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยและเรียกร้องให้รัฐธรรมนูญมีความเป็นประชาธิปไตย ก็เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องและมีวิวัฒนาการมาตามลำดับ หากศึกษาถึงมูลเหตุของการเรียกร้องให้มีการเปลี่ยนแปลงการปกครองและประกาศใช้รัฐธรรมนูญในประเทศไทยนั้น พบว่าการประกาศใช้รัฐธรรมนูญมีเป้าหมายสำคัญอย่างน้อย 2 ประการ คือ

1. เป็นหลักประกันในเรื่องสิทธิและเสรีภาพของประชาชน ซึ่งผู้ปกครองจะละเมิดมิได้

2. เป็นบทบัญญัติที่กล่างถึงขอบเขตอำนาจหน้าที่ของผู้ปกครอง และป้องกันมิให้ผู้ปกครองใช้อำนาจตามอำเภอใจ

ดังนั้น ในการประกาศใช้รัฐธรรมนูญแต่ละฉบับ คณะผู้ยกร่างจึงได้เขียนหลักการ และเจตนารมณ์ในการจัดทำไว้ทุกครั้ง ซึ่งหลักการและเจตนารมณ์ที่คณะผู้ยกร่างเขียนไว้นั้นช่วยให้คนรุ่นหลังได้มีความรู้ความเข้าใจในเนื้อหาที่มาของรัฐธรรมนูญแต่ละฉบับว่า มีมาอย่างไรรวมทั้งสภาพสังคมในช่วงเวลานั้นด้วย ซึ่งในที่นี้จะขอยกตัวอย่างหลักการและเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญฉบับแรก คือ “พระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผ่นดินสยามชั่วคราวพุทธศักราช 2475” และรัฐธรรมนูญฉบับที่ 18 คือ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550