Επιστροφή στην αρχική σελίδα
Δες την παλαιότερη ιστοσελίδα εδώ

Βυζαντινός ναός

Υπαπαντής του Χριστού

(1100 μ.Χ.)

Ο άγνωστος θησαυρός

Ναός μέσα στη γη !
—————— 

Στη δυτική άκρη του Θετιδίου βρίσκεται «καταχωνιασμένος» μέσα στη γη ο βυζαντινός ναός της Υπαπαντής του Χριστού. Ο ξένος επισκέπτης δεν μπορεί να υποψιαστεί, έστω κι αν απέχει ελάχιστα, ότι σ'  αυτό το μέρος παραμονεύει, λες και ελλοχεύει στη φωλιά του, ο παμπάλαιος ναός του χωριού. Και τούτο γιατί η σκεπή του βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με την επιφάνεια της γης.

Η ιστορία του ναού (*)
—————— 

Ο ναός, λιτός και απέριττος, οικοδομήθηκε με πέτρα και πηλό πριν από πολλούς αιώνες, στα 1100 μ.Χ. , (1) σε μια δασώδη, ερημική και απρόσιτη για την εποχή εκείνη περιοχή, σε μέρος δηλαδή όπου ήταν αδύνατο να τον εντοπίσει ανθρώπινο μάτι, γιατί τον περιτριγύριζαν πυκνά και πανύψηλα δέντρα, κυρίως βελανιδιές, αλλά και γιατί, όπως προαναφέρθηκε, ήταν κτισμένος μέσα στη γη. Δεν θα ήταν υπερβολή, αν λέγαμε ότι μονάχα ο Θεός γνώριζε την ύπαρξή του.

Η παρουσία ενός κελλιού μαρτυρεί ότι ο ναός αποτελούσε το βασικό κτίσμα μοναστηριού, στο οποίο ησύχαζαν ασκητές και μοναχοί, αρνητές της κοσμικής ζωής και των υλικών αγαθών, μέχρι το 1720. Τότε ανατράπηκε η ήρεμη και ειρηνική ζωή των μοναχών, γιατί στην περιοχή τους, γύρω από το μοναστήρι, κατέφθασαν και εγκαταστάθηκαν νέοι κάτοικοι, (2) που ίδρυσαν το χωριό Αλχανί (3) (τουρκική ονομασία), το σημερινό Θετίδιο . (4) Οι Αλχανιώτες ασχολήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά με τη γεωργία (5) και την κτηνοτροφία. Εξαιρετικά χρήσιμα ήταν τότε τα επαγγέλματα του χαλκιά (σιδηρουργού), του πεταλωτή, του βαρελά, της μοδίστρας και του καφετζή - μπακάλη. Αραιά και όποτε το έφερνε η περίσταση το ’ριχναν και στο γλεντοκόπι, για να ξεθυμάνουν οι έγνοιες και τα βάσανα της ζωής τους.

Επειδή, λοιπόν, οι μοναχοί δεν μπορούσαν να αντέξουν την κοσμική ζωή, αναχώρησαν με θλίψη και βαριά καρδιά σε άλλη, προφανώς ερημική, περιοχή, για να υπηρετήσουν και να δοξάσουν με πίστη και αφοσίωση το όνομα του Κυρίου.

Έκτοτε ο βυζαντινός ναός αποτέλεσε την εκκλησία του νεοϊδρυθέντος οικισμού (1720). Όλες οι χριστιανικές τελετές πραγματοποιούνταν εκεί, επί 244 ολόκληρα χρόνια, (6) μέχρι το 1964, οπότε ανηγέρθη η καινούργια εκκλησία του χωριού σε απόσταση 400 μέτρων περίπου από την παλιά.

Η αγιογράφηση του ναού
—————— 

Ενώ ο ναός κτίστηκε στα 1100 μ.Χ., η αγιογράφησή του καθυστέρησε κατά 338 έτη. Από μιαν επιγραφή, η οποία δεν φαίνεται σήμερα λόγω διάβρωσης, αλλά που υπέπεσε στην αντίληψη προγενεστέρων, τεκμαίρεται ότι οι τοίχοι του ναού αγιογραφήθηκαν το έτος 1438, δεκαπέντε (15) χρόνια πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης, από άγνωστους αγιογράφους, πιθανότατα, όμως, από τους εκεί μονάζοντες.

