aanvullingen op de
Reisgids voor Schaakliefhebbers
2023
Miniatuurschaak in Roden
(6 december 2023)
In Museum Kinderwereld in Roden zijn een vijftal schaakattracties te bewonderen. Op een schaakbord aan de buitenkant van een spellendoos na zijn het kleine tot zeer kleine schaakmotieven. Om ze te ontdekken zult u de poppenhuizen in detail moeten bekijken. Bijgaand een aantal foto's gemaakt door Henk Alberts.
Te laat en op tijd
(19 november 2023)
In Museum W in Weert kwam Ger Dekker vorig jaar dit schaakspel tegen. Deze creatie van Job Smeets is zeker geen alledaagse vormgeving. Helaas maakte het deel uit van een tijdelijke tentoonstelling en is het er nu dus helaas niet meer te zien. Te laat! Gelukkig hebben we de foto's nog.
Wel nog te zien: 5 (of 6) middeleeuwse schaakstukken in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden bij de tentoonstelling Het Jaar 1000. De foto komt van Henk Alberts. Deze tentoonstelling loopt t/m zondag 17 maart 2024.
Tuinschaakspel
(2 november 2023)
Bij een tuinschaakspel denk je in eerste instantie aan grote schaakstukken die op zwarte en grijze tegels staan opgesteld. Maar er zijn ook kasteeltuinen waar men bomen en struiken in de vorm van schaakstukken snoeit. Eerder (zie het bericht van 10 mei 2020) werd al een fraai staaltje hiervan in het kasteel van Azay-le-Ferron beschreven. Een nog fraaier voorbeeld werd door Henk Alberts gevonden in de kasteeltuin van Chateau Ambleville. Hij telde er 26 groene schaakstukken, die de architectonische waarde van de kasteeltuin enorm verhogen. Toegegeven: het is wel minder praktisch dan een regulier tuinschaakspel.
Grafstenen met een schaakmotief
(2 oktober 2023)
Toegegeven, het vastleggen van schaakgraven is en blijft een wel zeer curieus verzamelgebied. Voor De Schaakkoerier, het verenigingsblad van de Motiefgroep Schaken, hebben Henk Alberts, Rob Bijpost en ikzelf een speciale uitgave met 96 schaakgraven samengesteld. Het is een vervolg op een eerdere uitgave met ditzelfde onderwerp uit 2006, waarin al 44 schaakgraven werden gepresenteerd.
Het schaakgraf op de foto is het graf van Karel ten Geusendam (1930-2001). De houten schaaktoren is niet over het hoofd te zien en ook de tekst bevat een fraaie verwijzing naar het schaakspel: "Karel Heinz ten Geusendam schaakt nu met de Goden". Dit graf bevindt zich op de Rooms-Katholieke begraafplaats aan de Oranjestraat in Enkhuizen.
Schaakschilderij in een restaurant
(24 september 2023)
In het Franse gehucht Thierenbach komen vooral pelgrims voor de basiliek en culinaire liefhebbers voor restaurant La Ferme des Moines. Het zou ook een bedevaartsoord kunnen zijn voor schaakliefhebbers, want er hangt, zeer verrassend, in bovengenoemd restaurant een schaakschilderij! Het lijkt er op dat al deze aspecten van Thierenbach in dit ene schilderij samenkomen: monniken, culinair genieten en schaken. Nadere details over dit schilderij heb ik nog niet kunnen achterhalen.
Schaken tegen dodelijke verveling
(4 juni 2023)
Freya Reynaert was in Warschau (Polen), in het Polin Museum. Dit museum gaat over de geschiedenis van de Poolse joden. Daar zag ze en fotografeerde ze bijgaand schaakspel. Omdat de foto niet zo heel duidelijk is, nog een foto gemaakt door Tomasz Najder. Deze Tomasz Najder is de zoon van vader Marceli en moeder Pola Najder. Zij moesten onderduiken om aan de Holocaust te ontkomen. Van januari 1943 tot maart 1944 lagen ze in een schuilplaats in Kolomyja, waarin ze zelfs geen ruimte hadden om maar te kunnen zitten of staan. Pola maakte het schaakspel uit kastanjehout en Marceli speelde er tientallen partijen per dag mee tegen haar en andere onderduikers.
Schaakspel van koning Willem III
(10 mei 2023)
Jaren geleden kwam een tip binnen van Marloes Gorter dat er een schaakspel te zien was in Paleis Het Loo. Niet lang daarna zou het Paleis ingrijpend gerenoveerd worden, dus eerst de voltooiing daarvan maar afgewacht.
