DE WINNAAR DIE HET SPEL VERLOOR
Het enerverende leven en de raadselachtige dood van Martinus van der Hut, scenarioschrijver van de eerste Nederlandse geluidsfilm “Zijn Belooning” en het succesvolle toneelstuk “De winnaar die het spel verloor”.
zojuist verschenen
98-90-831031-6-7
softcover
(1e editie luxe cahier met binnenflappen, op Frans papier)
Het duizelingwekkende levensverhaal van de alleskunner Martinus van der Hut (1899-1937) begint en eindigt met de door hem geschreven column ‘Moeders Zorgen’. Zoals gewoonlijk schreef de jonge huisvader als redacteur van het katholieke dagblad De Tijd op 26 juli 1937 zijn column bij hem thuis om deze daarna voor te lezen aan zijn vrouw bij wijze van proefpubliek. Ditmaal viel zijn “cursiefje” bij haar echter in barslechte aarde, wat niet mag verbazen. Zijn column, die anders zo luchtig van toon was, ging over een moeder die na de plotsklapse dood van haar man met hun vier jonge dochters achterblijft. De volgende dag zou Martinus zelf op noodlottige wijze aan zijn einde komen bij – wat heette – een verkeersongeluk. Wat te zeggen over dit mysterie van een aangekondigde dood?
Karel van Mander Academy Reeks voor Visueel Erfgoed in Nederland, 7
M.C. van der Hut, De blauwe kust, pastelkrijt, 7 december 1934.
Het boek van Margreet van der Hut, kleindochter van Martinus, volgt de rijkgeschakeerde levensgeschiedenis van journalist, bioscoopdirecteur en filmscenarist op de voet. Zo vertelt zij hoe de jonge Martinus ternauwernood ontsnapt aan het arbeidersbestaan dankzij een gymnasiumopleiding aan het seminarie. Door uiteindelijk geen gelofte af te leggen en het vrije beroep van journalist te kiezen, ontkwam hij aan het voorbestemde priesterschap – dat sowieso niet echt bij hem paste. Zijn welbespraaktheid, talenknobbel en liefde voor toneel zouden ertoe leiden dat hij zich zou ontpoppen tot man van de wereld en, bijna als vanzelf, in de opkomende internationale filmbranche terecht kwam. Daarnaast bleek hij ook een escapist. Hij was daarmee echt een kind van zijn tijd. Escapisme piekt immers in tijden van crisis en de depressie van de jaren dertig is daar natuurlijk een schoolvoorbeeld van.
M.C. van der Hut, Greta Garbo (plakaatverf op triplex).
Martinus’ uitstapjes naar de Mediterrané vormen een markant voorbeeld van zijn vluchtgedrag dat gepaard ging met een bijpassende hedonistische levensstijl. Reizen per vliegtuig – destijds een noviteit, enkel weggelegd voor de happy few – bood hem bij uitstek een mogelijkheid tot ontsnapping aan het alledaagse. De banale werkelijkheid van gezin en kantoor in een provinciestad achterlatend, kwam hij, na een transformatie tot gesoigneerde dandy, binnen enkele uren terecht in de exorbitante wereld van luxe hotels en casino’s. Daar lonkte het spel en had hij ook grote kans allerlei interessante filmsterren, zakenlieden en de groten tegen het lijf te lopen. En zo geschiedde.
Ansichtkaart Casanova, Casino International, Berlijn, 1929.
Cinematografie had hem al altijd al aangetrokken. Als bioscoopdirecteur van de Dordtse bioscoop Astoria en actief lid van de Nederlandsche Filmbond zat Van der Hut dicht bij het vuur; indertijd bestonden er korte lijntjes tussen filmproducten en opkomende distributiemaatschappijen die vaste voet probeerde te zetten in de Nederlandse bioscoopmarkt. Zo rolde hij – inmiddels bioscoopdirecteur af – in de echte wereld van film. Tussen 1931 en 1934 was Van der Hut werkzaam bij de studio van de eerste Nederlandse “filmmagnaat” Loet Barnstijn in Den Haag. Daar schreef hij het scenario voor de eerste Nederlandse geluidsfilm “Zijn Belooning”, alsook voor enkele andere films. Dit was echter niet zijn enige verdienste voor de Nederlandse film: zo leverde hij ook vertaalwerk voor het dubben van films en verzorgde hij illustraties van propagandamateriaal voor Barnstijns studio’s.
Astoria Theater, Dordrecht, met de nieuwe smeedijzeren luifel, 1931.
Na een omslagpunt in zijn carrière, zette hij vanaf 1935 zijn loopbaan voort als journalist bij het katholieke dagblad De Tijd in Amsterdam, waarvoor hij onder andere in 1936 de vliegtuigbeurs Le Salon de L’Aviation in Parijs versloeg. Daar ontmoette Van der Hut ook de vliegtuigproducent Koolhoven die veelvuldig in zijn artikelen figureert. De bevriende piloot met wie Tinus destijds naar de Mediterrané meereisde, vloog tussen 7 september 1936 en 4 juli 1938 Koolhovens kisten naar Toulouse. Vandaaruit werden ze, ondanks een uitdrukkelijk leveringsverbod van de Nederlandse regering, door derden doorgevlogen naar het door burgeroorlog verscheurde Spanje ten behoeve van het Republikeinse kamp.
M.C. van der Hut, Rudolph Valentino (plakaatverf op triplex)
Affiche Harry Piel in Johnny steelt Europa.
M.C. van der Hut, Loet C. Barnstijn, 19 maart 1933 (potlood)
Groepsfoto journalisten voor de Ibis van de KLM, reis naar Parijs, Salon de L’Aviation, november 1936.
Kaart Hemweg, Zaandam, printscreen www.topotijdreis.nl. Bron: Kadaster, Apeldoorn
Bemiddelaar bij die schimmige vliegtuigdeals was de Joodse zakenman Michel Holzmann. Deze werd in september 1938 op bevel van de Nederlandse regering door Koolhoven uit zijn diplomatieke functie gezet vanwege zijn rol in illegale vliegtuig- en wapenleveranties. Tot dan toe wist Koolhoven niet dat Holzmann de prijs van de toestellen voor de Spanjaarden had verdubbeld en de winst in eigen zak had gestoken. Wilde Van der Hut, met zijn connecties in de vliegtuigwereld, misschien een graantje meepikken, Holzmanns rol kapen, of juist ruchtbaarheid geven aan zijn dubieuze praktijken? We kunnen enkel speculeren, maar in al deze gevallen speelde hij hoog spel.
Op 27 juli 1937 om vier uur ’s middags vertrok Martinus op de fiets van de redactie van dagblad De Tijd, gevestigd in het Kasteel van Aemstel, in hartje Amsterdam, richting zijn huis in Zaandam; een ritje dat normaal gesproken ongeveer een half uur duurde. Het fatale ongeluk op de Hemweg vond echter bijna zeven uur later plaats. Collega’s en familie stelden een uitgebreid onderzoek in zonder te kunnen achterhalen waar Tinus in de tussenliggende tijd was geweest. Mogelijk vond op 27 juli 1937 ’s avonds in Holzmanns woonplaats Amsterdam een ontmoeting plaats, waarna Van der Hut om kwart voor elf over de donkere Hemweg naar huis fietste en werd hij, zoals de taxichauffeur getuigde, door twee motoren met vol licht en op volle snelheid verblind en door de taxi aangereden.