Επεμβάσεις στο ναό
—————— 

Η πρώτη επέμβαση στο ναό έγινε από τους Αλχανιώτες λίγα χρόνια μετά την εγκατάστασή τους στην περιοχή. Προστέθηκε δηλαδή κτίσμα στη δυτική πλευρά του ναού, το οποίο αποτέλεσε τον γυναικωνίτη της εκκλησίας (9), ακριβώς στη θέση, όπου προηγουμένως υπήρχε το κοιμητήριο των μοναχών. Εσχάτως, πριν από κάμποσα χρόνια, αφαιρέθηκε η στέγη, λόγω προχωρημένης διάβρωσης, και προστέθηκε καινούργια, ενώ κανονικά έπρεπε να γίνει η αναπαλαίωσή της (Είναι πολύ πιθανό ο υπεραιωνόβιος ναός να έχει αλλάξει κι άλλες φορές τη στέγη του, γιατί τα ξύλα με το πέρασμα του χρόνου σαπίζουν και υποχωρούν). Το γεγονός αυτό λογίζεται ως πρώτη άστοχη ενέργεια. Το δεύτερο ατόπημα ακολούθησε αμέσως : Σοβατίστηκε εξωτερικά όλο το κτίσμα. Έτσι ο ναός απώλεσε, τουλάχιστον εξωτερικά, την παλαιά του αίγλη. Δεν μπορεί, ωστόσο, κανείς να κατακρίνει αυτούς που έλαβαν τις παραπάνω πρωτοβουλίες, γιατί ενήργησαν με αγαθές προθέσεις φοβούμενοι πιθανή κατάρρευση του ναού, που διανύει, άλλωστε, τον δέκατο αιώνα της ζωής του. Επισημαίνουμε ότι η σημερινή στέγη προεξέχει της επιφανείας της γης, ενώ αυτό δεν συνέβαινε προηγουμένως.

Ο άγνωστος θησαυρός
—————— 

Ο εισερχόμενος στο ναό, επισκέπτης ή πιστός, νιώθει άφατη κατάνυξη και ανείπωτο δέος. Εκείνο όμως που τον ελκύει σαν μαγνήτης είναι οι τοιχογραφίες, οι οποίες εικονίζουν κυρίως μορφές από την Καινή και την Παλαιά Διαθήκη. Το μεγαλείο και το κάλλος των αγίων και θεϊκών μορφών εξακολουθεί να λάμπει και να καταυγάζει τις ευαίσθητες ψυχές των πιστών, μολονότι ο πανδαμάτωρ χρόνος αλλοίωσε, διάβρωσε, θάμπωσε και σκοτείνιασε την αρχική ικμάδα και λάμψη των ανεκτίμητης αξίας αγιογραφιών.

Είκοσι τέσσερις (24) εικόνες αγίων μορφών κοσμούσαν και λάμπρυναν το επάνω μέρος του ιερού τέμπλου του ναού. Σήμερα στο ίδιο σημείο χάσκουν 24 κενά πλαίσια που προκαλούν θλίψη και αγανάκτηση. Δύο φορές ιερόσυλοι αρχαιοκάπηλοι έκλεψαν τις εικόνες αυτές, που αποτελούν κειμήλια αμύθητης αρχαιολογικής, ιστορικής και συναισθηματικής αξίας, αλλά οι αστυνομικές αρχές, και τις δυο φορές, έδρασαν με μέθοδο και ζήλο, ανακάλυψαν τα ίχνη τους και οι εικόνες επανήλθαν στον τόπο, όπου κάποτε φιλοτεχνήθηκαν με περίσσιο κόπο και μεράκι. Οι εικόνες φυλάσσονται σήμερα σε ασφαλές μέρος, σε ιδιαίτερο κτίσμα.

Οι παλαιότεροι έκαναν λόγο για την ύπαρξη χειρογράφου (7) Ευαγγελίου , που, όπως έλεγαν χαρακτηριστικά, αδυνατούσαν να το αναγνώσουν λόγω της βυζαντινής γραφής, το οποίο, όμως, δεν ανευρίσκεται σήμερα και θεωρείται πιθανή η κλοπή του, λόγω της ανεκτίμητης αρχαιολογικής αξίας του. Διασώθηκαν, ωστόσο, αρκετά λειτουργικά βιβλία με έντονα σημάδια διάβρωσης, λόγω της παλαιότητάς τους. Αξίζει να καταγράψει κανείς εκείνα τουλάχιστον, στα οποία η χρονολογία έκδοσης είναι ευδιάκριτη :

