Preparanda nauczycielska w Sieciechowie - Opactwie(1922-1926)

Preparanda nauczycielska w Sieciechowie - Opactwie(1922-1926)

Słowo wstępne Niniejszy artykuł wynika z potrzeby ratowania od zapomnienia placówki oświatowo-wychowawczej, która odegrała w historii powiatu, województwa, a nawet kraju ważną rolę. Wykształciła w okresie międzywojennym wielu światłych nauczycieli, dobrych organizatorów (nie tylko w oświacie, także w innych dziedzinach nauki: technicznych, rolniczych i społecznych). Kształtowała świadomość miejscowego społeczeństwa i postawy aktywnie twórczych, których wynikiem był pozytywny stosunek do szkoły, czego praktycznym uzewnętrznieniem była budowa w latach 30-tych nowego gmachu szkolnego w Sieciechowie, który był jednym z najokazalszych budynków w powiecie a nawet w województwie kieleckim. To dzięki tej szkole dość duża liczba dzieci podejmowała w okresie międzywojennym dalszą naukę w szkołach średnich. Bogata i różnorodna działalność Preparandy Nauczycielskiej w Sieciechowie jest również dowodem jak znaczną rolę w dziejach państwa i ziemi kozienickiej odegrał sieciechowski Zakon Benedyktynów, najwcześniej sprowadzony do Polski: obok Tyńca k/Krakowa i Świętego Krzyża w Górach Świętokrzyskich.

Poniższy artykuł oparłem na materiałach źródłowych znajdujących się w Archiwum Państwowym w Radomiu. Muszę z przykrością stwierdzić, że brak jest opracowania na ten temat w literaturze historycznej.

Przeszłość historyczna Sieciechów w okresie wczesnego średniowiecza był jednym z najstarszych ośrodków państwotwórczych na ziemiach państwa polskiego. W okresie panowania Władysława Hermana był on własnością Sieciecha Pallatyna z rodu Toporczyków. Dobra Sieciechów składały się z miasta Sieciechowa i wsi położonych w jego sąsiedztwie. Fundacja dla klasztoru benedyktyńskiego nastąpiła w roku 1252, nadana przez Henryka Sandomierskiego, bądź w okresie panowania Bolesława Krzy woustego (1102-1138 r.) w czasie jego wyprawy na Szczecin 1122 r., po której Pallatyn Sieciech udał się do grobu Świętego Idziego St. Gilles w Prowansji na terenie Francji, gdzie znajdował się klasztor Benedyktynów. Wiemy na pewno, że w połowie XIII w klasztor był już dobrze zorganizowany i posiadał 10 miejscowości: Podolszany, Mozolice, Lipowo, Kobylany, Janików, Psary, Brześce, Siedlce, Ostrów Wielki i Mały. Miejscowości te stanowiły zwarty kompleks terytorialny wokół Sieciechowa, miasta już w XIII wieku. W XV wieku klasztor benedyktynów posiadał 22 miejscowości położonye w województwie sandomierskim i ziemi lubelskiej oraz siedleckiej. W chwili kasacji zakonu w roku 1819 stan jego posiadania obejmował ponad 30 miejscowości.

