Przeglądając kolejne karniewskie księgi metrykalne od 1840 roku, w zapisach z 1863 roku odnalazłem akt chrztu Wawrzyńca Budziszewskiego, w którym wymieniony jako zgłaszający urodzenie był 50-letni kopiarz (przypis 1) ze wsi Łukowe — Chryzostom Banaś. Matką chrzestną tego dziecka była Zofia Banaś. W dokumentach tej parafii z lat wcześniejszych, te nazwisko nie występuje. Tak więc, jest to najstarszy zapis znaleziony w tej parafii, a dotyczący osób z rodziny Banasiów, a przy okazji wskazujący, że przyjazd tej rodziny należało by łączyć z cukrownią we wsi Łukowe. Ale czy to moi przodkowie, czy przypadkowa zbieżność nazwisk? Teraz pozostało znaleźć potomków Chryzostoma i Zofii. Drobiazg. Wystarczy przejrzeć zapisy z ksiąg metrykalnych i akt stanu cywilnego z kolejnych lat, poczynając od 1864 roku do czasów współczesnych (przypis 2). To by było proste gdyby osoby te nie zmieniały swoich miejsc zamieszkania. Niestety tak nie było i niezbędnym okazało się sprawdzenie wszystkich zapisów w księgach wszystkich parafii położonych pomiędzy Makowem, a Ciechanowem i nie tylko, ale o tym będę pisał później.

Kolejne informacje odnalazłem w karniewskiej księdze ślubów z 1873 roku. Pod datą 9 lutego odnotowano ślub 24 letniego kawalera Franciszka Banaś, urodzonego we wsi Dracik w Kraju Pruskim, syna Chryzostoma i Zofii z Kozów.  Cztery miesiące później — 22 czerwca ożenił się drugi z braci, 28-letni Adam. W tym dokumencie, jako miejsce jego urodzenia wpisano miejscowość Draśka, również w Kraju Pruskim. W dniu 5 lipca kolejnego roku, w tej samej parafii odnotowano ślub Samuela Fabich z Michaliną Banaś, córką tych samych rodziców, urodzoną we wsi Drawski znajdującej się w powiecie Sarków, a niespodzianką dla mnie było odnalezienie w aktach z 1876 roku parafii makowskiej informacji o ślubie Jana Banaś z Zofią Anną Cichocką. Jan okazał się być kolejnym synem Chryzostoma i Zofii, który — jak wynikało z tego dokumentu — urodził się w Drazku, w parafii Wielińskiej imperium pruskiego. Te „niemieckie” miejsca urodzenia utwierdziły mnie w przekonaniu, że pójście śladami Chryzostoma i Zofii było dobrym wyborem.

Opisywanie historii rodzinnych poprzedzę próbą krótkiego przybliżenia Czytelnikowi miejsca w którym przyszło tej rodzinie żyć. O tym  jak wyglądało życie na XIX wiecznej wsi, napisano już wiele i nie będę w tym opracowaniu tego powielał. Z czystym sumieniem mogę polecić dzieło Władysława Reymonta „Chłopi” lub film stworzony na podstawie tej książki. Myślę, że to jak się żyło chłopom w książkowych Lipcach, można w całości przenieść na grunt karniewskich realiów. Nadto wspaniałym źródłem informacji o tamtych czasach są również opracowania polskiego etnografa i folklorysty Oskara Kolberga (przypis 3). 

Karniewo to wieś znajdująca się o kilka kilometrów na zachód od Makowa (przypis 4). Niecałe pięć kilometrów na zachód od Karniewa, nad rzeką Pełtą jest mała wioska Łukowo, która w XIX wieku była własnością hrabiego Stanisława Łubińskiego. Jego majątek obejmował około 60 osad i należał do jednych z najlepiej zagospodarowanych w Królestwie Polskim. W 1844 r. powstała tu, jedna z pierwszych w Królestwie, cukrownia. Początkowo była to niewielka cukrownia folwarczna zatrudniająca 28 robotników. Jako pierwsza w Królestwie Polskim, w 1852 roku wprowadziła maszynę parową do napędzania urządzeń i od tego czasu była systematycznie modernizowana (przypis 5). Niestety mimo poszukiwań nie udało mi się dotrzeć do informacji jaka firma w połowie XIX wieku wykonywała prace związane z modernizacją tego zakładu, ale też nie znalazłem żadnej informacji, która wykluczyła by udział w tych pracach firmy niemieckiej, w której pracowali by bracia Banasiowie. Bardzo prawdopodobnym wydaje się scenariusz, w którym jednemu z braci tak spodobała się okolica i możliwość lepszego życia, że sprowadził tu żonę z dziećmi. Winien jestem Czytelnikowi jeszcze informację, która umknęła mi na początku książki. Dlatego napisałem, że okolica spodobała się jednemu z braci, ponieważ z dalszej części informacji uzyskanej od stryja Edmunda wynikało, że drugi z braci wyjechał na Śląsk. 