●  Μηναίο (Έκδοση του 1760)
●  Εβδομαδάρια (Έκδοση του 1796)
●  Ευαγγέλιο (Έκδοση του 1799)
●  Ευαγγέλιο (Έκδοση του 1890)
●  Ευαγγέλιο (Έκδοση του 1899)

Αμφιλεγόμενο γεγονός :

Η χρονολόγηση του ναού
—————— 

Ο ναός, όπως προελέχθη, θεμελιώθηκε στα 1100 μ.Χ. Το γεγονός αυτό τίθεται υπό αμφισβήτηση από κάποιους που υποστηρίζουν ότι τον ναό έκτισαν οι Αλχανιώτες λίγο μετά την εγκατάστασή τους στην περιοχή (1720) και μάλιστα μέσα στη γη, γιατί οι Τούρκοι απαγόρευαν να κτίζονται χριστιανικές εκκλησίες σε εμφανή σημεία. Ο ισχυρισμός όμως αυτός εύκολα καταρρίπτεται, γιατί η παρουσία του κελλιού κοντά στο ναό μαρτυρεί ότι επρόκειτο για μοναστήρι κι όχι για εκκλησία των κατοίκων του οικισμού. Ως γνωστόν το μοναστήρι μπορεί να θεραπεύει τις θρησκευτικές ανάγκες ευάριθμων μοναχών, όχι όμως και τις λατρευτικές ανάγκες του πλήθους των κατοίκων ενός οικισμού.

Μία άλλη άποψη δέχεται ως αληθινή την παραδεδομένη πληροφορία, που διέσωσαν παππούδες και προπαππούδες, ότι στο απρόσιτο και δυσδιάκριτο τότε μοναστήρι μετέφεραν και έκρυψαν οι εικονολάτρες μεγάλο αριθμό εικόνων, που κινδύνευαν να καταστραφούν από το μένος των εικονομάχων. Σύμφωνα με την άποψη αυτή ο ναός υπήρχε ήδη, όταν ξέσπασε η ταραχή της εικονομαχίας (726 - 842). (8)

............................

