บทที่ ๗

นาม บทที่น้อมไปสู่ความหมาย

     นาม คือบทที่น้อมไปสู่ความหมาย ใช้เรียกชื่อคน สัตว์ วัตถุ สิ่งของ สถานที่ ต้นไม้ แม่น้ำ ภูเขา สภาวธรรม เป็นต้น วิเคราะห์ว่า "อตฺถํ นมตีติ นามํ บทที่น้อมไปสู่ความหมาย ชื่อว่านาม, อตฺตนิ อตฺถํ นาเมตีติ วา นามํ หรือบทที่น้อมความหมายมาไว้ในตน ชื่อว่านาม" แบ่งเป็น ๓ ประเภท คือ สุทธนาม คุณนาม และสัพพนาม

สุทธนาม

สุทธนาม คือนามล้วน ๆ เป็นชื่อของคน สัตว์ วัตถุสิ่งของ สถานที่ เป็นต้น แบ่งออกเป็น ๒ อย่าง

๑. สาธารณนาม ชื่อทั่วไปไม่เจาะจงถึงคนใด สิ่งใด หรือสถานที่ใด

เช่น มนุสฺโส มนุษย์, ธนํ ทรัพย์, นครํ เมือง, นที แม่น้ำ

๒. อสาธารณนาม ชื่อเฉพาะเจาะจงไม่ทั่วไปแก่คน สิ่งของ หรือสถานที่อื่น

เช่น สาริปุตฺโต พระสารีบุตร, สุวณฺณํ ทองคำ, สาวตฺถี เมืองสาวัตถี

คุณนาม

     คุณนาม หรือ วิเสสนาม คือคำที่แสดงลักษณะพิเศษของสุทธนามว่า ดี ชั่ว สูง ต่ำ ดำ ขาว ยาว สั้นใหญ่ เล็ก เป็นต้น แบ่งออกเป็น ๓ ระดับ

๑. คุณนามปกติ คือคุณนามระดับธรรมดาไม่มีความพิเศษอะไร

เช่น สุนฺทโร   ดี งาม อร่อย

       ปาโป   บาป ชั่ว เลว ทราม

   ๒. คุณนามวิเศษ คือ คุณนามระดับพิเศษขึ้นกว่าปกติ จะมี ตร อิย อิยิสฺสิก-ปัจจัย หรือมี อติ-อุปสัค เป็นเครื่องหมายของคุณนามนั้น

เช่น สุนฺทรตโร, อติสุนฺทโร   ดียิ่ง งามยิ่ง อร่อยยิ่ง

      ปาปตโร, อติปาโป    บาปยิ่ง ชั่วยิ่ง เลวยิ่ง

    ๓. คุณนามอติวิเศษ คือ คุณนามระดับพิเศษที่สุด จะมี ตม อิฏฺฐ -ปัจจัย หรือมี อติวิย-ศัพท์ เป็นเครื่องหมายของคุณนามนั้น

เช่น สุนฺทรตโม, อติวิย สุนฺทโร ดี งาม อร่อยที่สุด

       ปาปตโม, อติวิย ปาโป บาป ชั่ว เลวที่สุด

สัพพนาม

  สัพพนาม คือคำที่ใช้แทนนามที่เป็นชื่อคน สัตว์ สิ่งของ สถานที่ เป็นต้น มีวิเคราะห์ศัพท์ว่า "สพฺเพสํ อิตฺถิปุมนปุํสกานํ นามานิ สพฺสนามานิ คำนามที่ใช้แทน ของนามที่เป็นอิตถีลิงค์ ปุงลิงค์ และนปุงสกลิงค์ ชื่อว่าสัพพนาม" มี ๒๗ ตัว คือ สพฺพ กตร กตม อุภย อิตร อญฺญ อญฺญตร อญฺญตม ปุพฺพ ปร อปร ทกฺขิณ อุตฺตร อธร ย ต เอต อิม อมุ กึ เอก อุภ ทฺวิ ติ จตุ ตุมฺห อมฺห แบ่งเป็น ๓ กลุ่ม คือ ปุริสสัพพนาม วิเสสนสัพพนาม และสังขยาสัพพนาม

ปุริสสัพพนาม

ปุริสสัพพนาม คือสัพพนามที่เอ่ยถึงบุรุษในการสนทนา มี ๓ บุรุษ คือ

๑. ปฐมบุรุษ ใช้ ต สัพพนามแปลว่า เขา มัน เป็นต้น แทนชื่อคนหรือสิ่งที่เราเอ่ยถึง

เช่น โส คามํ คจฺฉติ เขาไปบ้าน

๒. มัชฌิมบุรุษ ใช้ ตุมฺห ศัพท์แปลว่า ท่าน เธอ คุณ เจ้า เป็นต้น แทนชื่อคนที่เราพูดด้วย

เช่น ตุมฺเห กุสลํ กโรธ พวกท่านจงพากันทำกุศล

๓. อุตตมบุรุษ ใช้ อมฺห ศัพท์แปลว่า ข้าพเจ้า ผม ดิฉัน เรา เป็นต้น แทนชื่อเราเอง

เช่น อหํ ปญฺจ สีลานิ สมาทิยามิ ข้าพเจ้าสมาทานศีล ๕

วิเสสนสัพพนาม

     วิเสสนสัพพนาม คือสัพพนามที่ใช้แทนและขยายนามคล้ายคุณนาม มี ๒ อย่าง คือ

๑. อนิยมวิเสสนสัพพนาม คือวิเสสนสัพพนามที่บอกความไม่แน่นอน มี ๑๓ ศัพท์ คือ

สพฺพ ทั้งปวง, กตร กตม คนไหน อะไรบ้าง, อุภย ทั้งสอง, อิตร นอกจากนี้, อญฺญ อื่น, อญฺญตร อญฺญตม คนใดคนหนึ่ง, ปร อื่น, อปร อื่นอีก, ย ใด, เอก หนึ่ง พวกหนึ่ง, กึ ไหน ไร

๒. นิยมวิเสสนสัพพนาม คือวิเสสนสัพพนามที่บอกความแน่นอน มี ๘ ศัพท์ คือ

ปุพฺพ ข้างหน้า, ทกฺขิณ ด้านขวา, อุตฺตร ด้านซ้าย ด้านเหนือ, อธร ด้านล่าง ภายใต้, ต นั้น, เอต นั่น, อิม นี้, อมุ โน้น

สังขยาสัพพนาม

     สังขยาสัพพนาม คือสัพพนามที่ใช้นับจำนวนสุทธนาม มี ๕ ตัว คือ เอก หนึ่ง, อุภ ทั้งสอง, ทฺวิ สอง, ติ สาม, จตุ สี่

  สุทธนาม คุณนาม และสัพพนาม ทั้ง ๓ นี้ ต้องประกอบด้วยลิงค์ วจนะ และวิภัตติ จึงสามารถนำไปประกอบในประโยคต่าง ๆ ได้ เช่น มนุสฺโส, สาริปุตฺโต, สุนฺทโร, โส, ตฺวํ, อหํ, สพฺโพ, โย เป็นต้น ซึ่งจะได้กล่าวรายละเอียดเรื่องลิงค์ การันต์ วจนะ และวิภัตติ ต่อไป