A teraz wróćmy na chwilę do opowieści o  Zofii i Chryzostomie, małżonkach  Banasiach.  Niestety Zofia, z domu Koza nie doczekała wnuków.  Zmarła w Łukowych, w 1873 roku pozostawiając po sobie owdowiałego męża.

Problem pojawił się w przypadku ustalenia daty i miejsca śmierci Chryzostoma. W aktach parafii karniewskiej, ani parafii sąsiednich nie znalazłem żadnej informacji na ten temat. Kilkanaście miesięcy później "zaświeciło się jednak światełko w tunelu" z chwilą odnalezienia w aktach parafii ciechanowskiej informacji o śmierci 12 stycznia 1894 roku we wsi Szczurzyn 83-letniego wdowca Krystiana Banaś. Zgadza się wiek zmarłego, a w tym okresie mieszkała tam jego najmłodsza córka Michalina i jest bardzo prawdopodobnym, że mógł mieszkać u niej ojciec. A skąd imię Krystian? To chyba tylko ksiądz wie. Skoro we wcześniejszych aktach chrztów dzieci były wpisane różne miejscowości ich urodzenia to dlaczego nie miało by być zmienione imię?  W sumie Chryzostom i Krystian (Chrystian) to imiona o bardzo podobnym brzmieniu.  A dodatkowo imię Krystian było wpisane w akcie małżeństwa jego syna Jana.

Tu muszę wspomnieć, że sprawdziłem również księgi metrykalne z okolic wsi Szczuki, w której znajdowała się cukrownia Krasiniec. Ku mojemu zaskoczeniu okazało się, że niedaleko, na terenie parafii Krasnosielc również mieszkały w tym czasie osoby o nazwisku Banaś, jednakże do chwili obecnej nie znalazłem żadnego potwierdzenia, że to moja rodzina. Banasiowie z Krasnosielca mieszkali już na tym terenie dużo wcześniej. Ale oczywiście na obecnym etapie niczego nie można jednoznacznie wykluczyć. Szukam dalej (przypis 6).

Starczy już tego przydługiego wstępu, pora na konkrety. Jak już napisałem, na początku moich poszukiwań,  może prawie na początku, bo po kilku tygodniach od ich rozpoczęcia, odnalazłem cztery akty ślubów dzieci Chryzostoma i Zofii, ale jak się później okazało, osoby te nie były jedynymi dziećmi tej pary. Dotarłem do dokumentów świadczących, że dzieci mieli więcej. Wszystkie urodziły się w tej samej, leżącej w „Kraju Pruskim” miejscowości o nazwie Dracik, Draśka, Drawski lub Drazko.  A gdzie dokładnie by ten  Kraj Pruski i jaką nazwę miała ta tajemnicza miejscowość?  O tym napiszę w kolejnej części opowieści.

Przypisy:

1 - KOPIARZ -  robotnik rolny niemający swojej ziemi, otrzymujący za robociznę zboże w kopach.

2 - AKTA STANU CYWILNEGO -  Urzędy Stanu Cywilnego mają obowiązek przechowywania ksiąg metrykalnych urodzeń przez okres 100 lat, a małżeństw i zgonów przez 80 lat i bardzo strzegą zawartych w tych księgach informacji. Dane udostępniane są jedynie bezpośrednim potomkom i tylko po złożeniu stosownego wniosku i wniesieniu sporej opłaty za wydanie odpisu. Po upływie wyżej podanych okresów księgi przekazywane są do archiwów państwowych, gdzie już każdy może do nich mieć dostęp.

3 - OSKAR KOLBERG -  żył w latach 1814—1890. Od 1839 roku rozpoczął swoje wędrówki po Polsce zbierając informacje o życiu i obyczajach ludzi. Informacje dotyczące ziemi ciechanowskiej i makowskiej znajdują się w tomie XXVII „Mazowsze cz. IV”

4 - MAKÓW - wtedy tylko Maków ponieważ drugi człon „Mazowiecki” dodano na początku XX wieku, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, dla odróżnienia tej miejscowości od Makowa Podhalańskiego

5 -  źródło: artykuł „Zespół podworski w Łukowie w Ziemi Ciechanowskiej” na stronie internetowej www.polskaniezwykla.pl

6 - kilka lat później od napisania tego artykułu, w grudniu 2022 roku zabrałem się wreszcie za rozwikłanie zagadki Banasiów z parafii  krasnosielskiej. Okazało się, że rodzina ta pierwotnie  nosiła nazwisko Banasiak. Andrzej, który urodził się  22 listopada 1816 roku (akt chrztu 56/2016) we wsi Raki, jako syn 22-letniego Józefa Banasiaka i Katarzyny z Ostrowskich, w 1940 roku (akt ślubu 23/1840), posługując się tym samym nazwiskiem ożenił się  z Agnieszką Mysiajczyk, a  26 grudnia 1846 roku, w Wólce Drążdżewskiej  urodził im się syn Paweł, który w księdze chrztów został wpisany jako syn  Andrzeja Banaś i jego małżonki Agnieszki z Mysiajczyków.