Dhatu - lesson

धातु-पाठ - सरलसंस्कृतसरणिः (Roots from Saral Sanskrit Sarani) - प्रथमो भागः

खाद् = खादति ( khaad - to eat ),

क्रीड् = क्रीडति ( kriiD - to play ),

खेल् = खेलति ( khel - to play ),

जप् = जपति ( jap - to repeat, utter in a low voice ),

हस् = हसति ( has - to laugh ),

भ्रम् = भ्रमति ( bhram - to roam or wander about ),

चल् = चलति ( cal - to walk ),

त्यज् = त्यजति ( tyaj - to abandon ),

पच् = पचति ( pac - to cook, to digest (as food) ),

रक्ष् = रक्षति ( rax - to protect, save ),

जीव् = जीवति ( jiiv - to live ),

वस् = वसति ( vas - to live or dwell ),

वाञ्छ् = वाञ्छति ( vaa~nchh - to wish, desire ),

भज् = भजति ( bhaj - to worship, serve ),

जल्प् = जल्पति ( jalp - to prattle, talk ),

अव् = अवति ( av - to protect ),

क्षर् = क्षरति ( xar - to flow ),

भष् = भषति ( bhaSh - to bark ),

मन्थ् = मन्थति ( manth - to churn ),

मथ् = मथति ( math - to churn ),

वप् = वपति ( vap - to sow ),

तप् = तपति ( tap - to shine ),

दह् = दहति ( dah - to burn ),

त्रस् = त्रसति ( tras - to fear ),

फुल्ल् = फुल्लति ( phull - to blossom ),

बुक्क् = बुक्कति ( bukk - to bark ),

फल् = फलति ( phal - to bear fruit, to result ),

खन् = खनति ( khan - to dig ),

स्खल् = स्खलति ( skhal - to stumble ),

ज्वल् = ज्वलति ( jval - to burn ),

गद् = गदति ( gad - to say ),

भण् = भणति ( bhaN - to speak ),

राज् = राजति ( raaj - to shine ),

गल् = गलति ( gal - to drop ),

लग् = लगति( lag - to adhere or stick to ),

चुम्ब् = चुम्बति ( cumb - to kiss ),

रिङ्ग् = रिङ्गति ( ri~Ng - to crawl, to creep ),

खञ्ज् = खञ्जति ( kha~nj - to limp ),

खोड् = खोडति ( khoD - to limp ),

लुण्ठ् = लुण्ठति ( luNTh - to plunder ),

(पृ १४ ख) अर्ज् = अर्जति ( arj - to earn ),

गर्ज् = गर्जति ( garj - to ror ),

अर्च् = अर्चति ( arc - to worship ),

गर्ह् = गर्हति ( garh - to to censure ),

अर्ह् = अर्हति ( arh - to deserve ),

तर्ज् = तर्जति ( tarj - to threaten ),

गर्व् = गर्वति ( garv - to be proud ),

चर्व् = चर्वति ( carv - to chew ),

ईर्ष्य् = ईर्ष्यति ( iirShy - to be jealous ),

अभि-लष् = अभि-लषति ( abhi-laSh - to wish ),

आ-काङ्क्ष् = आ-काङ्क्षति ( aa-kaa~Nx - to desire ),

आ-लप् = आ-लपति ( aa-lap - to talk, converse with ),

आ-नन्द् = आ-नन्दति ( aa-nand - to be glad ),

परि-अट् = पर्यटति ( pari-aT - to wander about ),

प्र-शंस् = प्र-शंसति ( pra-shaMs - to praise ),

वि-लस् = वि-लसति ( vi-las - to shine ),

(पृ १५ घ) जि = जयति ( ji - to conquer ),

क्षि = क्षयति ( xi - to decay ),

श्रि = श्रयति ( shri - to resort to ),

आ-श्रि = आ-श्रयति ( aa-shri - to resort to ),

नी = नयति ( nii - to carry ),

आ-नी = आ-नयति ( aa-nii - to bring ),

ली = लयति ( lii - to melt, dissolve ),

(पृ १५ ङ) बुध् = बोधति ( budh - to know ),

अव-बुध् = अव-बोधति ( ava-budh - to understand ),

रुह् = रोहति ( ruh - to grow ),

आ-रुह् = आ-रोहति ( aa-ruh - to ascend ),

अव-रुह् = अव-रोहति ( ava-ruh - to descend ),

