(update 10 maart 2024: het is niet langer de Kinderkelder, nu is het de Kinderzolder waar het schaakspel te vinden is.)

(19 november 2018)

In de Kinderkelder (?!) van Museum Dokkum staat een schaakspel in Selenus-stijl. De uitvoering en afwerking van dit spel is minder mooi dan we van soortgelijke schaakspellen gewend zijn. Daar is een goede reden voor. Die andere Selenus schaakspellen zijn kostbare ivoren schaakspellen, door meester-ivoordraaiers gemaakt. Het Selenus schaakspel in Dokkum is echter van metaal gemaakt door de ijverige huis-, tuin- en keukendraaier Freerk Bakker (in 1872 gokken we). Deze Bakker was een molenaar en graanhandelaar uit Dokkum. De tip is afkomstig van Kees Alberts, aanvullende informatie kwam van Henk Alberts.

(4 november 2018)

Momenteel loopt in Museum Het Valkhof in Nijmegen de expositie Ik, Maria van Gelre. De nadruk ligt op het bijzondere en recentelijk gerestaureerde Gebedenboek van deze 15e-eeuwse edelvrouw.

Best aardig, maar onmetelijk veel interessanter was de mededeling van Joris Leijten dat op deze tentoonstelling een deel van de 14e-eeuwse mozaïekvloer van de kerk van Heukelum te zien is!

Het was bekend dat deze vloer, die in 1964 werd opgegraven, al jarenlang in het depot van het Rijksmuseum in Amsterdam werd bewaard. Dat die vloer ooit nog eens het depot zou verlaten is een aangename verrassing. Vooral omdat ze ervoor gekozen hebben precies dát deel van de mozaïekvloer te laten zien dat een schaakbord vormt. Nu is niet elk schaakbordpatroon ook als schaakbord bedoeld. In dit geval is dat wel zeer aannemelijk, omdat uit foto's blijkt dat op een ander deel van die vloer het patroon van het zogenaamde molenspel was gevormd.

In dezelfde zaal kunt u overigens de in de Reisgids voor Schaakliefhebbers beschreven (blz. 99) kaarsenkroon uit Zutphen van zeer nabij bekijken. De tentoonstelling duurt t/m 6 januari 2019 en tot die tijd kunt u dus beter naar Nijmegen dan naar Zutphen gaan.

(21 oktober 2018)

Schaakliefhebber Kasper van der Meulen was afgelopen zomer onder meer in Salzburg. Daar bracht hij een bezoek aan de Festung Hohensalzburg en vond daar een spellendoos met schaakbord. Het bijschrift wil ons doen geloven dat het om een dambord zou gaan, maar daar is verder geen enkel bewijs voor. Bijgaand een foto die Kasper van de spellendoos heeft gemaakt.

(23 september 2018)

Het Franse stadje Mâcon, 60 kilometer ten noorden van Lyon, is voor de gemiddelde toerist niet meer dan een afslag op de Route du Soleil.

De rechtgeaarde schaaktoerist zal echter die afslag nemen en gaan kijken in het Musée des Ursulines. Op de benedenverdieping, in zaal 3, staan op een hedendaags schaakbord negen objecten opgesteld.

Van zes daarvan is met redelijke zekerheid te stellen dat het om een schaakstuk gaat.

De drie meer figuratieve stukken behoren waarschijnlijk tot hetzelfde schaakspel. Het gaat om respectievelijk een koning of dame, een paard en een toren. Een vierde stuk wordt "le grand pion" genoemd door het museum en zou inderdaad een pion kunnen zijn, maar ook een koning of een dame. Tenslotte worden nog twee schaakstukken als pionnen erkend. De stukken zijn eind 10e of begin 11e eeuw gesneden uit hertengewei. Deze informatie is ontleend aan:

Kluge-Pinsker, Antje: Die Salier - Schachspiel und Trictrac blz 108.

(23 augustus 2018)

In het metrostation Park Kultury in Moskou (Rusland). Met dank aan Gordon Cadden!

(21 augustus 2018)

In het kasteel van Malbork (Polen) bevinden zich deze fraaie schaakstukken van barnsteen. Ze dateren uit de eerste helft van de 18e eeuw.