En nu geconstateerd dat de renovatie naar behoren is uitgevoerd, want het schaakspel is nog steeds te zien. Volg de Paleisroute west en in zaal 7, de slaapkamer van koning Willem III (1817-1890), ziet u dan een houten opklapbaar schaakbord en daarnaast een kartonnen uitklapbaar schaakbord.
Koning Willem III had als bijnaam Koning Gorilla vanwege zijn losbandige levensstijl en veelvuldige verbale uitbarstingen, hetgeen slecht te rijmen valt met het schaakspel op zijn slaapkamer.
Schaaktapijt in Laarne
(21 april 2023)
Er is maar een klein aantal antieke wandtapijten met schaakmotief bekend. Het bekendst is wel het wandtapijt in Basel (zie Reisgids voor Schaakliefhebbers blz. 282). Er waren sterke aanwijzingen dat in het kasteel van Laarne (nabij Gent) zich ook zo'n schaaktapijt zou bevinden. Henk Alberts toog recentelijk naar Laarne en bevestigde dit vermoeden met bijgaande foto's. De schaakafbeelding is enigszins vervaagd, maar hier wordt zonder twijfel een schaakpartij gespeeld.
Fijne Paasdagen!
(8 april 2023)
Een schaakschilderij met paasmotief (de eieren) leek me wel passend voor Pasen. Kunstenaar Matthijs Röling maakte het in 1978 en kwam tot de schaakloze titel Pruimen en eieren. Momenteel is er in Museum Wierdenland in Ezinge (Noord-Groningen) een tentoonstelling over leven en werk van deze Röling, die zelf in Ezinge woont.
Behalve dit schilderij zijn er op de tentoonstelling nog twee andere schilderijen met schaakmotief te zien: Wereldbollen uit 1971 en Stilleven met Pompelmoen uit 1984.
In het boek Matthijs Röling - Mimesis staan nog meer schilderijen van Röling met schaakmotief, maar die zijn helaas niet op de tentoonstelling in Ezinge te bewonderen.
De tentoonstelling Binnen kijken bij Matthijs Röling loopt nog tot 4 juni 2023.
British Museum
(2 april 2023)
Dé topattractie in het British Museum (Londen) voor schaakliefhebbers is de fantastische verzameling van de Lewis schaakstukken. Maar er zijn daar meer schaakattracties. Onlangs was schaakliefhebber Edwin Vermeulen in het British Museum en stuurde niet alleen foto's van de Lewis schaakstukken, maar ook van een ander schaakspel. Zie hiernaast.
Dit bijzonder vormgegeven schaakspel komt uit Nigeria en werd tussen 1910 en 1926 door een lid van het Kanuri volk gemaakt. De ondergrond, die overigens verkeerd is neergelegd, is van leer; de stukken zijn van hout. Koning en dame zijn identiek, maar worden onderscheiden doordat de koning van een katoenen kleedje wordt voorzien (niet op de foto te zien).
8 maart Wereldvrouwendag
(9 maart 2023)
Gisteren was het Wereldvrouwendag, dus is het toepasselijk om aandacht te besteden aan een beroemde kunstenares wier meest bekende werk een schaakschilderij is. Haar naam is Sofonisba Anguissola en het schilderij heet Het Schaakspel.
Anguissola schilderde dit schilderij in 1555. Het toont drie van haar zusjes en een dienstbode tijdens een niet al te serieuze schaakpartij. Dit schilderij en een aantal andere werken van Sofonisba Anguissola zijn momenteel te bewonderen in Rijksmuseum Twenthe te Enschede.
Als u de aan Anguissola gewijde tentoonstelling gaat bekijken, is het wellicht aardig voor u als schaakliefhebber om dat met de volgende niet op de tentoonstelling vermelde schaakreferenties te doen.
Een van Sofonisba's leermeesters was Bernardino Campi. Giulio Campi, een halfbroer van Bernardino, maakte in 1530 ook al een schaakschilderij, zie deze link.
Er wordt in een begeleidende tekst gewag gemaakt van het 16e-eeuwse boek Het boek van de hoveling van Baldasare Castiglione. In dat boek betoogt Castiglione onder meer dat een goede hoveling weliswaar de kunst van het schaken moet beheersen, maar er niet te goed in moet zijn.
Vermeld wordt dat de Cremonese bisschop Marco Girolamo Vida al vroeg het grote talent van de in Cremona opgegroeide Sofonisba Anguissola ziet. Het is dezelfde Vida van wie in 1527 Scacchia Ludus, een mythologisch gedicht over het ontstaan van het schaakspel, is gepubliceerd.
