บทที่ ๒ ฐาน กรณ์ ปยตนะ

        อักษรภาษาบาลีทั้ง ๔๑ ตัวเหล่านั้น  จะเปล่งออกเสียงได้ ต้องอาศัย ฐาน กรณ์ และปยตนะ ดุจเสียงระฆัง  จะดังขึ้นได้ต้องอาศัยฐานคือตัวระฆัง กรณ์คือลูกตุ้มสำหรับตี และปยตนะคือความพยายามของผู้ตี

ฐาน

        ฐาน คือที่ตั้งของเสียงอักษร วิเคราะห์ว่า "ติฏฺฐนฺติ เอตฺถาติ ฐานํ กณฺฐาทิ ที่ตั้งของเสียงอักษร ชื่อว่าฐาน ได้แก่ กัณฐะ เป็นต้น" มี ๖ อย่าง คือ

        ๑. กัณฐฐาน   หลอดลำคอ   เป็นที่ตั้งที่เกิดของเสียง

        ๒. ตาลุฐาน    เพดานปาก    เป็นที่ตั้งที่เกิดของเสียง

        ๓. มุทธฐาน    ปุ่มเหงือกบน  เป็นที่ตั้งที่เกิดของเสียง

        ๔. ทันตฐาน    ฟัน               เป็นที่ตั้งที่เกิดของเสียง

        ๕. โอฏฐฐาน   ริมฝีปาก       เป็นที่ตั้งที่เกิดของเสียง

        ๖. นาสิกาฐาน โพรงจมูก      เป็นที่ตั้งที่เกิดของเสียง

จำแนกอักษร ๔๑ ตัว โดยฐาน ๖

อ อา ก ข ค ฆ ง ห  เกิดที่กัณฐฐาน (หลอดลำคอ)

อิ อี จ ฉ ช ฌ ญ ย  เกิดที่ตาลุฐาน (เพดานปาก)

ฏ ฐ ฑ ฒ ณ ร ฬ     เกิดที่มุทธฐาน (ปุ่มเหงือกบน)

อุ อู ป ผ พ ภ ม       เกิดที่โอฏฐฐาน (ริมฝีปาก)

เอ                          เกิดที่กัณฐ+ตาลุฐาน (คอและเพดานปาก)

โอ                          เกิดที่กัณฐ+โอฏฐฐาน (คอและริมฝีปาก)

ว                            เกิดที่ทันต+โอฏฐฐาน (ฟันและริมฝีปาก)

อํ                            เกิดที่นาสิกาฐาน (โพรงจมูก)

ง ญ ณ น ม             เกิดที่สก+นาสิกาฐาน (ฐานเดิมและโพรงจมูก)

        อักษรบางตัวเกิดจากฐานเดียว เรียกว่า เอกชะ, บางตัวเกิดจาก ๒ ฐาน เรียกว่า ทวิชะ

กรณ์ ๔

        กรณ์ คืออวัยวะที่ไปกระทบกับฐานทำให้เสียงเกิดขึ้น วิเคราะห์ว่า "กรียนฺเต อุจฺจารียนฺเต เอเตนาติ กรณํ อวัยวะที่ทำให้สวดออกเสียงอักษรได้ ชื่อว่ากรณ์" มี ๔ อย่าง คือ

        ๑. ชิวหามัชฌกรณ์   กลางลิ้น         ไปกระทบกับตาลุฐานทำให้เสียงเกิดขึ้น

        ๒. ชิวโหปัคคกรณ์    ใกล้ปลายลิ้น   ไปกระทบกับมุทธฐานทำให้เสียงเกิดขึ้น

        ๓. ชิวหัคคกรณ์        ปลายลิ้น         ไปกระทบกับทันตฐานทำให้เสียงเกิดขึ้น

        ๔. สกฐานกรณ์         ฐานของตน      ไปกระทบกับฐานของตนทำให้เสียงเกิดขึ้น

จำแนกอักษร ๔๑ ตัว โดยกรณ์ ๔

        ๑. กลางลิ้น         ทำให้เกิดเสียง   อิ อี เอ จ ฉ ช ฌ ญ ย

        ๒. ใกล้ปลายลิ้น  ทำให้เกิดเสียง   ฏ ฐ ฏ ฑ ฒ ณ ร ฬ

        ๓. ปลายลิ้น        ทำให้เกิดเสียง   ต ถ ท ธ น ล ว ส

        ๔. ฐานของตน    ทำให้เกิดเสียง   อ อา อุ อู เอ โอ ก ข ค ฆ

                                                           ง ป ผ พ ภ ม ว ห อํ

        นักศึกษาควรฝึกออกเสียงอักษรทุกตัว โดยพยายามให้กรณ์ไปกระทบกับฐานของอักษรตัวนั้น ๆ ตามที่จำแนกไว้นี้ให้ถูกต้องหรือใกล้เคียงมากที่สุด

ปยตนะ ๔

        ปยตนะ คือความพยายามในการเปล่งออกเสียง วิเคราะห์ว่า "อุจฺจารณตฺถํ ปยตียเต ปยตนํ ความพยายามเพื่อการออกเสียงชื่อว่า ปยตนะ" มี ๔ อย่าง คือ

        ๑. สังวุตปยตนะ    ความพยายามปิดฐานเปล่งเสียง

        ๒. วิวฏปยตนะ      ความพยายามเปิดฐานเปล่งเสียง

        ๓. ผุฏฐปยตนะ     ความพยายามกระทบฐานหนักเปล่งเสียง

        ๔. อีสังผุฏฐปยตนะ  ความพยายามกระทบฐานเบาเปล่งเสียง

จำแนกอักษร ๔๑ ตัว โดยปยตนะ ๔

        ๑. ความพยายามปิดฐานเปล่งเสียง  อ  ํ  (อํ)

        ๒. ความพยายามเปิดฐานเปล่งเสียง  อา อิ อี อุ อู เอ โอ ส ห ํ (อึ อุํ)

        ๓. ความพยายามกระทบฐานหนักเปล่งเสียงพยัญชนะวรรคทั้ง ๒๕ ตัว คือ ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ ญ, ฏ ฐ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม

        ๔. ความพยายามกระทบฐานเบาเปล่งเสียง ย ร ล ว ฬ