Andere schaakspellen van barnsteen en hun achtergrond staan beschreven in de Reisgids voor Schaakliefhebbers op bladzijde 120 en 148.

De mooie foto en tip werden aangeleverd door Chiel van Kampen en Heleen Gorter.

(15 augustus 2018)

Eerder kon u op deze website al de tip van Ab Visser lezen over het Selenus schaakspel (1e foto) dat te vinden is in het stadsmuseum in Hameln (Duitsland). Henk Alberts ging er kijken en vond inderdaad op de 1e verdieping dat schaakspel.

Op de 2e verdieping vond hij er een 2e schaakspel (2e foto)! Het is gemaakt in de Tweede Wereldoorlog door een Duitse krijgsgevangene in een Russisch kamp. De maker was van beroep timmerman en maakte dit schaakspel ten bewijze van zijn timmervaardigheid. Het leverde hem een plek in de werkplaats op, hetgeen hem naar zijn eigen stellige overtuiging het leven heeft gered. Alleen de initiaal van zijn achternaam is bewaard gebleven: B.

Heel even moest ik denken aan de hoofdpersoon dr. B. uit Zweigs Schachnovelle, maar die is nooit in Russische krijgsgevangenschap geweest ;)

Beide foto's zijn gemaakt door Henk Alberts.

(3 augustus 2018)

Nog even een piepklein schaakmotiefje in Straatsburg (Frankrijk). In het Musée Historique staat op de benedenverdieping een poppenhuis uit circa 1680. In de kamer rechtsboven hebben de bewoners de beschikking over een schaakbord.

(22 juli 2018)

Speciaal voor de schakende whiskydrinker en de whiskydrinkende schaker. In The Scotch Whisky Experience in Edinburgh (Schotland) staat een schaakspel waarbij de schaakstukken gevuld zijn met whisky. Veilig achter glas om te voorkomen dat bezoekers een spelletje drinkschaak gaan spelen waarbij de geslagen stukken van de tegenstander mogen worden geledigd.

De officiële naam van het spel is The Beneagles Thistle and Rose Chess Set. De porseleinen stukken zijn gevuld met Beneagles 70 proof blended Scotch; de pionnen zijn niet gevuld. De zwarte stukken stellen Schotse historische figuren voor en de witte stukken Engelse historische figuren. Deze sets werden halverwege de jaren 70 geproduceerd. De tip werd via Nico van der Plas door diens zoon Vincent aangeleverd.

(update 25 november 2019)

Het schaakstuk in het archeologisch steunpunt van het Historisch Centrum Leeuwarden is een replica!

(8 juli 2018)

Diverse malen ben ik naar het Fries Museum in Leeuwarden geweest in de hoop dit schaakstuk in het echt te kunnen zien, maar telkens tevergeefs. Kennelijk is het niet interessant genoeg voor het Fries Museum.

Nu blijkt het te zijn uitgeleend aan het archeologisch steunpunt van het Historisch Centrum Leeuwarden. Daar weten ze dit schaakstuk wel op ware waarde te schatten en is het in hun permanente tentoonstelling te bewonderen.

De archeologen dateren dit schaakstuk op de 11e eeuw, maar dat is misschien wat overdreven. Deze koning zou daarmee ouder zijn dan de legendarische Lewis schaakstukken. Dit stuk vertoont wel grote overeenkomst met de koningen van de Lewis schaakstukken. Voor een zeer uitgebreide beschrijving van de Lewis schaakstukken verwijs ik u naar de Reisgids voor Schaakliefhebbers vanaf bladzijde 270. Het Friese schaakstuk staat niet beschreven in de RvS, omdat het tijdens het schrijven ervan nog niet was tentoongesteld.

Met hartelijke dank aan Joris Leijten voor de informatie!

(9 juni 2018)

Nico van der Plas stuurde een artikel in over de schaaksculptuur op de foto. Deze woeste schakers zijn te vinden in Ramsey, op het eiland Man. Het zijn de 11e-eeuwse Viking-koningen Orry en Olaf. De stukken waarmee ze schaken zijn natuurlijk gemodelleerd naar de Lewis schaakstukken.

