ประเพณีกองข้าวศรีราชา เป็นพิธีกรรมโบราณที่ชาวศรีราชาได้สืบทอดมาอย่างยาวนาน โดยจัดขึ้นในช่วงหลังเทศกาลสงกรานต์ประมาณ 3-4 วัน เมื่อดวงอาทิตย์เคลื่อนย้ายราศีเข้าสู่ปีใหม่ไทย พิธีกรรมนี้แสดงให้เห็นถึงความเชื่อและความศรัทธาของชาวบ้านที่มีต่อสิ่งเหนือธรรมชาติ รวมถึงการอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุขระหว่างมนุษย์กับโลกวิญญาณ

ในยามเย็น เมื่อแดดร่มลมตก ชาวบ้านจะพร้อมใจกันชักชวนเพื่อนบ้านและลูกหลานให้เตรียมอาหารคาวหวานและอาหารพื้นบ้านมารวมกัน อาหารที่นิยมนำมาในพิธีมีความหลากหลายและสะท้อนถึงวัฒนธรรมอาหารท้องถิ่น เช่น ฮื่อแช่ ก๋วยเตี๋ยวบก ปิ้งงบ แจงลอน ขนมเต่า ขนมก้นถั่ว และฉาบไข่แมงดา ซึ่งล้วนเป็นอาหารที่มีเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น

ในพิธีกรรม แต่ละครอบครัวจะแบ่งอาหารใส่กระทงใบตอง นำไปวางรวมกันบริเวณริมหาด จากนั้นจุดธูปคนละหนึ่งดอกพร้อมกล่าวคำเชิญวิญญาณและภูตผีที่สิงสถิตในบริเวณนั้น รวมถึงดวงวิญญาณที่ไร้ญาติให้มารับประทานอาหารที่นำมาเซ่นไหว้ ความเชื่อที่ว่าเมื่อวิญญาณเหล่านั้นได้อิ่มหนำสำราญแล้ว จะไม่มารบกวนชาวบ้าน ทำให้ชุมชนอยู่เย็นเป็นสุข ปราศจากโรคภัยและภัยธรรมชาติ จึงเป็นที่มาของชื่อ "พิธีกองข้าวบวงสรวง"

ผู้ร่วมพิธีจะนั่งรอจนกว่าธูปจะมอดดับ แล้วกล่าวคำอำลาและขอพร หลังจากนั้นจึงรวมตัวกันเป็นวงรับประทานอาหารที่เตรียมมา มีธรรมเนียมสำคัญที่ต้องปฏิบัติคือ หากมีอาหารเหลือจะต้องนำไปวางไว้เพื่อเป็นทานแก่สัตว์ โดยห้ามนำอาหารที่เหลือกลับบ้านโดยเด็ดขาด ซึ่งสะท้อนถึงความเชื่อเรื่องการแบ่งปันและการไม่เบียดเบียน

จากคำบอกเล่าของผู้สูงอายุในท้องถิ่น การจัดพิธีกองข้าวในอดีตจะจัดขึ้นใน 3 สถานที่สำคัญ ได้แก่ บริเวณแหลมฟาน แหลมท้าวเทวา และบริเวณริมเขื่อนหน้าบ้านนายอำเภอ โดยจัดเรียงกันไปเป็นเวลา 3 วัน แสดงให้เห็นถึงความสำคัญของพิธีกรรมนี้ในวิถีชีวิตของชาวศรีราชา

ต่อมาในปี พ.ศ. 2536 ได้มีการเปลี่ยนแปลงสถานที่จัดงานมาเป็นบริเวณสำนักงานเทศบาลเพียงแห่งเดียว และยกระดับให้เป็นงานประเพณีประจำท้องถิ่นที่ยิ่งใหญ่ มีการเพิ่มกิจกรรมการละเล่นพื้นบ้านเพื่อสร้างความสนุกสนานและดึงดูดผู้คนให้มาร่วมงานมากขึ้น แม้จะมีการเปลี่ยนแปลงสถานที่ แต่ชาวบ้านริมทะเลยังคงรักษาวิถีปฏิบัติดั้งเดิมและมาร่วมพิธีที่จัดขึ้นอย่างพร้อมเพรียงกัน

ปัจจุบัน (2025) ประเพณีกองข้าวศรีราชาได้ย้ายสถานที่จัดงานมาที่สวนสุขภาพ (เกาะลอยศรีราชา) ซึ่งเป็นพื้นที่สาธารณะที่สวยงามและกว้างขวาง เหมาะสำหรับการรองรับผู้เข้าร่วมงานจำนวนมาก การปรับเปลี่ยนสถานที่จัดงานแสดงให้เห็นถึงการปรับตัวของประเพณีให้เข้ากับบริบทสังคมที่เปลี่ยนแปลงไป แต่ยังคงรักษาแก่นแท้และคุณค่าของพิธีกรรมไว้อย่างครบถ้วน