ประวัติความเป็นมา "เมืองเพนียด"
เมืองเพนียดเป็นชุมชนโบราณ ที่พบหลักฐานทางโบราณคดีประวัติศาสตร์ที่สำคัญ จากจารึกภาษาขอมอายุราว พ.ศ. 800–1000 ได้กล่าวว่า บริเวณที่ตั้งโบราณสถานเพนียดนั้น เดิมเป็นที่ตั้งเมืองจันทบุรีในยุคแรก ซึ่งขอมถือเป็นแหล่งอารยธรรมที่สำคัญเมืองหนึ่งของอาณาจักรกัมพูชา โดยมีเจ้าผู้ครองนครทำการปกครองอย่างเป็นอิสร
ได้มีการติดต่อกับอินเดียและรับเอาวัฒนธรรมของอินเดียเข้ามาใช้ในวิถีชีวิต เนื่องจากเป็นบริเวณที่มีเรือสำเภาผ่านไปมาค้าขายกับจีนและอินเดีย ดังนั้น ชาวพื้นเมืองก็คือชาวชองและชาวขอม
ลักษณะทั่วไปสภาพพื้นที่เป็นที่ลาดเทไปสู่ที่ราบลุ่มต่ำริมลำน้ำจันทบุรี โดยมีลำน้ำคลองนารายณ์และคลองสระบาปไหลลงมาจากเขาสระบาปลงไปเชื่อมกับแม่น้ำจันทบุรี เส้นทางน้ำเหล่านี้คงจะเป็นเส้นทางคมนาคมที่สำคัญในอดีต อีกทั้งยังสร้างความอุดมสมบูรณ์ในการเพาะปลูก ทำให้เกิดสภาพที่เหมาะสมอย่างมากในการตั้งชุมชน ซึ่งน่าจะเป็นชุมชนขนาดใหญ่ สันนิษฐานจากขนาดของเมืองโบราณและปริมาณวัตถุที่พบจำนวนมากและหลายยุคสมัย

ลักษณะของเมืองโบราณเมืองเพนียด
เมืองเพนียดมีผังเมืองเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า กว้างประมาณ 1,000 เมตร ยาวประมาณ 2,000 เมตร แนวกำแพงเมืองโบราณและคูน้ำเกือบทั้งหมดในปัจจุบันถูกเกลี่ยลงจนไม่สามารถสังเกตได้ เท่าที่หลงเหลืออยู่เป็นแนวคันดินด้านทิศใต้ของเมือง มีความสูงราว 3 เมตร มีความยาวราว 50 เมตร ส่วนแนวกำแพงเมืองด้านทิศเหนือ เดิมถูกถนนสุขุมวิทตัดผ่านบางส่วน
พื้นที่ภายในเมืองโบราณปัจจุบันเป็นบ้านเรือนและพื้นที่เกษตรกรรม โดยด้านทิศตะวันออกของเมือง พื้นที่ส่วนใหญ่มีการขุดยกร่องเพื่อทำสวนผลไม้ ส่วนที่ลุ่มบริเวณด้านทิศตะวันตก เป็นพื้นที่ทำนา โดยถัดจากแนวกำแพงเมืองด้านทิศตะวันตกออกมา จะเป็นที่ลุ่มต่ำมาก เช่น บริเวณบ้านศาลาแดง ในหน้าน้ำจะมีน้ำท่วมขังเป็นบริเวณกว้าง

เส้นทางเข้าสู่เมืองเพนียด
จากตัวเมืองจันทบุรีไปตามถนนสุขุมวิท (ทางหลวงหมายเลข 3) ประมาณ 3 กิโลเมตร เลี้ยวขวาเข้าหมู่บ้านเพนียดและวัดทองทั่วประมาณ 1 กิโลเมตร โบราณสถานเมืองเพนียดจะอยู่ห่างจากวัดทองทั่วไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ประมาณ 300 เมตร
ผู้สนใจเดินทางมาท่องเที่ยวเมืองเพนียด สามารถคลิกที่แผนที่ด้านฝั่งขวามือและใช้ Google map นำทางได้ทันที