Sieciechów jako gród obronny stanowił ważną twierdzę przed najazdami Litwinów i Jadźwingów na terytorium polski. Jako ośrodek obronny pełnił też rolę ośrodka administracji państwowej w której mieściła się kasztelania. W dziedzinie gospodarczej Sieciechów z Opactwem odgrywał też ważną rolę gospodarczą. Pierwsi zakonnicy zamieszkujący opactwo benedyktyńskie w Sieciechowie pochodzili z Włoch i Francji o czym dowiadujemy się z nazwisk pierwszych opatów przedstawionych w obrazach w sieciechowskim kościele i spisie opatów. Upowszechniali oni nowe narzędzia do uprawy ziemi, rzemiosła, odmiany zbóż i warzyw oraz owoców, a nawet ras hodowlanych zwierząt. Przyspieszyli proces rozwoju osadnictwa za sprawą uzyskania lokacji na prawie niemieckim, w następstwie czego miasto Sieciechów uzyskało prawo do targów i jarmarków. Uczyli miejscową ludność budowy obronnych wałów na wypadek częstych wylewów Wisły. Budowy nowymi technikami mostów i przepraw przez Wisłę do sąsiadującego z Sieciechowem grodu Stężycy. Największą rolę odegrali w dziedzinie kultury i oświaty szerząc znajomość języka łacińskiego, który był językiem urzędowym i w którym dokumentowano najważniejsze wydarzenia. Tu powstała pierwsza na ziemiach polskich szkoła przyklasztorna i biblioteka starodruków, kronik i opowiadań, w czym benedyktyni przodowali w całej Europie. W szkole klasztornej pobierał nauki poeta Jan Kochanowski i synowie okolicznej szlachty. Z czasem szkoła przyklasztorna przekształciła się w szkołę wydziałową a następnie w początkach XIX wieku w gimnazjum. W szkołach tych wykładali bakałaże, absolwenci Uniwersytetu Krakowskiego i Wileńskiego z którymi zakon benedyktyński utrzymywał stałe i dobre kontakty. Obok szkoły wydziałowej przy klasztorze w Opactwie, w Sieciechowie była czynna także szkoła elementarna, w której uczyły się dzieci włościan pochodzących ze wsi przynależnych do Opactwa. Zdolniejsi z nich pobierali dalszą naukę w szkole wydziałowej.

W latach 1791-1792 benedyktyni sieciechowscy prowadzili także szkołę wydziałową w Stężycy.

Po kasacji klasztoru w 1819 roku pomoce szkolne, podręczniki i książki wywiezione zostały do Sandomierza i Radomia. W roku 1811 Minister Sprawiedliwości Łubieński zabrał do tworzącej się Biblioteki Narodowej w Warszawie około 2000 rękopisów i książek. W roku 1757 biblioteka klasztorna liczyła ponad 6000 vol. i starodruków. W chwili kasacji w 1819 roku Bogusław Linde z upoważnienia Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zabrał zasoby biblioteki do Warszawy, spławiając je galerami. Obok biblioteki klasztornej w mieście Sieciechowie znajdowała się biblioteka wydziałowa zawierająca 54 dzieła i 77 tomy głównie podręczniki, słowniki i powieści.

Klasztorne dobra ziemskie stanowiły folwarki w Sieciechowie, Opactwie, Zbyczynie, Słowikach i Staszowie, które były wydzierżawiane, a uzyskiwane stąd fundusze przeznaczano na tzw. fundusz supresyjny, z którego w części utrzymywano zakonników, a część szła na utrzymanie budowli klasztornych. Budowle zakonu to Kościół i trzy wolno stojące jednopiętrowe budynki. Budynki w początkowym okresie po kasacji służyły jako magazyny i koszary wojsk carskich. W latach 30. i 40. XIX wieku w magazynach przechowywano materiały do budowy portów po prawej stronie Wisły we wsiach: Głusiec, Zbyczyn, Nagórnik i Borek. Wojska carskie opuściły zabudowania poklasztorne w połowie XIX wieku, po wybudowaniu koszar w Zajezierzu. Wówczas mieszkańcy okolicznych wsi rozpoczęli starania o odbudowę Kościoła i przeznaczenie go na parafię. Konsekracja i erekcja parafii nastąpiła 12 czerwca 1885 r., dokonał jej Biskup Sandomierski Ksawery Antoni Sotkiewicz.

Rola kulturotwórczej działalności Sieciechowa była bardzo duża. Działająca Szkoła Wydziałowa, a następnie gimnazjum promieniowało na świadomość i stosunki społeczne okolicznych wsi i miasta Sieciechowa. W 1904 r. lokalna społeczność zainicjowała budowę pierwszej w powiecie kozienickim murowanej szkoły. W 1905 roku doszło w niej do strajku szkolnego, polegającego na odmowie modlitwy w języku rosyjskim, rzucania kałamarzami w portret cara oraz odmowie odbywania lekcji w języku rosyjskim”.