Het beeld werd in 2000 gemaakt door de lokale kunstenares Amanda Barton in het kader van een millennium-project.

Het artikel stond in het blad Thema (februari 2018) van de NVTF, de Nederlandse Vereniging voor Thematische Filatelie.

(3 juni 2018)

Op de Joodse begraafplaats in Riga (Letland) bevindt zich het graf van een van de meest kleurrijke schakers uit de geschiedenis die ook wel bekend stond als de Tovenaar van Riga. Vrijwel iedereen weet dat het dan gaat over Mikhail Tal.

De foto komt van Hans Mudde (zelf ook op de foto), waarvoor hartelijk dank!

(20 mei 2018)

Paul Keres (1916-1975) was een nationale held van Estland. Na zijn overlijden kreeg hij een staatsbegrafenis die door meer dan 100.000 Esten werd bijgewoond. Op meerdere plekken wordt zijn nagedachtenis in ere gehouden.

Een daarvan is het Paul Keres Schaakhuis in Tallinn (Estland). Hans Mudde heeft het bezocht en was zo vriendelijk een aantal foto's aan te leveren.

(10 mei 2018)

In 2013 werd dit kunstwerk gemaakt in verband met een actie voor War Child. Het beeld staat nu te verloederen bij de ingang van het Asielzoekerscentrum (AZC) aan de Picassolaan in Alkmaar. Zoals het gehele AZC een desolate indruk maakt, want er verblijven geen asielzoekers of andere bewoners meer.

(18 april 2018)

Op dinsdag 17 april 2018 heeft de gemeente Den Helder het Rob Scholte Museum ontruimd en gesloten. Het in de Reisgids voor Schaakliefhebbers beschreven schaaktapijt uit de vloerkledenserie Faites vos jeux! van Rob Scholte kunt u dus niet meer gaan bekijken. Voorlopig zullen we het met nevenstaande foto van dit kunstwerk moeten doen.

(11 april 2018)

En nog maar weer eens een tip van Ab Visser. Hij meldt dat hij vorige maand in Museum Jan van der Togt in Amstelveen een schilderij met schaakmotief tegenkwam. Het surrealistische werk met de titel Brood en Spelen is van de hand van Hans Kanters.

Bedankt voor de tip Ab!

(25 maart 2018)

Het Staalpaard is een stalen kunstwerk dat bij de ingang van theater De Kappen in Haaksbergen hangt. Het Staalpaard is een schaakpaard, dat speciaal is ontworpen om het goed te kunnen zien maar vooral goed te kunnen betasten.

Dat laatste omdat dit kunstwerk geplaatst is ter ere van het hier jaarlijks georganiseerde Internationale Blinden Integratie Schaaktoernooi (IBIS).

Dit jaar (2018) vindt de 44e editie plaats op 14 en 15 april.

Dank voor de tip aan Hugo Roman!

(7 maart 2018)

In het Wuseum in Bremen (Duitsland) zijn ivoren schaakstukken van de Bremer schaakmeester Carl Carls (1880-1958) te zien. Deze Carls stond er om bekend met wit ALTIJD met 1.c4 te openen.

Op zekere dag was er een teamwedstrijd en Carls nam plaats achter de witte stukken en pakte de c-pion op voor zijn eerste zet. Tot zijn ontsteltenis kwam het bord omhoog en vielen alle andere stukken om. Zijn teamgenoten hadden als grap de c-pion vastgelijmd.

Als "Zugabe" nog een portret van Marco Bode, een legendarische voetballer van Werder Bremen, met op de achtergrond een schaakbord.

Tip en foto's zijn afkomstig van Henk Alberts, waarvoor hartelijk dank!

(27 februari 2018)

Op pagina 94 van de Reisgids voor Schaakliefhebbers staat geschreven over een actie waarbij de koningen van alle schaakspellen in De Moriaan zouden zijn 'ontvoerd'.

Tijdens het Tata schaaktoernooi van 2018 vertelde Gerard van Schie, een broer van Ad van Schie van Café De Zon in Wijk aan Zee, meer details.

