Οικογενειακό Σύστημα

Η οικογένεια είναι το πρώτο και πιο σημαντικό κοινωνικό δυναμικό σύστημα, το οποίο επηρεάζει την προσωπικότητα και συμπεριφορά του παιδιού, δημιουργώντας πολλαπλούς ρόλους. Οι άνθρωποι μαθαίνουμε μέσω προτύπων. Το πρότυπο των γονέων είναι το πιο σημαντικό, καθώς πρώτοι εμείς με τη συμπεριφορά μας διδάσκουμε στο παιδί μας πώς να συμπεριφέρεται.

Η πανδημία άλλαξε απότομα και ξαφνικά τη ρουτίνα και τις προοπτικές για πολλά νοικοκυριά σε όλο τον κόσμο. Πολλές οικογένειες υπέστησαν απολύσεις με αποτέλεσμα την οικονομική ανασφάλεια, την ανεργία και την αβεβαιότητα για σταθερή απασχόληση. Άλλαξε η εργασιακή κατάσταση των γονέων προσθέτοντας νέες ανησυχίες. Η νέα αυτή κατάσταση είναι προκλητική και αγχωτική. Η ανεργία των γονέων δημιουργεί οικονομικό άγχος. Η ελληνική οικογένεια έχει μάθει να βασίζεται στις παραδοσιακές υποστηρίξεις. Πολλοί γονείς βασίζονταν στην υποστήριξη από τους παππούδες ή από άλλα μέλη της οικογένειας για τη φροντίδα των παιδιών ή τη βοήθεια σε δουλειές. Λόγω όμως της κοινωνικής απόστασης αυτό δεν ήταν εφικτό. Η ισορροπία εργασίας – οικογένειας αποτελεί μία εμφανή πρόκληση για εκείνους σε μια περίοδο πανδημίας. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι περίπου 1 στους 3 γονείς θεωρούνταν ότι βίωναν άγχος σε μέτριο έως υψηλό βαθμό. Σημειώθηκε ότι οι μητέρες ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα γονικού στρες από τους πατέρες. Επιπλέον, η ξαφνική αλλαγή στην καθημερινότητα και η ευθύνη που ανέλαβαν οι γονείς για την ανάληψη του ρόλου διδασκαλίας μέσα στο σπίτι επηρέασε τη σχέση με τα παιδιά τους. Επειδή τα περισσότερα παιδιά δεν μπορούσαν να πάνε στο νηπιαγωγείο ή στο δημοτικό για εβδομάδες έπρεπε να τα φροντίζουν όλη μέρα, συμπεριλαμβανομένων των υποχρεώσεων διδασκαλίας. Κλήθηκαν να έρθουν αντιμέτωποι με τις νέες καταστάσεις όπως είχαν διαρρυθμιστεί, να εποπτεύουν το παιδί τους κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα τη δημιουργία αισθημάτων στεναχώριας και απογοήτευσης δεδομένου των χαμηλών προσόντων τους ως προς την τηλεκπαίδευση.

