Sistema periodikoa
Elementu kimikoak sailkatzeko erabiltzen den taula bat da, non elementuak elkarrekin dauden ordenatuta propietateen antzekotasunaren arabera.
Elementuak zenbaki atomikoaren arabera daude ordenatuta
Sailkapen orokor bat behatzen da goiko taulan: ez-metalak eskumako aldean H izan ezik (horiz); erdimetalak (berdez) eta metalak ezkerrean (gorriz)
Taldeak :
Zutabe bertikalak. Hamazortzi dira.
Talde berean dauden elementuek antzerako propietate kimikoak aurkezten dituzte.
Haien balentzia-elektroi kopurua berdina da.
1., 2. eta 13.-tik 18.-ra talde errepresentatiboak dira: 1.-alkalinoak; 2.-lurralkalinoak; 16.-kalkogenoak; 17.-halogenoak eta 18.-gas geldoak edo nobleak
3.-tik 12.-ra trantsizio-elementuak dira.
Periodoak:
Errenkada horizontalak
Periodo bereko elementu guztiek maila elektronikoen kopuru berbera dute, periodoaren zenbakia hain zuzen ere.
Zazpi dira.
Alkalino batekin hasten dira eta bukatu gas noble batekin.
Beheko aldean daudenak lantanidoak (lur arraroak) eta aktinidoak dira. Barne-trantsiziozko elementuak ere deritze.
Konfigurazio elektronikoaren arabera (elektroi bereizgarria) lau bloketan sailkatzen dira
Pantailatze-efektua eta karga nuklear eraginkorra
PROPIETATE PERIODIKOAK
Oro har, oinarritzat hartuko dugu elektroiak nukleoak erakarrita daudela Coulomb-en indar elektrostatikoei esker.
Indar horien intentsitatea bi faktore menpe daude:
karga nuklearra, Z, zenbat eta handiagoa izan kanpoko elektroien gaineko indarra handiagoa.
kanpoko elektroien eta nukleoaren arteko distantzia zenbat eta txikiagoa izan indarra handiagoa
Oso zaila da atomo baten erradioa neurtzea. X izpien difrakzio delako teknika erabiliz, elkarrekin lotuta dauden bi atomo berdinen nukleoen arteko distantzia neurtzen da.
Distantzia horren erdia erradio atomikoa da.
Talde batean erradio atomikoa emendatzen da zenbaki atomikoa handitzen den neurrian. Goitik behera zenbat eta geruza gehiago atomoa gero eta handiagoa da.
Periodo batean erradio atomikoa txikitzen da zenbaki atomikoa handitzen den heinean. Elektroiak kokatzen dira maila berean baina eskuinerantz joanda gero eta protoi gehiago dago eta elektroien eta protoien arteko erakarpen indarra handituz doa, atomoaren tamaina txikitzen delarik. Hala eta guztiz ere, periodo luzeetan erakarpen hori pantailatze-efektuarekin konpentsatuta dago; maila elektronikoak betetzen diren heinean elektroien arteko aldarapenak handituz doaz eta nukleoaren erakarpena txikituz eta horren ondorioz atomoaren bolumena handitu egiten da.
Ioi, katioi edo anioi baten erradioa da.
Katioi baten erradioa jatorrizko atomoaren erradioa baino txikiagoa ohi da. Elektroi-kopurua txikiagoa dela eta, nukleoak elektroiei eragindako erakarpen-indarra handiagoa da eta atomoaren tamaina txikiagoa.
Anioi baten erradioa jatorrizko atomoaren erradioa baino handiagoa ohi da. Elektroi gehiago dago anioian eta elektroien artean aldarapen-indarra handiagoa da bolumen atomikoa handiagotuz.
Gas egoeran dagoen atomo neutro batek behar duen energia azken elektroia askatzeko ioi positibo bihurtuz
X(g) + Ei --> X +(g) + 1 e-
Hiru faktoreren menpe dago:
zenbaki atomikoa. Zenbat eta protoi gehiago handiagoa izango da behar den energia ionizatzeko.
erradio atomikoa. Zenbat eta handiagoa, nukleoaren eta elektroiaren arteko erakarpena txikiagoa eta errazago izango da elektroia askatzea.
orbitalak beteta edo erdibeteta egotea. Horiek egonkortasuna sortzen dute atomoan eta elektroia askatzea zailagoa da.
Periodo batean zenbaki atomikoa handiagotu ahala ionizazio-energia ere bai. Karga nuklearra handitzen da eta azken elektroiaren gaineko erakarpen indarra be bai.
Talde batean ionizazio-energia txikitzen da zenbaki atomikoarekin. Bolumen atomikoa handiagoa denez, elektroiaren gaineko erakarpen nuklearra txikitzen da.
Definitzen dira 1.Ei, 2.Ei, 3.Ei, e.a. lehenengo elektroia, bigarren elektroia... askatzeko behar den energia adierazteko. Azpimaila bat husten denean jauzi nabarbena gertatzen da ionizazio-energian.
X(g) + 1.Ei --> X +(g) + 1 e-
X +(g) +2.Ei --> X ++(g) + 1 e-
X ++(g)+3.Ei --> X 3+(g) + 1 e-
Atomo neutro batek elektroi bat irabaztean anio bihurtzeko, biak gas egoeran, trukatutako energia.
X(g) + 1 e- + Ae --> X -(g)
Exotermikoa da katioi guztien kasuan eta elementu gehienetan. Halogenoek afinitate elektronikorik handiena(negatiboa) dute.
Endotermikoa da anio guztien kasuan eta elementu gutxi batzuen kasuan.
Periodo baten barnean handitu egiten da balio absolutuan zenbaki atomikoarekin.
Talde baten barru txikitu egiten da balio absolutuan zenbaki atomikoarekin.
Elementu baten elektronegatibitateak, beste atomo batekin lotuta dagoelarik, elektroiak erakartzeko joera erlatiboa neurtzen du.
Eskala arbitrarioa da. Erlazionatuta dago ionizazio-energiarekin eta afinitate elektronikoarekin.
Fluoroak altuena du 4, eta zesioak txikiena 0,7. Gas nobleak ez dira kontsideratzen, lotzeko joerarik ez dutelako.
Periodoetan handitu egiten da Z-rekin.
Taldeetan txikitu egiten da Z-rekin.
IZAERA METALIKOA
Materia osoa elementu kimikoz osatuta dago. Ezagutzen diren elementuen artean 91 Naturan aurkitzen dira eta hogeiren bat artifizialki sortutakoak.
Gehienak metalak dira, 17 ez-metal eta 8 erdimetal.
Izaera metalikoa eskuinetik ezkerrera handitzen da periodoetan eta goitik behera taldeetan (ionizazio-energiarekin batera). Trantzisio-metaletan ez da jarraitzen aurreko joera.
Erdimetalak edo metaloideak. (B, Si, Ge, As, Sb, Te, Po, At).
Metalen eta ez-metalen arteko propietateak dituzte. Solidoak dira giroko baldintzetan. Nekez sortzen dituzte ioi positiboak. Metal gisa edo ez-metal gisa jokatu dezakete baldintzen arabera.
Esaterako, Si-k distira metalikoa du, ez da xaflakorra, ez harikorra ere. Hauskorra eta eroale txarra.
Erdieroaleen industrian erabiltzen dira txipetan eta mikroprozesadoreetan.
Ariketak:
Estekak:
sistema periodikoari buruzko informazio gehiago eta entretenitzeko jokuak educaplus
elementu kimikoak eta bere propietate guztiak webelements