نامه شماره سوم

کتابخانه دیجیتال و تازه‌های نشر جامعه باستان‌شناسی ایران - سعید باقی زاده - نامه شماره 3

فارسی

1-1- معرفی کتاب:

باستان شناسی پارینه سنگی ایران

از آغاز تا سپیده دم شهرنشینی

کتاب باستان‌شناسی پارینه‌سنگی ایران، از آغاز تا سپیده‌دم روستانشینی نوشتۀ دکتر حامد وحدتی‌نسب و شاهین آریامنش را پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری منتشر کرده است.

این کتاب که جان دی. اسپت استاد انسان‌شناسی دانشگاه میشیگان امریکا پیش‌گفتار بلندبالایی بر آن نگاشته است به سرگذشت زیست انسان‌ریخت‌ها و انسان در جهان در دورۀ پارینه‌سنگی از ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار سال تا ۱۲ هزار سال پیش در جهان به‌ویژه ایران می‌پردازد و حضور انسان‌های نخستین همچون انسان راست‌قامت، انسان گُرجی، انسان ماهر، انسان نئاندرتال و همچنین انسان هوشمند و انسان هوشمندِ هوشمند را در ایران در محوطه‌ها و غارهایی چون پل باریک، کوهپایه‌های سهند، دربند، گنج‌پر، غار کُنجی، کوهرنگ، مکران، میرک، قلعه‌عسکر دماوند، قمرود و … واکاوی می‌کند.

این کتاب شامل هفت فصل است. فصل نخست به تاریخچۀ باستان‌شناسی پارینه‌سنگی در جهان می‌پردازد. در فصل دوم پژوهش‌های باستان‌شناسی پارینه‌سنگی ایران به صورت خلاصه بررسی شده و فصل سوم به دورۀ پارینه‌سنگی قدیم ایران را به صورت بررسی تک محوطه ای و بر اساس منطقه بندی موردنظر نویسندگان می پردازد. فصل چهارم به انسان نئاندرتال و پارینه‌سنگی میانی ایران اختصاص دارد و در فصل پنجم، پارینه‌سنگی جدید ایران و حضور انسان هوشمند و انسان هوشمندِ هوشمند در ایران مورد بحث قرار می گیرد. فصل ششم به دورۀ بسیار مهم فراپارینه‌سنگی/میان‌سنگی در ایران پرداخته است و فصل هفتم بحث و برآیند مباحث کتاب آمده است. این کتاب همچنین دارای واژه‌نامۀ انگلیسی-فارسی و فارسی-انگلیسی و همچنین نقشۀ رنگی محوطه‌های پارینه‌سنگی ایران به صورت پیوست‌های این کتاب می باشد.

2-1- معرفی مجله:

مجله مطالعات باستان شناسی

مجله مطالعات باستان شناسی دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، نشریه‌ای علمی ـ پژوهشی است که در سال در دو شماره منتشر می‌شود. این مجله ادامه دهنده راه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران است که به صورت تخصصی در موضوع باستان شناسی منتشر می شود. این مجله درصد است تا مقالاتی را با ایده های بکر و جدید و با محتوی علمی و پژوهشی به چاپ برساند. باستان شناسى، دانش بررسى فرهنگ هاى انسانى از راه بازیابى، مستندسازى، و تحلیل بازمانده هاى مادى بشر، همچون معمارى، دست ساخته ها، بازمانده هاى انسانى و یا پهنه زمین است. هدف نهایى باستان شناسى، روشنگرى درباره تاریخ بشر و فراز و فرود شکل گیرى تمدن است. از این رو بسیارى از رشته هاى دیگر علوم انسانى نظیر تاریخ، گیتا شناسى، زمین شناسى و مردم شناسى در پیوند با این دانش بشرى بوده اند. با این حال علم باستان شناسى از چندین دهه قبل نه تنها در اصول و روش تحقیق، بلکه در اهداف نیز به سرعت دستخوش تحولات بنیادى شده است. باستان شناسى با درک مفاهیم میراث گذشتگان بر مبناى آثار باقى مانده در درون و برون خاک به این اسناد و میراث گذشته معناى فرهنگى ویژه مى دهد.» در ایران همپاى کاوش هاى فرنگیان، دانش باستان شناسى نزد معدود دانش آموختگان و فرهیختگان این رشته، بسط و گسترش یافت. در این میان بودند بزرگانى که در تثبیت و ساماندهى مبانى باستان شناسى از یک سو و پژوهش هاى فراگیر عملى این رشته در ایران سهم بسزایى داشتند. باستان شناسی فقط در زمینه های اکتشاف و پیدا کردن وقایع و رویدادهای تاریخی نیست، بلکه باستانشناسی در زمینه زمین شناسی، عمر کره زمین، گیاه شناسی، مردم شناسی و صدها مورد دیگر فعالیت می نماید. فواید علم باستان شناسی به زندگی بشری، شناخت ادیان و دیرینه شناسی و آینده شناسی: همانطور که گفته شد باستان شناسی فقط با دیده ها و علم می خواهد اثبات و معرفی نماید لذا به گفته ها و نوشته فقط به عنوان یک منبع و یک راهنما تکیه می کند. در جهان امروز خیلی از گفته ها یا بدون تحقیق به عنوان یک اصل برای مردم شناخته شده اند و یا توسط اشخاصی با سلیقه شخصی آنها نوشته شده اند. مباحث مورد نظر مجله باستان شنـاسی ایـران از دوران پارینه سنگی تا دوره اسلامی، مطالعات باستان گیاه‌شناسی، باستان جانورشناسی، باستان زمین‌شناسی، باستان قوم شناسی، انسان‌شناسی جسمانی و سایر حوزه‌های مرتبط در ایران و کشورهای همسایه است. هدف از انتشار این مجله انعکاس پژوهشهای باستان شناسی در حال انجام ایران در سطح بین‌المللی است.