क्रुश् = क्रोशति ( krush - to cry, call out ),

आ-क्रुश् = आ-क्रोशति ( aa-krush - to cry out loud, curse ),

स्फुट् = स्फोटति ( sphuT - to burst open ),

शुच् = शोचति ( shuc - to grieve ),

(पृ १६ च) वे = वयति ( ve - to weave ),

आ-ह्वे = आ-ह्वयति ( aa-hve - to call ),

(पृ १६ छ) ध्यै = ध्यायति ( dhyai - to meditate upon ),

गै = गायति ( gai - to sing ),

म्लै = म्लायति ( mlai - to fade ),

ग्लै = ग्लायति ( glai - to fade, wearied ),

धृ = धरति ( dhRRi - to catch, seize, hold ),

हृ = हरति ( hRRi - to steal ),

अप-हृ = अप-हरति ( apa-hRRi - to take away ),

आ-हृ = आ-हरति ( aa-hRRi - to bring, fetch ),

उप-हृ = उप-हरति ( upa-hRRi - to offer ),

प्र-हृ = प्र-हरति ( pra-hRRi - to attack ),

वि-हृ = वि-हरति ( vi-hRRi - to amuse oneself, play ),

सम्-हृ = सम्-हरति ( sam-hRRi - to collect, destroy ),

परि-हृ = परि-हरति ( pari-hRRi - to avoid, remove ),

वि-अव-हृ = वि-अव-हरति ( vi-ava-hRRi - to behave ),

वि-आ-हृ = वि-आ-हरति ( vi-aa-hRRi - to speak ),

उद्-आ-हृ = उद्-आ-हरति ( ud-aa-hRRi - to cite as an instance ),

स्मृ = स्मरति ( smRRi - to remember ),

वि-स्मृ = वि-स्मरति ( vi-smRRi - to forget ),

सृ = सरति ( sRRi - to go, move ),

अनु-सृ = अनु-सरति ( anu-sRRi - to follow (in all senses) ),

उप्-सृ = उप्-सरति ( up-sRRi - to approach ),

अप-सृ = अप-सरति ( apa-sRRi - to go away ),

तॄ = तरति ( tRRI - to cross over ),

अव-तॄ = अव-तरति ( ava-tRRI - to descend, climb down ),

उद्-तॄ = उद्-तरति ( ud-tRRI - to answer ),

वि-तॄ = वि-तरति ( vi-tRRI - to give, distribute ),

जॄ = जरति ( jRRI - to grow old ),

दॄ = दरति ( dRRI - to be afraid of ),

वृष् = वर्षति ( vRRiSh - to rain ),

हृष् = हर्षति ( hRRiSh - to be delighted ),

घृष् = घर्षति ( ghRRiSh - to offend ),

(पृ १७ ञ) गम् = गच्छति ( gam - to go ),

अव्-गम् = अव्-गच्छति ( av-gam - to understand ),

अनु-गम् = अनु-गच्छति ( anu-gam - to follow ),

आ-गम् = आ-गच्छति ( aa-gam - to come ),

प्रति-गम् = प्रति-गच्छति ( prati-gam - to return ),

निर्-गम् = निर्-गच्छति ( nir-gam - to go out ),

अप्-गम् = अप्-गच्छति ( ap-gam - to go away, remove ),

उप्-गम् = उप्-गच्छति ( up-gam - to go near ),

दा = यच्छति ( daa - to give ),

स्था = तिष्ठति ( sthaa - to stay, stand ),

अनु-स्था = अनु-तिष्ठति( anu-sthaa - to perform ),

उप-स्था = उप-तिष्ठति ( upa-sthaa - to stand near, be present ),

उद्-स्था = उद्-तिष्ठति ( ud-sthaa - to stand up ),

घ्रा = जिघ्रति ( ghraa - to smell ),

दृश् = पश्यति ( dRRish - to see ),

दंश् = दशति ( daMsh - to bite ),

पा = पिबति ( paa - to drink ),

ष्ठिव् = ष्ठीवति ( ShThiv - to spit ),

मुर्च्छ् = मूर्च्छति ( murcchh - to faint ),

आ-क्रम् = आ-क्रामति ( aa-kram - to attack ),

आ-चम् = आ-चामति ( aa-cam - to sip ),

सम्-वृ = सम्-वरति ( sam-vRRi - to shut, close ),

ध्मा = धमति ( dhmaa - to blow ),

द्रु = द्रवति ( dru - to melt ),

भू = भवति ( bhuu - to be ),

अनु-भू = अनु-भवति ( anu-bhuu - to feel ),

(पृ २५ - ४ (क))

