1.5 อวัยวะรับความรู้สึก

5. อวัยวะรับความรู้สึก

สามารถแบ่งอวัยวะรับสัมผัสได้ 5 ตำแหน่งตามโครงสร้าง และหน้าที่ในร่างกายดังนี้คือ ตา, หู, จมูก, ลิ้น, ผิวหนัง

ตากับการมองเห็น

ตาของมนุษย์มีรูปร่างค่อนข้างกลมอยู่ภายในเบ้าตา มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2.5 เซนติเมตร ผนังตาเรียงจากด้สนนอกเข้าไปด้านใน คือ สเคลอรา (sclera) โครอยด์ (choroid) และเรตินา (retina) ตามลำดับ

สเคลอรา (sclera) มีความเหนียวแต่ไม่ยืดหยุ่น

กระจกตา (cornea) มีลักษณะโปร่งใสและนูนออกมา หากพิการหรือได้รับอันตรายจะส่งผลต่อการมองเห็น

โครอยด์ (choroid) มีหลอดเลือดมาหล่อเลี้ยงและมีสารสีกระจายอยู่

เลนส์ตา (lens)

-ป้องกันแสงทะลุผ่านเรตินาไปยังด้านหลังของตรงโดยตรง

-กั้นตาออกเป็น 2 ส่วน ได้แก่ ช่องหน้าเลนส์มีน้ำเลี้ยงลูกตาทำหน้าที่ให้สารอาหารและแก๊สออกซิเจนและช่องหลังเลนส์มีน้ำเลี้ยงลูกตาช่วยให้ลูกตาคงรูป

ม่านตา (iris) อยู่หน้าเลนส์ตา มีรูม่านตา (pupil) เป็นช่องให้แสงผ่าน
กล้ามเนื้อยึดเลนส์ (ciliary muscle) และเอ็นยึดเลนส์ (suspensory ligament) ส่งผลต่อความโค้งของเลนส์ตา

3. เรตินา (retina) บริเวณที่มีเซลล์รับแสง 2 ชนิด

เซลล์รูปแท่ง (rod cell) มีความไวต่อแสงมากแต่ไม่สามารถแยกความแตกต่างของสีได้
เซลล์รูปกรวย (cone cell) แยกความแตกต่างของสีได้แต่ต้องการความสว่างที่เพียงพอ
จุดบอด (blind spot) ไม่มีทั้งเซลล์รูปกรวยและเซลล์รูปแท่งทำให้ไม่เกิดภาพขึ้น
โฟเวีย (fovea) บริเวณที่พบเซลล์รูปกรวยมากกว่าเซลล์รูปแท่งทำให้เกิดภาพชัดเจน

กลไกการเกิดภาพ

การมองภาพในระยะใกล้และระยะไกล

ความผิดปกติของสายตา

กลไกการมองเห็นภาพ

2. หูกับการได้ยิน

หูเป็นอวัยวะรับความรู้สึกที่ทำหน้าที่ทั้งการได้ยินและการทรงตัว หูของมนุษย์แบ่งได้เป็น 3 ส่วนคือ หูส่วนนอก หูส่วนกลาง และหูส่วนใน

หูส่วนนอก

มีใบหูทำหน้าที่รับและรวมคลื่นเสียงส่งผ่านเข้าสู่รูหู
ภายในรูหูมีขนและต่อมสร้างขี้หูช่วยทำให้เกิดความชื้นป้องกันฝุ่นละอองและเชื้อโรค
มีเยื่อแก้วหู (tympanic membrane) อยู่ในสุด เป็นเยื่อบาง ๆ เชื่อมหูส่วนนอกกับหูส่วนกลาง ทำหน้าที่แยกคลื่นเสียงและมีความไวต่อการเปลี่ยนแปลงความดัน

หูส่วนกลาง

ทำหน้าที่ขยายและป้องกันเสียงดัง
ประกอบด้วยกระดูกค้อน (malleus) กระดูกทั่ง (incus) และกระดูกโกลน (stapes) ยึดติดกัน ทำหน้าที่ขยายการสั่นสะเทือน
มีท่อยูสเตเชียน (Eustachian tube) ทำหน้าที่ปรับความดันภายในหูส่วนกลางกับภายนอก

หูส่วนใน

ชุดที่ใช้ฟังเสียง มีคอเคลีย (cochlea) ที่บรรจุของเหลวอยู่ภายใน เมื่อคลื่นเสียงผ่านมาจะทำให้ของเหลวสั่น แล้วแปลสัญญาณเสียงเป็นกระแสประสาทส่งไปยังเส้นประสาทสมองคู่ที่ 8 เข้าสู่เซรีบรัม
ชุดที่ใช้ในการทรงตัว มีเซมิเซอร์คิวลาร์แคแนล (semicircular canal) ที่บรรุของเหลวอยู่ภายในและบริเวณโคนเป็นแอมพูลลา (ampulla) ซึ่งมีเซลล์ขนรับการเปลี่ยนแปลงของของเหลว แล้วส่งสัญญาณเป็นกระแสประสาทส่งไปยังเส้นประสาทสมองคู่ที่ 8 เข้าสู่เซรีบรัม

3. จมูกกับการดมกลิ่น

มีออลแฟกทอรีเมมเบรน (olfactory membrane) เป็นหน่วยรับความรู้สึกด้านสารเคมี
มีออลแฟกทอรีเซลล์ (olfactory cell) เป็นเซลล์รับความรู้สึกที่ไวต่อการรับกลิ่น
มีเซลล์ประสาทรับกลิ่น (olfactory neuron) เปลี่ยนกลิ่นเป็นกระแสประสาทส่งไปตามเส้นประสาทสมองคู่ที่ 1 เข้าสู่ออลแฟกทอรีบัลบ์และเซรีบรัม ตามลำดับ

4. ลิ้นกับการรับรส

ด้านบนของลิ้นมีพาพิลลา (papilla) ที่ประกอบด้วยตุ่มรับรส (taste bud) ซึ่งมีเซลล์รับรส (taste cell) อยู่ภายใน
ด้านล่างมีเส้นประสาทนำกระแสประสาทผ่านเส้นประสาทสมองคู่ที่ 7 และคู่ที่ 9 เข้าสู่สมองส่วนเซรีบรัม
รับรสได้ 5 รส ได้แก่ รสหวาน รสขม รสเปรี้ยว รสเค็ม และรสอร่อย (อูมามิ)