آدرس وب سایت نشریه مطالعات باستان شناسی:

https://jarcs.ut.ac.ir/

3-1- معرفی وبگاه اینترنتی

سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (www.ensani.ir)

پرتال جامع علوم انسانی به منظور ایجاد مرکزی برای دسترسی و هم افزایی فعالیت های علمی و پژوهشی در حوزه علوم انسانی با اهداف ذیل آغاز به کار نموده است:

· ایجاد بانک اطلاعات جامع و روزآمد مقالات، با دسترسی آسان، رویه یکسان و رفع محدودیت های شکلی، زمانی و سازمانی موجود.

· معرفی تخصصی پژوهشگران و اساتید در حوزه های تخصصی علوم انسانی جهت تقویت حقوق معنوی.

· فراهم نمودن بستری برای جریان سازی و مدیریت محتوای علوم انسانی جهت جلوگیری از تضییع منابع مادی و معنوی جامعه علمی کشور در روندهای تکراری و کلیشه ای کنونی.

· ایجاد زمینه مساعد برای بومی سازی علوم انسانی در کشور.

وجه تمایز پرتال جامع علوم انسانی با سایر پایگاه داده های مشابه، دسته بندی موضوعی داده های علمی در آن می‌باشد که در قالب بیش از 3200 موضوع، حوزه های مختلف علوم انسانی را شامل می شود. مزیت دیگر پرتال جامع علوم انسانی دسترسی آسان و رایگان مخاطبان به منابع پرتال جامع علوم انسانی می باشد.

بدون تردید تامین نیاز هزاران پژوهشگر و دانشجوی علوم انسانی مسیری دشوار و طولانی است که طی کردن موفقیت آمیز آن نیازمند تلاش، همراهی و حمایت مادی و معنوی سازمان ها و مراکز فعال در عرصه علوم انسانی و یاری اساتید، محققان و پژوهشگران در این عرصه است. از این رو پرتال جامع علوم انسانی آماده جذب همکاری های علمی جهت تامین منابع جدید با برقراری تعامل با نشریات تخصصی حوزه های مختلف علوم انسانی، برای قرار گرفتن در پرتال و ارسال آخرین تولیدات علمی از اشخاص یا مراکز و نهادهای علمی، می باشد.

غیر فارسی

کتاب

1-1-2- کتاب:

Sasanian Clay Sealings in the Bandar Abbas Museum

این کتاب که در سال 2016 میلادی در 179 صفحه توسط انتشارات BAR در انگلستان به چاپ رسیده است. کمال الدین نیکنامی از اساتید مطرح باستان شناسی کشور و استاد رشته باستان شناسی دانشگاه تهران می باشد که در دوره های مختلف صاحب تحقیقات شاخصی بوده و عمده تحقیقات ایشان در باستان شناسی چشم انداز جغرافیایی، سیاسی اجتماعی ایران در دوره های مختلف و به خصوص در دوران امپراطوری های بزرگ ایران از هخامنشیان تا ساسانیان می باشد. سونا نادری، دانشجوی دکترای دانشگاه تهران می باشد که به تحقیق بر روی جنبه های مختلف سیاسی دوران ساسانیان به خصوص شمایل شناسی مهرهای گلی می پردازد و موضوع رساله دکتری ایشان درباره سیستم اداری ساسانیان می باشد.