Tu powstała jako pierwsza najwyżej zorganizowana szkoła o 4 nauczycielach, a po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku pełna 7 klasowa szkoła powszechna o 6 nauczycielach.

Powstanie i rozwój preparandy nauczycielskiej w Sieciechowie

O wyborze Sieciechowa – Opactwa na siedzibę Preparandy Nauczycielskiej zadecydowały trzy czynniki:

1. Stosunkowo dobry stan techniczny znajdujących się budynków poklasztornych.

2. Tradycje szkoły wydziałowej i gimnazjum, które funkcjonowały od XIV do początków XIX wieku (stojące na dość wysokim poziomie dydaktyczno – wychowawczym, utrwalone w świadomości mieszkańców Sieciechowa i okolicznych wsi).

3. Stosunkowo wczesne oczynszowanie wsi należących do Zakonu oraz uwłaszczenie i regulacja posiadłości folwarcznych oddzielających od posiadłości włościańskich.

Dobre ziemie i łatwość zbytu produktów rolnych na rzecz armii carskiej stacjonującej w twierdzy Dęblin wpłynęły na dość wysoki poziom zamożności, co zaowocowało wzrostem świadomości społecznej, stymulowanej przez dobrze zorganizowaną szkołę czteroklasową w Sieciechowie, charakteryzującą się wysokim poziomem nauczania. Decyzję otwarcia Państwowej Preparandy Nauczycielskiej w Sieciechowie – Opactwie podjęło Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w czerwcu 1922 roku.

Na remont budynków poklasztornych kierownik Preparandy Stanisław Orcikiewicz uzyskał 7 milionów mk. kredytu z funduszy państwowych oraz od rodziców uczniów po 50 000 mk pożyczki bezprocentowej, w sumie 2 miliony mk. Łącznie fundusze na remont budynków wynosiły ponad 9 mln mk.

Przy Preparandzie istniała bursa dla chłopców z której korzystało 30 uczniów, ponadto ogród warzywny i sad z drzewami owocowymi. Preparanda posiadała także bibliotekę z bogatym księgozbiorem. Preparandzie patronowała Rada Opiekuńcza Bursy, w skład której wchodzili przedstawiciele duchowieństwa, rodziców i urzędników starostwa powiatowego i samorządu. Podstawą działalności Rady Opiekuńczej Bursy był statut. Według sprawozdania przedstawionego Radzie Pedagogicznej Preparandy w dnia 28 czerwca 1923 roku przez kierownika wynikało, że odbyły się dwa zebrania na terenie Kozienic.

Powstanie i rozwój Preparandy Nauczycielskiej wiązał się w odrodzonym państwie polskim z dużym brakiem kwalifikowanych nauczycieli i zatrudnianiem w szkolnictwie podstawowym – powszechnym nauczycieli bez kwalifikacji zawodowych. Dokształcanie nauczycieli niewykwalifikowanych trwało kilka lat. Starano się określać rychłe terminy zakończenia i zdobywania przez nich kwalifikacji zawodowych, ale musiano się liczyć z realnymi możliwościami. Ostatecznie termin ten ustalono na dzień 31 stycznia 1925 roku, przesunięto nieodwołalnie na dzień 31 sierpnia 1927 roku. Do tego czasu nauczyciele szkół powszechnych nie posiadający uprawnień do nauczania obowiązani byli złożyć pierwszy egzamin nauczycielski.