H ανεργία των γονέων, η οικονομική ανασφάλεια, τα χαμηλά επίπεδα κοινωνικής υποστήριξης από την οικογένεια και τους φίλους και η έλλειψη ελεύθερου χρόνου σχετίζονται με την αύξηση της γονικής εξουθένωσης. Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις της μονογονεϊκής οικογένειας αναφέρεται περισσότερο γονικό άγχος και εξάντληση, καθώς οι εξωοικογενειακοί πόροι μειώθηκαν αρκετά. H εξάντληση μπορεί να αποτελέσει απειλή για την ευημερία των παιδιών. Οι γονείς που είναι συναισθηματικά πολύ πεσμένοι είναι λιγότερο διαθέσιμοι να ανταποκριθούν στις ανάγκες του παιδιού και αυτό έχει πιθανότητα να αναπτύξει δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά στο παιδί. Ακόμη, παρατηρήθηκε πως ο συνδυασμός περιορισμού και οικονομικού άγχους οδήγησε στην αύξηση των οικογενειακών συγκρούσεων και ιδιαίτερα στη σύγκρουση μεταξύ συζύγων. Βέβαια, σύμφωνα με τους ερευνητές η σύγκρουση είναι σύμφυτη με την έννοια της οικογένειας, καθώς αποτελείται από άτομα τα οποία εθελοντικά τη δημιούργησαν (σύζυγοι) και παιδιά που αναγκαστικά ανήκουν στο σύστημα αυτό. Τα ζευγάρια ξαφνικά άρχισαν να περνούν περισσότερο χρόνο μαζί χωρίς δυνατότητες εκτόνωσης και προσωπικού χρόνου με αποτέλεσμα εκρηκτικές καταστάσεις που οδήγησαν στην απόφαση διαζυγίου. Η αύξηση προκύπτει από το γεγονός ότι πολλά από τα δυσαρεστημένα ζευγάρια, είδαν τα οικονομικά τους να πηγαίνουν καλύτερα, συγκριτικά με τον περασμένο Μάρτιο, όπου το χρηματιστήριο σημείωνε πτώση. Τα διαζύγια αυξάνονται όταν οι άνθρωποι νιώθουν μια σταθερότητα στα οικονομικά τους. Όταν συμβαίνει το αντίθετο, τότε το διαζύγιο δεν είναι η λύση, καθώς δεν είναι εφικτό να στηρίζονται δύο σπίτια. Μπορεί ο περιορισμός της κυκλοφορίας και ο περιορισμός στο σπίτι να βοήθησαν στη μείωση της εξάπλωσης του ιού, για πολλές οικογένειες οι πολλές ώρες συνύπαρξης είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας. Ειδικά όταν μία οικογένεια δέχεται επιπρόσθετες πιέσεις, ενώ οι διαπροσωπικές της σχέσεις είναι ήδη δυσλειτουργικές. Η αύξηση της οικογενειακής βίας είναι τόσο κρίσιμη που περιγράφεται ως «διπλή πανδημία». Καθημερινά αυξάνονται οι αναφορές σε όλο τον κόσμο. Επιπλέον, το κλείσιμο των σχολείων επιδείνωσε αυτό το πρόβλημα, καθώς το σχολείο είναι ένας χώρος ασφαλής όπου τα παιδιά μπορούν να αναφέρουν προβλήματα και να εντοπιστούν σημάδια κακοποίησης. Εκτός από τον κίνδυνο της σωματικής βλάβης, τα θύματα διατρέχουν και μεγάλο κίνδυνο συναισθηματικής κακοποίησης. Σε αυτό λοιπόν το σημείο είναι σημαντικό να επισημανθεί πως η λειτουργία του οικογενειακού συστήματος ασκεί μεγάλη επιρροή στην ψυχική υγεία του παιδιού.

Εκτός από τα τις αρνητικές συνέπειες στο πλαίσιο της οικογένειας, οι έρευνες έδειξαν ότι τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη οικογενειακή ικανοποίηση από ότι πριν την πανδημία. Το λοκνταουν συνδέθηκε με μεγαλύτερη σταθερότητα και με περισσότερες ευκαιρίες για δραστηριότητες αναψυχής ή οικιακές εργασίες, δημιουργώντας μεγαλύτερη εγγύτητα, περισσότερο διάλογο και νέες συνήθειες στην οικογένεια. Τα οικογενειακά συστήματα που διέθεταν αρκετούς πόρους, βοήθησαν στην μεγαλύτερη εμπλοκή μεταξύ των μελών και στη συνεργασία τους. Τα παιδιά εκτιμούσαν πολύ το χρόνο που περνούσαν με την οικογένεια τους. Η πανδημία COVID-19 έδωσε μια ευκαιρία για περισσότερο χρόνο στην οικογένεια, χρόνο για χόμπι, ενδιαφέροντα και μια ευκαιρία για «εξατομικευμένο ρυθμό μάθησης». Τέλος, κάποιοι γονείς μίλησαν για ανακούφιση που δεν έπρεπε να ρυθμίσουν το πρόγραμμα των εξωσχολικών δραστηριοτήτων.