این کتاب به بحث درباره یک مجموعه تازه کشف شده از حدود 800 مُهر گِلی از دوران ساسانیان است که در مجموعه موزه خلیج فارس بندرعباس نگهداری می شده است. این مجموعه بسیار مهم که در سال 2012 میلادی در حال انتقال غیرقانونی از ایران به امارات بود در بندر خمیر استان هرمزگان خوشبختانه کشف و ضبط گردید و به مجموعه موزه خلیج فارس بندرعباس سپرده شد. متاسفانه به دلیل غیرقانونی بودن آن، محل کشف مجموعه ناشناخته بوده اما با توجه به مجموعه مهرهای گلی به جامانده از قصر ابونصر شیراز و تخت سلیمان آذربایجان که به ترتیب شامل 505 و 241مهر می باشد، این تعداد مهر گلی به دست آمده حائز اهمیت بسیار شاخصی می باشد. پس این کتاب به معرفی و توصیف این مجموعه ناشناخته و بسیار مهم می پردازد و امیدوار است که بتواند به فهم جنبه های مهم دیگری از دوران ساسانیان کمک نماید.

این کتاب شامل 9 فصل می باشد که با مقدمه شروع می شود. فصل دوم به بحث درباره سیستم اداری آغازین در خاورمیانه می پردازد و در فصل سوم به تمرکزگرایی اداری در ساختار بورکراتیک و اداری ساسانیان غور می کند. فصل چهارم با چهار زیربخش به مهرها و مهرهای گلی دوره ساسانی می پردازد و در فصل پنجم مجموعه مهرهای گلی موزه بندرعباس را به صورت طبقه بندی و تحلیل باستان شناسانه مورد بررسی قرار می دهد. فصل ششم یک تحلیل شمایل شناسانه از مهرهای گلی می دهد و در فصل هفتم اهمیت مباحث گاهنگارانه را مدنظر قرار می دهد. کاتالوگ مهرهای موردنظر در فصل هشتم آمده و فصل نهم منابع کتاب ذکر شده است. این کتاب بسیار مهم به یقین می تواند ساختار اداری یکی از مهم ترین امپراطوری های جهان را به صورت دقیق و کامل توضیح دهد.

2-1-2- معرفی کتاب:

Trajectories of Complexity: Socio-economic Dynamics in Upper Mesopotamia in the Neolithic and Chalcolithic Periods

این کتاب برآمده از کارگاه مطالعاتی است که توسط سالم القنطار در 11 ژوئن 2014 در طول نهمین کنگره بین المللی باستان شناسی خاورمیانه (9^th ICAANE) در بازل سوییس برگزار گردید. هدف این کارگاه ارزیابی مطالعات باستان شناسی درباره نوسنگی و مس سنگی بین النهرین در جهت توسعه جوامع انسانی در طول هزاره های ششم تا چهارم ق.م. در بین النهرین شمالی است. یکی از علاقه مندی های باستان شناسان، تحلیل مفهوم و پدیده پیچیدگی سیاسی-اجتماعی است که بخشی از پویایی همزمان با مرزهای گاهنگاری متداول به شمار می رود. ده بخش و مقاله ای که این کتاب پیش رو را شرح می دهند نتایجی هستند که فراتر از پیش فرض های ذهنی ما قرار دارند. به علاوه بسیاری از اینها داده های متاخرتری هستند که از پروژه های بسیار مهم تحقیقاتی در حال اجرائ در بین النهرین شمالی آمده اند و این منطقه شامل شمالی شرقی سوریه، جنوب شرقی ترکیه و کردستان عراق می شود. پس این کتاب یک دیدگاه جایگزین و به روز از تغییرات حیاتی به مانند انواع مختلف الگوهای استقراری، تنوع و تغیّر در سنت های سفالی و استفاده از تکنولوژی های جدید تولید و ظهور اشکال اولیه شهرنشینی ارائه می دهد که مشخصه این منطقه در دوران نوسنگی و مس سنگی می باشد. این کتاب نوشته مارکو ایامونی و از مجموعه مطالعات خابور در انتشارات هاراسویتز است که در 10 مقاله به قلم نویسندگان مختلف، 219 صفحه، 34 نمودار، 3 طرح، 8 جدول و به زبان انگلیسی در سال 2016 به چاپ رسیده است.