(*) Ιστορική πηγή :
——————
Ο ζωντανός και παραστατικός λόγος των παππούδων και προπαππούδων και οι θύμησές τους, που με χίλιες μύριες δυσκολίες πέρασαν από γενιά σε γενιά και κάποτε έφθασαν στ’ αφτιά του γράφοντος.
●  (1) Την πληροφορία περί της χρονολογίας αρύσθηκαν οι Αλχανιώτες, προφανώς, από τους μοναχούς.
●  (2) Οι Σαρακατσαναίοι εγκαταστάθηκαν, μόνιμα πλέον, στο χωριό δυο αιώνες αργότερα, περί το 1925, και αποτέλεσαν ζωτικό κομμάτι του πληθυσμού.
●  (3) Οι κάτοικοι βρήκαν μια χέρσα και παρθένα γη με πλούσια χλωρίδα και πανίδα, με άφθονα τρεχούμενα νερά και αναβλύζουσες πηγές. Στο νοτιοανατολικό άκρο του χωριού ορθωνόταν, τότε (μετά το 1720), ένα μεγάλο και γνωστό στην ευρύτερη θεσσαλική περιοχή χάνι, στο οποίο κατέλυαν, για να διανυκτερεύσουν και να ξεκουραστούν οι ταξιδιώτες (και τα ζώα τους), που κατευθύνονταν από Βόλο προς Καλαμπάκα και αντιστρόφως. Προφανώς, από το χάνι αυτό ονομάστηκε το χωριό Αλχανί. Στα τούρκικα al han = το πανδοχείο.
●  (4) Η ονομασία «Θετίδειον» δόθηκε στο χωριό αρκετά χρόνια μετά την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού (29/5/1919, ΦΕΚ Β35/1919), όταν παρέστη η ανάγκη να οργανωθούν οι πόλεις και τα χωριά του ελευθέρου πλέον κράτους σε δήμους και κοινότητες, οπότε απέβαλαν τις τούρκικες ονομασίες τους (Η Θεσσαλία ενώθηκε με την ελεύθερη Ελλάδα, εκτός από την επαρχία της Ελασσόνας, το 1881).  Κατά το έτος της προσάρτησης της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος, το Θετίδιο αριθμούσε 125 κατοίκους (Βλέπε εφημερίδα της Κυβερνήσεως του 1881). Για το αρχαίο Θετίδιο οι πληροφορίες είναι ανεπαρκείς. Η αρχαιολογική σκαπάνη δεν άγγιξε ακόμη τα χώματα εκεί, μολονότι η τοποθεσία της αρχαίας ακρόπολης είναι ολοφάνερη. Κατά τους αρχαίους χρόνους ο Φερεκύδης αποκαλεί το Θετίδειον ''πόλιν Θεσσαλίας'', ο γεωγράφος και ιστορικός Στράβων γράφει ''το Θετίδιον εστί πλησίον Φαρσάλων'', ο Στέφανος ο Βυζάντιος (5ος αι. μ.Χ.) γράφει ''Θεστίδειον, πόλις Θεσσαλική, Ελλάνικος δε δίχα του σ  φησίν, από Θέτιδος'' (δες εδώ).
●  (5) Στα 1910 οι Θεσσαλοί αγρότες εξεγέρθηκαν για την κατάργηση των τσιφλικιών και το ξαναμοίρασμα της γης στους γεωργούς που την καλλιεργούσαν, ώστε να μην την κατέχουν οι τσιφλικάδες και οι γεωργοί να μην είναι πλέον κολίγοι. Κατά τα έτη 1907 - 1917 διανεμήθηκαν στους ακτήμονες της Θεσσαλίας 2 εκατομμύρια στρέμματα και μεταξύ των ευνοηθέντων ήταν και κάτοικοι του Θετιδίου. Κατά το έτος 1918 ή 1919 ο μεγαλοκτηματίας του χωριού πούλησε εκατοντάδες στρέμματα, μεταξύ των αγοραστών ήσαν και οι Παπάς, Γκίζας, Μπένος και Αθανασίου (πληροφορία προερχόμενη από τους Μπένο και Αθανασίου). Στα 1924, ύστερα από νομοθετική ρύθμιση της τότε κυβερνήσεως, ο τσιφλικάς του Θετιδίου αναγκάστηκε να παραχωρήσει τις καλλιεργήσιμες γαίες στους αγρότες του χωριού (Αναγκαστική απαλλοτρίωση μεγάλων γεωργικών κτημάτων).
Το 1926 ο μεγαλοκτηματίας πούλησε και τα τελευταία στρέμματα, τα οποία κατείχε ακόμη μετά την απαλλοτρίωση, καθώς και το Κονάκι (το σπίτι του μεγαλοκτηματία) στους Κατσίβελο, Παπά, Γκίζα και σε κάποιους άλλους Αλχανιώτες (πληροφορία προερχόμενη από τον Γκίζα).
Το Κονάκι είχε την ίδια περίπου αρχιτεκτονική με την οποία χτίστηκε και το Κονάκι στο χωριό Ζηλευτή των Τρικάλων (Βλέπε εδώ).
●  (6) Οι Αλχανιώτες χρησιμοποίησαν την εκκλησία και ως κρυφό σχολειό στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Ο ναός ανήκε παλιά (άγνωστο από πότε) στην Επισκοπή Σκοτούσης και Μασκλουρίου. Ο επίσκοπος είχε ως έδρα το Μασκλούριον, χωριό ευρισκόμενο κοντά στους Σοφάδες Καρδίτσας. Λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας ο ναός περιήλθε στην Επισκοπή Φαναρίου και Θεσσαλιώτιδος. Το Φανάρι είναι χωριό της Καρδίτσας.
●  (7) Εικάζεται ότι οι μοναχοί πήραν μαζί τους τα περισσότερα χειρόγραφα λειτουργικά βιβλία, όταν εγκατέλειψαν το μοναστήρι.
●  (8) Στη βυζαντινή εποχή, η Θεσσαλία αποτελούσε μέρος του βυζαντινού κράτους.
●  (9) Σύμφωνα με μιαν μαρτυρία (Έκθεσις Αρχαιολογικής Εκδρομής εις Δήμον Σκοτούσης) ο γυναικωνίτης προστέθηκε στον υπάρχοντα ναό το 1733. Στην εν λόγω μαρτυρία αναφέρεται και η εύρεση λειψάνων από κιονόκρανο Βυζαντινού ρυθμού.

—————— 

Το κείμενο που ''ανέβασα'' σε διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια προ πολλών ετών ευρίσκεται εδώ.
Παλαιές σελίδες για το Θετίδιο εδώ + εδώ + εδώ + φωτογραφία
Ανασκαφές στην αρχαία Σκοτούσα εδώ

Γ. Α.

Λεξικό συνωνύμων
Λεξικό αντωνύμων
Συνώνυμα ρήματα
Αντώνυμα ρήματα
Αλφάλεξο αντιθέτων
Ετυμολογικό