จังหวัดชลบุรีมีประวัติความเป็นมาอันยาวนาน ตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์จนถึงปัจจุบัน โดยมีพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ที่น่าสนใจและมีความสำคัญต่อประเทศไทย 

จังหวัดชลบุรีเคยเป็นชุมชนโบราณที่มีมนุษย์ยุคหินใหม่อาศัยอยู่มาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ จากการขุดค้นทางโบราณคดีได้พบร่องรอยของชุมชนโบราณก่อนประวัติศาสตร์บริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำพานทอง ซึ่งอยู่ในบริเวณวัดโคกพนมดี ตำบลท่าข้าม อำเภอพนัสนิคม 

นักโบราณคดีได้ค้นพบสิ่งมีคุณค่าทางโบราณคดีหลายอย่าง เช่น:

• ขวานหินขัด ที่ใช้ในการเก็บเกี่ยว ล่าสัตว์

• เครื่องประดับ จำพวกกำไลและลูกปัด

• เครื่องปั้นดินเผา แบบใช้เชือกทาบ

• ซากอาหารทะเล เช่น หอย ปู และปลา

จากหลักฐานเหล่านี้ทำให้สันนิษฐานได้ว่าในอดีตพื้นที่บริเวณจังหวัดชลบุรีเคยเป็นที่ตั้งเมืองโบราณที่มีความรุ่งเรือง 3 เมือง ได้แก่ เมืองพระรถ เมืองศรีพโล และเมืองพญาแร่ โดยอาณาเขตของทั้ง 3 เมืองนี้รวมกันเป็นจังหวัดชลบุรีในปัจจุบัน

สมัยอยุธยา

ในสมัยกรุงศรีอยุธยา เมืองชลบุรีปรากฏเป็นหลักฐานในทำเนียบศักดินาหัวเมือง ตราเมื่อ พ.ศ. 1919 มีฐานะเป็นเมืองจัตวา ผู้รักษาเมืองคือ "ออกเมืองชลบุรีศรีมหาสมุทร" มีศักดินา 2,400 ไร่ ส่งส่วยไม้แดง

เมื่อกรุงศรีอยุธยาเสียแก่พม่าเมื่อ พ.ศ. 2310 สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้เสด็จยกทัพผ่านมาทางบริเวณจังหวัดชลบุรี ก่อนที่จะเข้าตีเมืองจันทบุรี และยกทัพกลับไปกู้กรุงศรีอยุธยาได้สำเร็จ

สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น

ในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ยังไม่มีการจัดตั้งจังหวัดชลบุรีขึ้นเป็นทางการ บริเวณจังหวัดชลบุรีประกอบไปด้วยเมืองใหญ่ 3 เมือง คือ:

• เมืองบางปลาสร้อย

• เมืองพนัสนิคม

• เมืองบางละมุง

ในสมัยรัชกาลที่ 5 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงปฏิรูประบบการปกครองราชอาณาจักร โดยการจัดตั้งมณฑลเทศาภิบาล ให้อยู่ภายใต้บังคับบัญชาของกระทรวงมหาดไทย จึงรวมเมืองพนัสนิคมและเมืองบางละมุงขึ้นต่อเมืองชลบุรี อยู่ในสังกัดมณฑลปราจีน

แผนที่ แสดงลักษณะภูมิประเทศของจังหวัดชลบุรีในรูปแบบต่างๆ

“เมืองชลบุรี” น่าจะเป็นสถานที่ท่องเที่ยว และเป็นที่พักผ่อนที่หลาย ๆ คนชื่นชอบ เพราะ ชลบุรี อยู่ไม่ไกลจากกรุงเทพฯ มากนัก เป็นเมืองเศรษฐกิจสำคัญ ที่มีศักยภาพในหลาย ๆ ด้าน แต่คุณผู้ชมรู้หรือไม่ว่า กว่าจะมาเป็น ชลบุรี เมืองที่ผู้คนรู้จักกันในวันนี้ ชลบุรี มีความเป็นมาและมีความสำคัญอย่างไร จากรากสู่เราตามติดพิธีกรสาว “ตังตัง นัฐรุจี” เพื่อพาคุณผู้ชมย้อนกลับไปในยุคก่อนประวัติศาสตร์ ที่โคกพนมดี ซึ่งมีหลักฐาน

ของมนุษย์ยุคหินใหม่ที่ใช้อุปกรณ์ทำจากหินและเครื่องปั้นดินเผา เรื่อยมาจนถึงเมืองสมัยทวารวดี เช่น เมืองพระรอด และ ศรีภาโล ซึ่งเป็นศูนย์กลางการค้าและพาณิชย์ที่สำคัญในสมัยนั้น และต่อเนื่องมาที่

สมัยปลายกรุงศรีอยุธยา ที่เมืองบางปลาสร้อย, บางพระ, บางละมุง ซึ่งเป็นเมืองเล็ก ๆ ที่รวมกันเป็น ชลบุรี ในปัจจุบัน ในสมัยรัชกาลที่ 5 (ร.5) หรือ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้รวมเมืองเล็ก ๆ เหล่านี้เข้าด้วยกันเพื่อสร้าง จังหวัดชลบุรี ในปัจจุบัน ซึ่งเป็นศูนย์กลางทางเศรษฐกิจและอุตสาหกรรมที่สำคัญของภาคตะวันออก โดยมีการพัฒนาทั้งด้านเกษตรกรรมและอุตสาหกรรม รวมถึงการท่องเที่ยวที่มีชื่อเสียงอย่าง พัทยา และ เกาะสีชัง มาทำความรู้จักอดีตของ เมืองชลบุรี เพื่อที่จะเข้าใจความเป็น ชลบุรี หัวมืองสำคัญของภาคตะวันออก