เฮือนเจ้าแม่ยอดคำ

ปัจจุบันตั้งอยู่บ้านเลขที่ 99 ถนนพระแก้ว ตำบลเวียงเหนือ อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง อยู่ในการผู้ดูแลของคุณกิตติศักดิ์ เฮงษฏีกุล ได้ซื้อเฮือนเจ้าแม่ยอดคำมาจากเจ้าของเดิมคือ คุณบุญเจริญ อุบลศรี ซึ่งเป็นหลานของเจ้าแม่ยอดคำ เมื่อปีพ.ศ.2531 โดยทราบว่าเฮือนนี้เคยเป็นที่อยู่อาศัยของครอบครัวเจ้าของเดิมมาถึง 6 ชั่วอายุคน จากนั้นในปี 2533 คุณกิตติศักดิ์ได้ย้ายเฮือนจากตำแหน่งเดิมมาปลูกไว้บริเวณด้านท้ายของที่ดิน ส่วนบ่อน้ำซึ่งเป็นส่วนประกอบของเฮือนมาแต่โบราณนั้นยังคงรักษาไว้ ณ ที่ตั้งดั้งเดิม หลังจากย้ายเฮือนมาแล้วก็มีการปรับเปลี่ยนส่วนของเรือนเดิมที่ชำรุด และยกเสาให้ตั้งบนฐานคอนกรีต เปลี่ยนฝายุ้งข้าวเป็นฝาไม้ฉลุ แต่โดยส่วนใหญ่แล้วอาคารได้รับการอนุรักษ์ไว้ในสภาพเดิม ซึ่งในอนาคต คุณกิตติศักดิ์ มีโครงการจะจัดเฮือนเจ้าแม่ยอดคำนี้เป็นพิพิธภัณฑ์ศิลปะและหัตถกรรมพื้นบ้านต่อไป

เฮือนเจ้าแม่ยอดคำ เป็นเฮือนไม้พื้นเมืองที่มีเอกลักษณ์ของศิลปะล้านนาที่ยังสมบูรณ์ นับได้ว่าเป็นเฮือนโบราณล้านนาที่เก่าแก่ที่สุดของลำปาง อายุได้ประมาณ​ 156 ปี สร้างเมื่อประมาณ พ.ศ. 2410 โดยช่างฝีมือชำนาญการชาวเชียงแสนที่ถูกรวบรวมตั้งแต่สมัยพระเจ้ากาวิละ ตัวเฮือนประกอบด้วยเฮือนหลายหลังเชื่อมต่อกันด้วยชาน อาคารต่างๆ ในหมู่เฮือนนี้ ได้แก่ เฮือนนอนแฝด เรียกว่า “ห้องหลวงและห้องน้อย” มีทางเดินผ่านกลางเฮือนทั้งสอง เรียกว่า “ฮ่อม” เติ๋น (ชานมีหลังคาคุมอยู่ด้านสกัดของเฮือน) ครัว ยุ้งข้าว และส่วนนั่งเล่นซึ่งเดิมเป็นเฮือนนอนทาส ฝาบ้าน เป็นฝาประคนไม้ เสาเรือนสอบเข้าหากัน ฝาเรือนหลังใหญ่สอบออก เจาะช่องหน้าต่างเล็ก ประมาณ 12 ” x 12 ” นิ้ว ภาษาเหนือเรียก “ป่องแมงจอน”

เฮือนทั้งหมดสร้างด้วยไม้สักและยึดองค์ประกอบต่างๆ เข้าด้วยกันตามเทคนิคโบราณ คือใช้เดือยสลัก หลังคาจั่วทรงสูง มุงกระเบื้องดินเผาซึ่งเป็นของเดิม หน้าจั่วและปั้นลมเดิมเป็นไม้แกะสลัก แต่ปัจจุบันถอดออกเก็บไว้เพราะชำรุด

รางวัลที่ได้รับ

อนุรักษ์มรดกไทย จากกรมศิลปากร เนื่องในวันพระราชสมภพของสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีเมื่อวันที่ 2 เมษายน 2539

อนุรักษ์ศิลปสถาปัตยกรรมดีเด่นของสมาคมสถาปนิกสยาม ในพระราชูปถัมภ์ ในปี พ.ศ. 2540