Verdraaid, op het schilderij ligt het schaakbord verkeerd gedraaid.
De tentoonstelling loopt tot en met 11 juni 2023.
Laatste kans Schaakexpositie Amersfoort
(1 maart 2023)
U heeft nog tot en met zondag 5 maart om de schaakexpositie in het Rietveldpaviljoen in Amersfoort te bezoeken. Het Rietveldpaviljoen toont tientallen schilderijen met schaakmotief van onder meer Tjerk Zijlstra en Govert Muijs, schaakfoto's van onder meer Bas Beekhuizen en Lennart Ootes, en andere bijzondere schaakkunst.
Op zaterdag 4 maart verzorgt Hans Böhm in zijn 'schaaksalon' boeiende interviews met gasten als Hans Pees, directeur van DGT, en professor Jaap van den Herik waarbij de focus zal liggen op digitale techniek en artificiële intelligentie. Deze happening staat gepland van 14.00 tot 15.30.
De schaakexpositie is te bezoeken tussen 12.00 en 17.00. Het adres van het Rietveldpaviljoen is Zonnehof 8, dat is in het centrum van Amersfoort. Toegang verkrijgt u tegen betaling van 5 euro.
Schaakstuk in Ravenna
(22 februari 2023)
In het Museo Nazionale di Ravenna (Italië) is het schaakstuk op deze foto te bewonderen. Het gaat om een koning gezeten op zijn troon met in de ene hand een vredesduif en in de andere hand waarschijnlijk het restant van een zwaard. Dit fraai stukje snijwerk uit walrusivoor werd eind 12e eeuw of begin 13e eeuw gemaakt ergens in Noord-Europa.
De foto is afkomstig van Henk Alberts.
Een schaakgraf in Bergen
(1 februari 2023)
Het schaakbord met daarop de koning laat geen enkele twijfel. Hier ligt een schaakliefhebber begraven. Dit is het graf van Rolf de Brouwer (1944-2021), die lid is geweest van schaakclub Caïssa-Eenhoorn en schaakclub Purmerend.
Het graf bevindt zich op begraafplaats Kerkedijk in Bergen (NH). De tip kreeg ik van Erik Jostmeijer, de foto is gemaakt door Angelique Ganesh-de Brouwer.
Schaakexpositie Tata Steel schaaktoernooi
(15 januari 2023)
In het Hoogovens Museum is een kleine schaakexpositie ingericht met voorwerpen uit de historie van het Tata Steel schaaktoernooi. Deze expositie is ter gelegenheid van de 85e editie van het toernooi.
Het Hoogovens Museum bevindt zich in Velsen-Noord, Wenckebachstraat 1. Het laat zich goed combineren met een bezoek aan het Tata Steel schaaktoernooi, want het museum ligt op nog geen 10 minuten rijden van Wijk aan Zee. Let er op dat het museum (officieel) alleen op woensdag, zaterdag en zondag geopend is.
Op zaterdag 21 januari en zondag 22 januari wordt er zelfs vanuit Wijk aan Zee een gratis buspendeldienst onderhouden naar het Hoogovens Museum, waarbij u ook nog eens gratis toegang krijgt tot het museum.
Schaken is een oorlogsspel
(12 januari 2023)
Enigszins verscholen op het Hembrugterrein in Zaandam stond vanaf 1887 een wapen- annex munitiecomplex genaamd de Artillerie-Inrichtingen. Het bedrijf hield op te bestaan in 2003. Tegenwoordig wordt een aantal gebouwen gebruikt voor bedrijven in de sectoren van kunst en evenementen. Een ander deel van de gebouwen is overgeleverd aan de elementen en vormt een fraaie illustratie van teloorgegane industrie.
Op dit terrein staat in een voormalig transformatorhuis het Hembrug Museum dat een inkijkje geeft in de geschiedenis van de Artillerie-Inrichtingen. Bijzonder is dat u niet naar binnen hoeft; u kunt rondom het museumgebouw lopen en de geschiedenis aan de hand van voorwerpen en teksten volgen. In een van de ruimtes staat een schaakspel dat is gebruikt voor een simultaan van Max Euwe tegen schakende leden van de personeelsvereniging. Deze simultaan vond plaats in juli 1955. De schaakstukken zijn vervaardigd op de draaibanken van de Artillerie-Inrichtingen.
Het Hembrug Museum is een dependance van het Zaans Museum; het adres is Kanonnenloods 14, Zaandam. De tip voor dit schaakmotief komt van Ton Fasel.