ไม่บ่อยครั้งนักที่เราจะได้เห็นการนำเอาชื่อของศิลปะทองคำไปบรรจุไว้ในคำขวัญของพื้นที่ แต่ที่ อำเภอพานทอง จังหวัดชลบุรี การผลิตทองคำของที่นี่มีเอกลักษณ์ และได้รับการยอมรับว่าเป็นอีกแหล่งผลิตทองคำที่มีคุณภาพและงดงาม จนได้รับการบรรจุไว้ในคำขวัญของอำเภอ นั่นก็คือ “เมืองอิฐแกร่ง แหล่งเกษตรกร เขตอุตสาหกรรม คุณธรรมหมอพระ ศิลปะช่างทอง” การผลิตทองรูปพรรณของช่างทองที่นี่ เป็นการทำทองแบบโบราณ และได้รับการสืบทอดจากบรรพบุรุษ ซึ่งได้คิดค้นลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์โดดเด่นไว้มากมาย อาทิ ลายลูกฆ้อง ลายฝักแค ลายก้ามปู ลายก้ามกุ้ง ลายพิกุล เป็นต้น ขณะเดียวกันบรรดาลูกหลานที่สืบทอดต่อก็ได้คิดค้นและประดิษฐ์ลวดลายใหม่เพิ่มขึ้นให้เข้ากับยุคสมัย อย่างเช่น ลายกระดุมทอง ลายประคำโป่ง ลายไข่ปลาทรงเครื่อง อย่างไรก็ดี นอกเหนือจากศิลปะทองโบราณที่งดงาม และสร้างชื่อเสียงให้กับที่นี่แล้ว ยังมีศิลปะการทำทองอีกแขนงหนึ่งซึ่งสร้างชื่อให้กับที่นี่ไม่แพ้กัน นั่นก็คือ การทำทองจิ๋ว ซึ่งถือเป็นหนึ่งเดียวในประเทศ และเป็นที่ยอมรับจากผู้ที่ชื่นชอบในการสะสมเครื่องทองจิ๋วเหล่านี้
นายทำนอง รุ่งสีทอง ภูมิปัญญาจากร้านทองรุ่งสีทอง เป็นร้านทองเก่าแก่ในพื้นที่ อ.พานทอง ได้เล่าให้ฟังถึงที่มาที่ไปว่า ก่อนที่จะมาทำทองจิ๋วก็ได้สืบทอดวิชาการทำทองมาจากคุณพ่อ ที่เป็นชาวจีนได้อพยพมาเป็นลูกจ้างทำทองอยู่ที่ฉะเชิงเทรา ก่อนที่จะย้ายมาอยู่ที่ อ.พานทอง จากนั้นก็ได้เปิดร้านรับจ้างทำทองมาโดยตลอดจนฝีมือเป็นที่ยอมรับ และได้มีร้านค้าทองรวมถึงประชาชนได้มาจ้างทำทองเป็นจำนวนมาก โดยที่ตัวเองก็ได้ช่วยงานที่บ้านและได้ซึมซับความรู้วิชาการทำทองมาตั้งแต่เด็ก โดยได้เริ่มหัดทำอย่างจริงๆ จังๆ มาตั้งแต่อายุ 13 ปี จนมาถึงวันนี้ก็ผ่านประสบการณ์มากว่า 60 ปี แต่ในขณะนี้ไม่ได้ทำแล้ว เพราะอายุมากขึ้นสายตาไม่ค่อยดี แต่ก็ได้ลูกสาว ลูกชาย มาช่วยงานโดยตนได้หันมาคุมงานและคอยถ่ายทอดวิชาความรู้ให้กับลูกๆ ช่างทองในร้าน และผู้ที่สนใจแทน
“งานทำทองจิ๋วที่รู้สึกภาคภูมิใจมากที่สุดก็คือ การทำรถโบราณจิ๋วถวายสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร ซึ่งตอนนั้นเมื่อช่างเค้ารู้ว่าจะทำถวาย เครียดมาก เพราะกลัวว่าจะออกมาไม่ดี แต่ในที่สุดแล้วก็ทำได้ดี นอกจากนั้นก็จะมีชุดเชี่ยนหมากโบราณ และชุดขันโตก ที่มีลูกค้ามาว่าจ้าง ซึ่งจะนำขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ ซึ่งเป็นสิ่งที่เราภูมิใจที่สุด แต่หากเป็นเครื่องทองโบราณก็ต้องเป็น “สร้อยฟ้า” ซึ่งมีลูกค้ามาจ้างทำเพื่อถวายแด่หม่อมศรีรัศมิ์ ตรงนี้ถือเป็นงานเด่นของทางร้าน” ส่วนลูกค้าคนอื่นๆ ที่มาสั่งทำ ส่วนใหญ่จะเป็นกลุ่มที่เก็บสะสม หรือนำไปเป็นของชำร่วยในโอกาสต่าง ๆ รวมไปถึงทำเพื่อเป็นของขวัญ
ในการผลิตชิ้นงานของทองรูปพรรณให้เป็นเครื่องประดับชนิดต่างๆ จำเป็นต้องมีเครื่องมือ วัสดุอุปกรณ์ และการผลิตที่เป็นขั้นตอน ดังนี้