Hier volgt het verhaal zoals hij het me heeft verteld:

De 'ontvoering' van de schaakstukken was het werk van twee personen, te weten de inmiddels overleden Leo 'pannenkoek' Verhagen en, jawel, de zojuist genoemde Gerard van Schie!

Ze zijn 's avonds zo rond 7 a 8 uur op het scheidsrechtershokje in de Moriaan geklommen. Daar hebben ze zich onder kleden verborgen gehouden. Twee noodzakelijke behoeften werden als volgt mogelijk gemaakt: ze plasten in een plastic zak en sigarettenrook werd wapperend met de hand verspreid. Slechts zeer langzaam vorderde de tijd. De mannen verveelden zich steendood. Om half 2 's nachts had dan eindelijk iedereen het gebouw verlaten. Om 4 uur liepen ze door de zaal en namen plaats aan een bord waarop Viktor Kortchnoi de volgende dag zijn partij zou spelen. De mannen waren na het eindeloze wachten wel toe aan een potje schaak.

Vervolgens namen zij alle dames (dus niet alle koningen zoals in het boek vermeld) weg, zelfs die van de demonstratieborden. Het waren er zo'n 350 in totaal. De dames werden verzameld in plastic zakken. Via een branddeur verlieten ze De Moriaan.

De zakken met dames werden aan een beeld (een ijzeren vuist, die zich naar verluidt nu in Sonnevanck bevindt) op het Paasduin opgehangen. Een taalkunstenaar had een protestbrief voor de organisatie opgesteld, waarin onder meer stond dat "alle witte koninginnen hun stellingen hadden verlaten". De organisatie was in rep en roer. Het was niet de bedoeling het toernooi ernstig te duperen, dus werd een uur voor aanvang van de ronde een telefoontje gepleegd met de mededeling waar de dames zich bevonden. Een tiental organisatoren ging in draf naar de aangewezen plek. Gerard van Schie, die op de hoek van de Pierweg woonde, zag ze schielijk voorbij stuiven en even later opgetogen met de dames terugkeren.

De organisatie deed in eerste instantie aangifte van de ontvoering van de witte dames, maar trok die aangifte later in.

(14 februari 2018)

Heb je een boek geschreven over allerhande plaatsen in Europa waar culturele schaakmotieven te vinden zijn en dan mis je er eentje bij je om de hoek. Misschien is een begraafplaats niet de eerste plek en ook niet de meest vrolijke plek om een schaakmotief te zoeken, maar op de grafsteen van Eddie Kayser staat overduidelijk een schaaktoren afgebeeld.

Eddie Kayser was behalve een sterk schaker ook een zeer bescheiden en aimabel persoon. Beide aspecten komen fraai naar voren in het volgende artikel op de website van Schaakvereniging De Waagtoren:

De wondercombinatie van Eddie Kayser

Met dank aan Peter van Diepen die me op dit schaakmotief opmerkzaam heeft gemaakt!

Het graf van Eddie Kayser is te vinden op de Algemene Begraafplaats, Westerweg 250 in Alkmaar.

(2 februari 2018)

Wat de Rattenvanger van Hamelen met het schaakspel van doen heeft is vooralsnog onduidelijk, maar in het Museum Hameln is een prachtig schaakspel van het type "Selenus" te bewonderen.

De tip en foto's zijn afkomstig van Ab Visser.

(25 januari 2018)

De voorlopig laatste aanvulling van Henk Alberts op Kopenhagen (Denemarken). Deze spellendoos met schaakspel was van Christian IX, koning van Denemarken van 1863-1906, en staat nu in de Amalienborg in Kopenhagen.

(8 januari 2018)

Henk Alberts was enkele weken geleden in Kopenhagen (Denemarken) en hij heeft een paar aanvullingen voor de Reisgids voor Schaakliefhebbers. Hier is de eerste:

In het Nationaal Museum is het Chinese puzzelbal schaakspel dat voorheen in zaal 163 stond niet meer tentoongesteld.

Daarentegen is in zaal 160 nu een Indonesisch schaakspel en in zaal 169 een Mongools schaakspel te zien.

Nevenstaande foto's zijn gemaakt door Henk.