अङ्क् = अङ्कयति ( a~Nk - to mark, stamp ),

अंश् = अंशयति ( aMsh - to divide ),

अर्ज् = अर्जयति ( arj - to earn ),

अर्च् = अर्चयति ( arc - to worship ),

अवधीर् = अवधीरयति ( avadhiir - to disregard ),

आलोच् = आलोचयति ( aaloc - to consider ),

आकर्ण् = आकर्णयति ( aakarN - to hear, listen ),

आन्दोल् = आन्दोलयति ( aandol - to shake, vibrate ),

आलोक् = आलोकयति ( aalok - to see ),

कथ् = कथयति ( kath - to tell ),

क्षप् = क्षपयति ( xap - to pass ),

गण् = गणयति( gaN - to count ),

गुण् = गुणयति ( guN - to multiply ),

गवेष् = गवेषयति ( gaveSh - to search ),

गुण्ठ् = गुण्ठयति ( guNTh - to envelope ),

अवगुण्ठ् = अवगुण्ठयति ( avaguNTh - to cover ),

खण्ड् = खण्डयति ( khaND - to break to pieces ),

घट् = घटयति ( ghaT - to bring about, accomplish ),

चर्च् = चर्चयति ( carc - to discuss ),

चित्र् = चित्रयति ( citr - to paint ),

चिन्त् = चिन्तयति ( cint - to think ),

चूर्ण् = चूर्णयति ( cuurN - to crush ),

छिद् = छिदयति ( chhid - to bore, pierce ),

तर्क् = तर्कयति ( tark - to guess ),

दण्ड् = दण्डयति ( daND - to punish ),

धू = धूनयति ( dhuu - to shake ),

पार् = पारयति ( paar - to cross over ),

पाल् = पालयति ( paal - to protect ),

पीड् = पीडयति ( piiD - to afflict, press ),

पूज् = पूजयति ( puuj - to worship ),

पूर् = पूरयति ( puur - to fill ),

भक्ष् = भक्षयति ( bhax - to eat ),

भूष् = भूषयति ( bhuuSh - to adorn, decorate ),

मण्ड् = मण्डयति ( maND - to decorate ),

मार्ग् = मार्गयति ( maarg - to seek ),

मिश्र् = मिश्रयति ( mishr - to mix ),

नियन्त्र् = नियन्त्रयति ( niyantr - to restrain ),

रच् = रचयति ( rac - to make ),

रूप् = रूपयति ( ruup - to form ),

निरूप् = निरूपयति ( niruup - to see, expound ),

लक्ष् = लक्षयति ( lax - to see, aim at ),

लङ्घ् = लङ्घयति ( la~Ngh - to violate, transgress ),

लुण्ठ् = लुण्ठयति ( luNTh - to plunder ),

वर् = वरयति ( var - to desire, choose ),

वर्ण् = वर्णयति ( varN - to describe ),

वीज् = वीजयति ( viij - to fan ),

व्यय् = व्यययति ( vyay - to expend ),

व्रण् = व्रणयति ( vraN - to wound ),

शब्द् = शब्दयति ( shabd - to sound ),

शील् = शीलयति ( shiil - to practice ),

अनुशील् = अनुशीलयति ( anushiil - to practice repeatedly ),

सभाज् = सभाजयति ( sabhaaj - to honour ),

सूच् = सूचयति ( suuc - to point out ),

सान्त्व् = सान्त्वयति ( saantv - to console ),

सुख् = सुखयति ( sukh - to make happy ),

स्पृह् = स्पृहयति ( spRRih - to desire ),

स्वाद् = स्वादयति ( svaad - to taste ),

हिंस् = हिंसयति ( hiMs - to injure, kill ),

(पृ २६ - ४ (ख)) चुर् = चोरयति ( cur - to steal ),

घुष् = घोषयति ( ghuSh - to proclaim, announce ),

चुद् = चोदयति ( cud - to impel, guide ),

तुल् = तोलयति ( tul - to weight, measure ),

युज् = योजयति ( yuj - to join ),

रुष् = रोषयति ( ruSh - to be angry ),

(पृ २६ - ४ (ग))