بخش اول به قلم کولانتونی و اسکولدبول درباره شهرنشینی اولیه در سرزمین های اطراف بین النهرین شمالی است. سیمونه موهل و نیوونهویسه درباره دوره حلف و عبید در کوهپایه های زاگرس مرکزی می نویسند. مارکو ایامونی به بررسی رابطه ابعاد محوطه ها و نسبت آن با شهرنشینی و پیچیدگی سیاسی اجتماعی در دوران حلف و عبید می پردازد و تاتسوندو کوزیومی به بررسی سفال های سالات تپه در جنوب شرقی ترکیه پرداخته است. جانی بالدی درباره الگوهای منطقه ای در سفال محوطه ها صحبت می کند و دانیلا آرویو-بارانتس در خصوص جوامع در حال تغییر و تولید انبوه در بین النهرین شمالی پرداخته است. سالم القنطار به موضوع تخصص گرایی و نقش آن در فرایند رشد شهرنشینی در بین النهرین شمالی در دوران مس سنگی جدید پرداخته و مارکو رامازوتی مدل های تحلیلی را در شهرنشینی بین النهرین مورد بحث قرار داده است. جیل وبر پیچیدگی را با موضوع حیوانات بررسی نموده و در نهایت هم مارکو ایامونی در بخش پایانی تغییرات بین النهرین شمالی را از دوره نوسنگی جدید با سفال تا دوره مس سنگی مورد بحث و بررسی و تحلیل قرار داده است.

2-2- معرفی مجله: مجله DOCUMENTA PRAEHISTORICA

این مجله انگلیسی زبان که توسط دانشکده هنر دانشگاه لیوبلیانا اسلونی به صورت سالانه در حوزه علوم میان رشته ای باستان شناسی به فعالیت می پردازد. این مجله درباره تمامی شاخه ها و دوره های زمانی و جغرافیایی از سال 2001 به صورت یک نشریه در هر سال به فعالیت پرداخته است. این مجله معتبر که در سایت نمایه سازی اسکوپوس نیز نمایه شده است. هدف اصلی این مجله درباره شناخت مواد و یافته های باستان شناسی پیش از تاریه، مطالعات باستان شناختانه، جمعیت های مقابل تاریخ و پویایی جمعیتی و نواحی فرهنگی در پیش از تاریخ است. این مجله علاوه بر انتشار به صورت الکترونیکی به صورت سیاه و سفید نیز چاپ می شود و دریافت مقالات آن از سایت این مجله رایگان می باشد.

مقالاتی که در حوزه باستان شناسی ایران در این مجله به چاپ رسیده است:

Some indications of shamanism in Arasbaran rock carvings – Jalal Rafifar

The absolute chronology of East Chia Sabz: a Pre-Pottery Neolithic site in Western Iran -Hojjat Darabi, Reza Naseri, Ruth Young, Hassan Fazeli Nashli

The petroglyphs of Dowzdaghi, Northwestern Iran – Mehdi Kazempur, Nasir Eskandari, Asadollah Shafizade, Asadollah Shafizade

Towards reassessing the Neolithisation process in Western Iran – Hojjat Darabi

Palaeolithic occupation of the Mehran Plain in Southwestern Iran – Hojjat Darabi, Ardeshir Javanmardzadeh, Amir Beshkani, Mana Jami-Alahmadi

New evidence of the Neolithic period in West Central Zagros: the Sarfirouzabad- Mahidasht Region, Iran – Kamal-Aldin Niknami, Meisam Nikzad

Early villages and prehistoric sites in the Abharroud Basin, northwest of the Iranian Central Plateau – Sajjad Alibaigi, Shokouh Khosravi, Abolfazl Aali

آدرس سایت مجله DOCUMENTA PRAEHISTORICA جهت دانلود مقالات:

https://revije.ff.uni-lj.si/DocumentaPraehistorica/index

3-2- معرفی وبگاه اینترنتی

وب سایت Persee

(www.Persee.fr)

این وبسایت آنلاین و بسیار معروف و مهم که به صورت دو زبانه فرانسوی-انگلیسی، دسترسی آزادی به مجموعه کاملی از نشریات علمی، مجلات، کتاب ها، کنفرانس ها، سریال ها، منابع اولیه، و غیره را همراه با طیف وسیعی از ابزارهای پژوهش فراهم می نماید. این وبسایت بسیار مهم تمامی موضوعات در حوزه علوم انسانی را در خود در بردارد و نتیجه همکاری مشترک دانشگاه لیون (Univeriste de Lyon)، مرکز پژوهش های علمی فرانسه (CNRS) و وزارت تحقیقات و آموزش عالی فرانسه است. در حوزه باستان شناسی، 52 مجموعه از مجلات مختلف باستان شناسی گردهم آمده است که از جمله مهم ترین مجلات این وبسایت می توان به مجله Paleorient، مجله SYRIA، Revue archéologique du Centre de la France، Arts Asiatiques، و ArchéoSciences می باشد. امکان دانلود تمامی مقالات فراهم است و به تمامی پژوهندگان این وبسایت بسیار مهم توصیه می شود.