1. โต๊ะทำทอง
2. เครื่องมือเป่าแล่นและหลอมทอง
3. อุปกรณ์และเครื่องมือตีทอง
4. เครื่องมือชักลวด
5. เครื่องมือสำหรับแกะทอง
6. เครื่องมือจับและตัดทอง
7. เครื่องมืออื่นๆ ที่มีส่วนในการทำทองรูปพรรณ
8. วัสดุอื่นๆ เช่น น้ำยาล้างทอง ผงลงยาและน้ำประสานทอง
ทองคำจิ๋วของที่ร้านรุ่งสีทอง เป็นงานแฮนด์เมด การผลิตเป็นการทำทีละชิ้นมีการย่อส่วนมาให้ตรงตามแบบที่สุด โดยจะให้ช่างแต่ละคนเป็นคนลงมือทำงานเป็นชิ้นงานออกมาเลย ไม่มีการประดิษฐ์แต่ละส่วนแล้วนำมาประกอบกัน วิธีการทำทองจิ๋ว เริ่มจากการแกะลายจากสิ่งของที่ลูกค้าเอามาให้ ทางร้านดูทุกชิ้น เพราะชิ้นงานแต่ละชิ้นต้องได้สัดส่วนและเหมือนของจริงที่สุด ทั้งด้านนอกและด้านใน ถ้าเป็นรถ ก็จะพยายามทำให้เหมือนทั้งซี่ล้อ หรือแม้กระทั่งเบาะภายใน ที่สำคัญ ชิ้นงานของที่นี่จะไม่ใช้การหล่อ หรือปั๊ม ทำจากทองแผ่นเรียบๆ นำมารีด ตัด ขึ้นรูป แล้วนำแต่ละชิ้นมาประกอบกัน
ถึงแม้จะไม่ใช้เครื่องจักรแต่ก็สามารถทำได้หลายชิ้น ซึ่งการทำทองจิ๋วจะยากตรงชิ้นแรก หากชิ้นแรกทำได้แล้ว ชิ้นต่อๆ มาก็จะง่าย เพราะช่างจะรู้ว่าต้องทำอะไรบ้าง ขนาดเท่าไร จะประกอบอย่างไร ซึ่งต้องแกะจากจินตนาการ ถ้าคิดออก ทุกอย่างก็เดินหน้าได้ ทั้งนี้ คนที่จะทำทองจิ๋วได้ ต้องเป็นคนช่างสังเกต มีทักษะ ตั้งใจที่จะทำงาน คือใจรักในชิ้นงานประเภทนี้ก็สามารถทำได้ เพราะตลาดยังเปิดกว้างสำหรับคนที่มีความสามารถ ที่สำคัญ ช่างทองส่วนใหญ่จะมีพื้นฐานจากการใช้น้ำประสานอยู่แล้วจึงไม่น่าจะเป็นเรื่องยาก เพียงแต่เพิ่มประสบการณ์อีกนิดก็น่าจะทำได้ หรือไม่ก็พยายามสร้างงานให้ฉีกแนวจากงานเดิม ๆ ออกไป มันก็จะมีงานเข้ามารองรับได้ แต่ไม่ควรใช้ความรู้ที่มีอยู่ไปในทางที่ผิด
คุณลุงทำนองฯ กล่าวว่า “ผมมีแนวความคิดอย่างนี้ครับ ถ้างานที่มันแปลกจากเดิมๆ ของเดิมๆ ลวดลายเดิมๆ ผมว่าอยู่ได้ อยู่ได้ตรงที่ลวดลายความสวยงาม ความอ่อนช้อยของแต่ละชิ้นงาน ผมว่าอยู่ได้ คนที่ต้องการงานศิลปะสวยๆ งามๆ ยังมีอีกเยอะ คนที่มีอันจะกินโดยที่เค้าไม่ได้คำนึงถึงว่าราคาทองมันอยู่ในระดับนี้นะ ขอให้ถูกใจเท่านั้นเอง บางคนยังบอกว่า นี่ซื้อไปก็ไม่ได้ใส่ ไม่ได้ใช้นะ เอาไปเก็บ ถึงเวลาว่างๆ หยิบออกมาจากในตู้มาดู มันมีความสุขแล้วล่ะกับชิ้นงานสวยๆ ตรงนี้ผมคิดว่าช่างอยู่ได้ เพราะฉะนั้นช่างทองต้องมีการพัฒนาฝีมือตัวเองอย่าอยู่กับที่” คุณลุงทำนองฯ กล่าว สำหรับอนาคตของการทำทองจิ๋วของที่นี่ ก็พร้อมที่จะถ่ายทอดให้กับผู้ที่มีใจรัก และมีความสนใจ แม้กระทั่งเด็ก ๆ และเยาวชน ซึ่งวิชาความรู้ในสาขานี้ไม่มีการเขียนเป็นตำรา อยากจะได้ต้องมาเรียนรู้เอาเอง
แหล่งอ้างอิง
YouTube ช่อง chonburi culture : https://www.youtube.com/watch?v=cVVD-thB1cg
RungsithongGold Facebook Photos : https://www.facebook.com/RungsithongGold/photos
Goldtraders Association : https://goldtraders.or.th/ArticleView.aspx?gp=2&id=870