Kadry nauczycielskie kształciły się w Polsce początkowo w różnych typach szkół. Znajdujemy wśród nich seminaria nauczycielskie, państwowe kursy nauczycielskie oraz od 1928 roku pedagogia. Szczególne możliwości przygotowania do seminariów stwarzały preparandy nauczycielskie, które rozwinęły się w oryginalnej postaci na ziemiach polskich w czasie trwania działań wojennych w 1917 roku i bezpośrednio po odzyskaniu niepodległości. Były to szkoły dwuletnie, koedukacyjne przeznaczone dla kandydatów do seminarium nauczycielskiego, przyjmujące uczniów w wieku od 12 do 15 lat, z ukończoną co najmniej czterooddziałową szkołą powszechną. Na poziom preparandy wpływała korzystnie panująca atmosfera, na wskroś wychowawcza, pogodna, przeniknięta wysoką moralnością. Preparandy znajdowały się we wsiach lub w niewielkich osiedlach miejskich. Z biegiem lat, w miarę jak zagęszczała się sieć pełnych szkół powszechnych, preparandy ulegały stopniowej likwidacji.

Preparanda Nauczycielska w Sieciechowie – Opactwie powstała w 1922 roku i działała do 31 sierpnia 1926 roku. Zajęcia odbywały się według następującego planu nauczania:

1. religia

2. język polski i literatura

3. język obcy – niemiecki

4. historia

5. geografia z geologią i kosmografią

6. matematyka

7. chemia, minerologia i fizyka

8. rysunek ręczny

9. muzyka i śpiew

10. ćwiczenia cielesne

11. sprawowanie

12. pilność

Stosowana skala ocen – celujący, bardzo dobry, dobry, dostateczny, niedostateczny.

Sprawowanie – wzorowe, bardzo dobre, dobre, dostateczne, niezadawalające.

Pilność – bardzo dobra, wytrwała, dostateczna.

Nauka kończyła się w klasie drugiej egzaminem pisemnym z języka polskiego i matematyki, egzamin ustny obejmował religię, język polski, matematykę, geografię, przyrodę i historię.

Pierwszy egzamin odbył się 20 i 21 czerwca 1924 roku, uczestniczyła w nim delegatka Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Radomiu p. Szczepaniakowa i Paweł Klimczuk Inspektor Szkolny w Kozienicach, kierownik Preparandy Nauczycielskiej Stanisław Cola i nauczyciele Janina Cytryniakowa i Marcin Drozda.

W egzaminie wzięło udział 28 uczniów. Zdało 25, trzech nie zdało, a dwóch nie zakwalifikowano do dalszej nauki w Seminarium Nauczycielskim z powodu braku predyspozycji do zawodu nauczycielskiego.

Drugi egzamin w Preparandzie odbył się w dniach 19 i 20 czerwca 1925 roku. W egzaminie uczestniczył Wacław Dowgiel delegat Seminarium Nauczycielskiego z Ursynowa k/Warszawy, Stanisław Cola, J. Cytryniakowa, Stefania Folwarczna i Marcin Drozda. Zdawało 27 uczniów. Zdało 24 uczniów, nie zdało dwóch, a jedną osobę uznano za niezdolną do zawodu nauczycielskiego.

Trzeci ostatni egzamin odbył się 11 czerwca 1926 roku, uczestniczyli w nim: delegat Seminarium z Ursynowa k/Warszawy Wacław Dowgiel oraz nauczyciele – kierownik Cola, Szawłowska i Folwarczna. Do egzaminu przystąpiło 36 uczniów w tym 27 chłopców 9 dziewcząt. Zdało egzamin 33, a zakwalifikowano do dalszej nauki w seminarium nauczycielskim 29 uczniów. Uczniom, którzy ukończyli pierwszy rok nauki i uzyskali promocję do klasy drugiej, umożliwiono dalszą naukę w innych preparandach nauczycielskich na terenie województwa kieleckiego tj. Ostrowcu, bądź Końskich.

Od roku 1926 w budynkach po Preparandzie Nauczycielskiej w Sieciechowie – Opactwie uruchomiono ochronkę, która pracowała do wybuchu wojny w 1939 roku. Była to główna przyczyna likwidacji Preparandy, z uwagi na brak budynków na ochronkę na terenie Kozienic.

Strona powstała na podstawie tego artykułu