กระบวนการผลิตงานจักสานย่านลิเภามีความพิถีพิถันและใช้เวลานาน ประกอบด้วยขั้นตอนสำคัญดังนี้:

1. การเก็บเกี่ยวย่านลิเภา

ย่านลิเภาจะถูกเก็บเกี่ยวโดยช่างผู้ชำนาญที่รู้จักเลือกย่านที่มีอายุเหมาะสม โดยทั่วไปจะเลือกย่านที่มีอายุประมาณ 3-5 ปี เพราะมีความเหนียวและยืดหยุ่นดี การเก็บจะทำในช่วงเดือนมีนาคมถึงเมษายน ซึ่งเป็นช่วงที่ย่านมีคุณภาพดีที่สุด

2. การเตรียมเส้นย่าน

• การลอกเปลือก: นำย่านมาลอกเปลือกออก เหลือแต่เนื้อใน

• การตากแดด: นำไปตากแดดให้แห้งประมาณ 3-7 วัน

• การรีดและขัด: นำเส้นย่านมารีดให้แบนและขัดให้เรียบด้วยวิธีธรรมชาติ เช่น ใช้ใบมะพร้าว หรือลูกมะพร้าวแก่ขัด

3. การย้อมสี

เดิมใช้วิธีการย้อมสีธรรมชาติ เช่น:

• สีดำจากมูลควาย น้ำโคลน และน้ำขี้เถ้า

• สีแดงจากครั่ง

• สีเหลืองจากขมิ้น

• สีน้ำตาลจากเปลือกต้นฝาง

แต่ปัจจุบันมีการใช้สีเคมีบ้างเพื่อความหลากหลายของสีสัน

4. การจักสาน

ช่างจักสานจะใช้ความชำนาญและความอดทนสูงในการถักทอเส้นย่านให้เป็นลวดลายและรูปทรงต่างๆ โดยมีลวดลายดั้งเดิมหลายแบบ เช่น:

• ลายขัด

• ลายสอง

• ลายสาม

• ลายดอกพิกุล

• ลายก้านแย่ง

• ลายสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด

5. การตกแต่งชิ้นงาน

หลังจากสานเสร็จแล้ว จะมีการตกแต่งชิ้นงานให้สวยงาม เช่น:

• การเก็บริม

• การทำหูหรือสายหิ้ว

• การประดับด้วยวัสดุธรรมชาติอื่นๆ

• การขัดเงาด้วยน้ำมันรักหรือน้ำมันยาง

คุณค่าทางวัฒนธรรม

จักสานย่านลิเภาเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่สะท้อนภูมิปัญญาท้องถิ่นอันล้ำค่า การสานย่านลิเภาต้องอาศัยทักษะ ความอดทน และความประณีตสูง จึงเป็นการถ่ายทอดคุณค่าและวัฒนธรรมของชุมชนผ่านงานฝีมือ ในอดีต การทำย่านลิเภายังเชื่อมโยงกับความเชื่อและพิธีกรรมต่างๆ เช่น การถวายย่ามลิเภาให้พระสงฆ์เพื่อเป็นพุทธบูชา

คุณค่าทางเศรษฐกิจ

ในปัจจุบัน งานจักสานย่านลิเภาเป็นหนึ่งในผลิตภัณฑ์ OTOP (หนึ่งตำบล หนึ่งผลิตภัณฑ์) ระดับ 5 ดาวของจังหวัดนครศรีธรรมราช สร้างรายได้ให้กับชุมชนและช่วยอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่น ผลิตภัณฑ์ย่านลิเภามีมูลค่าสูงเนื่องจากความยากในการเก็บเกี่ยววัตถุดิบและความประณีตในการผลิต กระเป๋าย่านลิเภาชั้นดีอาจมีราคาตั้งแต่หลักพันจนถึงหลักหมื่นบาท

คุณค่าทางสิ่งแวดล้อม

การใช้วัสดุธรรมชาติในการผลิตงานจักสานช่วยลดการใช้ผลิตภัณฑ์จากพลาสติก และส่งเสริมการอนุรักษ์และปลูกย่านลิเภาในธรรมชาติ ทำให้เกิดความตระหนักในคุณค่าของป่าพรุและป่าชายเลนซึ่งเป็นแหล่งที่อยู่ของย่านลิเภา