Een observatie kan op verschillende manieren worden uitgevoerd. Afhankelijk van de informatie die je wilt verzamelen, kies je een passende methode.

Er zijn veel verschillende observatiemethoden. Hieronder gaan we in op enkele veelgebruikte. Let op: de methoden kunnen elkaar overlappen. Zo kun je besluiten om een kwantitatieve observatie te doen, waarbij je via intervalobservatie let op hoe vaak een gebeurtenis zich voordoet.

Voordat we ingaan op enkele observatiemethoden, is het belangrijk om onderscheid te maken tussen:

• kwalitatieve of kwantitatieve observatie

• niet-participerende of participerende observatie

Niet-participerende observatie

De meeste observaties zijn niet-participerend: dat wil zeggen dat de observator niet deelneemt aan de situatie die hij observeert. Je bekijkt het gedrag vanaf de zijlijn, bijvoorbeeld door onopvallend aanwezig te zijn in de ruimte (een klas, in een recreatieruimte voor psychiatrisch patiënten), eventueel zelfs achter glas (een one-way screen).

Belangrijke regels bij niet-participerende observatie:

• je neemt niet deel aan de activiteit van de persoon die je observeert

• je communiceert niet met de persoon

Participerende observatie

Bij participerende observatie neemt de observator wel deel aan de situatie die hij observeert.

Als het van belang is te observeren hoe iemand zich gedraagt in de interactie met jou, dan kun je kiezen voor participerend observeren. Je bent dan als observator zelf deel van de setting. Van een autistisch kind wil je bijvoorbeeld weten hoeveel contact hij met je kan maken en hoe lang hij dat contact weet vast te houden. Daarvoor kun je bijvoorbeeld een gesprekje met dit kind voeren of een spelletje met hem doen. Ben je de gesprekspartner van degene die je observeert, dan is er altijd sprake van een participerende observatie.

Het kan ook zijn dat je als je al enige begeleider aanwezig bent en dus zelf moet observeren én omgaan met de cliënten.

Nadelen:

• je hebt weinig tot geen mogelijkheden om je observaties direct vast te leggen

• omdat je zelf ook diverse handelingen uitvoert, is er een grote kans dat je niet alles waarneemt wat van belang is

Als beroepskracht observeer je volgens een bepaalde methode. Een methode is een vaste werkwijze om een bepaald doel te bereiken.

We gaan in op de volgende observatiemethoden:

• vrije observatie

• gestructureerde observatie

• intervalobservatie

• contextuele observatie

• protocollaire observatie

Voordelen:

• je kunt alles wat je van belang vindt vastleggen

• je krijgt een completer beeld van de situatie en wat er zich afspeelde

Nadelen:

• kost veel tijd

• is minder betrouwbaar en subjectiever

• vergt veel van je schrijfvermogen

Voordelen:

• het is een relatief simpele kwantitatieve observatiemethode

• is objectief

Nadelen:

• je kijkt maar naar een beperkt aantal aspecten van gedrag

• je moet van te voren goed hebben nagedacht hoe je de observatieresultaten uiteindelijk gaat interpreteren