क्षल् = क्षालयति ( xal - to wash ),

ज्ञप् = ज्ञापयति ( GYap - to inform ),

आज्ञप् = आज्ञापयति ( aaGYap - to order ),

तड् = ताडयति ( taD - to beat ),

छद् = छादयति ( chhad - to cover, conceal ),

(पृ २७ - ४ (घ))

कॄत् = कीर्तयति ( kRRIt - to glorify ),

प्री = प्रीणयति ( prii - to please ),

धृ = धारयति ( dhRRi - to hold ),

मृज् = मार्जयति ( mRRij - to cleanse ),

वृज् = वर्जयति ( vRRij - to avoid ),

मृष् = मर्षयति ( mRRiSh - to forgive ),

श्लिष् = श्लेषयति ( shliSh - to join ),

(पृ ११० - आत्मनेपदी)

सह् = सहते ( sah - to bear, endure, suffer, prevail, be victorious ),

दय् = दयते ( day - to have pity, divide, allot, partake ),

क्षम् = क्षमते ( xam - to forgive, bear patiently ),

भज् = भजते ( bhaj - to grant, pursue, practise ),

वन्द् = वन्दते ( vand - to show honour, worship, salute ),

भाष् = भाषते ( bhaaSh - to speak ),

शिक्ष् = शिक्षते ( shix - to learn ),

भिक्ष् = भिक्षते ( bhix - to beg, wish for, desire ),

त्वर् = त्वरते ( tvar - to hurry ),

चेष्ट् = चेष्टते ( ceShT - to make effort, strive, attempt ),

घट् = घटते ( ghaT - to be busy with, strive, reach, take place, happen ),

जृम्भ् = जृम्भते ( jRRimbh - to yawm, open, unfold, spread, unstring a bow ),

कम्प् = कम्पते ( kamp - to tremble, shake ),

बाध् = बाधते ( baadh - to press, repel, oppose, trouble ),

ईह् = ईहते ( iih - to aim, attempt, desire, take care of, think of ),

याच् = याचते ( yaac - to ask, wish for ),

एध् = एधते ( edh - to grow ),

स्पन्द् = स्पन्दते ( spand - to vibrate ),

स्पर्ध् = स्पर्धते ( spardh - to emulate, compete, rival ),

लम्ब् = लम्बते ( lamb - to hang down, depend, dangle, sink, delay ),

राज् = राजते( raaj - to shine, reign ),

रम् = रमते ( ram - to play, delight, stop, stay ),

वेप् = वेपते ( vep - to shake ),

शङ्क् = शङ्कते ( sha~Nk - to suspect, think probable ),

लङ्घ् = लङ्घते ( la~Ngh - to leap over, go beyond ),

प्रति-ईक्ष् = प्रति-ईक्षते ( prati-iix - to wait for, perceive ),

प्र-यत् = प्र-यतते ( pra-yat - to be active or effective, strive ),

आ-रभ् = आ-रभते ( aa-rabh - to undertake, commence, lay or take hold of ),

प्र-काश् = प्र-काशते ( pra-kaash - to become visible, shine ),

परा-अय् = पलायते ( paraa-ay - to run away, espace, flee, cease, vanish ),

डी = डयते ( Dii - to fly ),

त्रै = त्रायते ( trai - to protect ),

मुद् = मोदते ( mud - to give pleasure, delight ),

द्युत् = द्योतते ( dyut - to light ),

रुच् = रोचते ( ruc - to shine, be pleased with ),

शुभ् = शोभते ( shubh - to beautify, embellish, adorn, shine ),

वृत् = वर्तते ( vRRit - to surround, turn round, revolve, exist ),

वृध् = वर्धते ( vRRidh - to grow ),

बुध् = बुध्यते ( budh - to wake up, observe, know to be ),

युध् = युध्यते ( yudh - to fight ),

युज् = युज्यते ( yuj - to join ),

विद् = विद्यते ( vid - to know ),

खिद् = खिद्यते ( khid - to strike, press, depressed or wearied ),

क्लिश् = क्लिश्यते ( klish - to be torment, trouble, suffer, feel pain ),

दीप् = दीप्यते ( diip - to glow, burn, blaze, flare, excite ),

ली = लीयते ( lii - to cling or press closely, stick or adhere ),

प्र-सू = प्र-सूयते ( pra-suu - to procreate, beget, originate, arise ),

जन् = जायते ( jan - to generate, beget, cause to be born ),