Dramat w przestworzach

(Un drame dans les airs)

Źródło opracowania: Dramat w przestworzach, tł. Barbara Supernat

Polskie Towarzystwo Juliusza Verne’a, Ruda Śląska 2001

Ilustracje: E. Bayard

ANDREANI PAOLO (hrabia)

(1763-1823), włoski aeronauta, podróżnik, naukowiec. Jako pierwszy odbył lot balonem poza granicami Francji, w okolicach Milanu, w dniu 25 lutego 1784 roku. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

ANDRÉOLI PASQUALE GIOVANNI

(1772-1837), włoski naukowiec i aeronauta, który przeżył katastrofę w balonie 8 października 1804 roku (niektóre źródła podają datę 8.10.1803), podróżując razem z Zambeccarim. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

ARCHYTAS Z TARENTU

(428-365 p.n.e.), grecki matematyk, fizyk, astronom zajmował się także mechaniką, podobno zbudował tekturowego ptaka, który przeleciał aż do południowych Włoch.

ARBELET DES GRANGES

(właśc. dwie osoby: ARBELET ANTOINE i → DESGRANGES)

(błąd Verne’a, powtórzony w polskim tł.)

(1750?-1800), Francuz, aeronauta. Wraz z Desgrandesem i Chalifourem wzniósł się dwukrotnie balonem w Bordeaux, w czerwcu i lipcu 1784 roku. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

ARLANDES FRANÇOIS LAURENT (de, markiz)

(1742-1809), Francuz, jeden z pierwszych aeronautów. Pierwszy raz wzniósł się w powietrze balonem (montgolfierem) 21 listopada 1783 roku, razem z Rozierem. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

BARRAL JEAN AUGUSTIN

(1819-1884), francuski profesor chemii. W 1850 roku wzniósł się (razem z Jacquesem Bixio) na wysokość 7093 m, gdzie badał kryształki lodu w chmurach i oznaczył temperaturę (-39°C). Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

BIOT JEAN BAPTISTE

(1774-1862), francuski fizyk, matematyk i astronom. W 1804 wraz z Josephem Gay-Lussacem wzniósł się w balonie na wysokość pięciu kilometrów w celu przeprowadzenia badań nad atmosferą Ziemi. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

BITTORF

(1780?-1812), aeronauta niemiecki, zginął razem z żoną w Mannheim 17 lipca 1812 roku. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

BIXIO JACQUES ALEXANDER

(1810?-1860), francuski naukowiec i aeronauta. Razem z Jeanem Barralem wzniósł się balonem na wysokość 7093 m, gdzie badał kryształki lodu w chmurach i oznaczył temperaturę (-39°C). Wynalazca, który dokonał wielu eksperymentów naukowych na wysokościach. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

BLANCHARD JEAN-PIERRE FRANÇOIS

(1753-1809), francuski pilot balonowy. W roku 1785 przeleciał nad cieśniną La Manche (z J. Jeffriesem), przewożąc pierwszą pocztę drogą lotniczą; w roku 1789 – nad Warszawą, a w roku 1785 zademonstrował użycie spadochronu (opuścił psa). Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

BLANCHARD MARIE SOPHIE

(1778-1819), francuska aeronautka, druga żona Jean-Pierre’a Blancharda. Zginęła w katastrofie balonu. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

BREDIN

Francuski mechanik, towarzysz księdza Miolana w podróży balonem (która nie doszła do skutku), nazywany żartobliwie Gredinem (Łajdak). Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

BRIOSCHI CARLO

(1782-1833), włoski astronom i dyrektor obserwatorium w Neapolu; aeronauta, który odbył wraz Pascalem Andreolim odbył w 1808 roku lot balonem. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

CHARLES JACQUES ALEXANDRE CESAR

(1746-1823), francuski fizyk, chemik wynalazca; pierwszy zastosował napełnianie balonów (tzw. szalierów) wodorem. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

COKING

(właśc. ROBERT COCKING)

(1776-1837), angielski akwarelista, naukowiec-amator. Był pierwszą ofiarą skoku ze spadochronem, co stało się 17 lipca 1837 roku. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

COMARIEU MARIE JOSEPHINE, MARKIZA DE MONTALEMBERT

W roku 1784, razem z hrabiną de Montalembert, hrabiną de Podenas i panną de Lagarde towarzyszyła markizowi Montalembertowi, swemu mężowi, w locie balonem. Start miał miejsce w Faubourg Saint-Antoine (stara dzielnica Paryża), w obecności wielu wiwatujących ludzi. Balon uniósł się powoli zaledwie na kilka metrów, lecz markiz uważał to za wielki sukces. Wspomina o niej młody uczestnik podróży balonem.

COUTELLE JEAN MARIE JOSEPH

(1748-1835), francuski fizyk, kapitan armii (później pułkownik), dowódca kompanii balonowej (aerostierów) w armii generała Jourdana, która obserwowała ruchy armii austriackiej, m.in. w bitwie pod Fleurus (Belgia). Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

DAMPIERRE (de, hrabia)

Mieszkaniec Lyonu, jeden ze sponsorów ogromnego balonu „Le Flesselle” (23 tys. m³), który odbył 19 stycznia 1784 roku (w oryg. 15 stycznia) lot balonem, jako jeden z 5 pasażerów. Balonem dowodzili Joseph Montgolfier i Pilâtre de Rozier, a pozostałymi pasażerami byli: książę de Ligne, hrabia de Laurencin i hrabia La Porte d'Anglefort. W ostatniej chwili do kosza wskoczył Fontaine, młody kupiec lyoński, który stał się pierwszym „pasażerem na gapę” baloniarstwa. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

DESGRANGES

(w oryg. i w tł. polskim występuje jako drugi człon jednego nazwiska)

Towarzysz Antoine’a Arbeleta w czasie dwóch wzniesień balonem w czerwcu i lipcu 1784 roku w Bordeaux. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

EMPEDOKLES z AGRYGENTU (z AKRAGAS)

(483-423 p.n.e.), grecki filozof, polityk, lekarz, poeta; kontynuator tradycji jońskiej filozofii przyrody; głosił teorię 4 elementów: ognia, powietrza, ziemi i wody; za zasadę jednoczącą te elementy i scalającą byt przyjął miłość, która, walcząc z nienawiścią, wywołuje cykliczne przemiany. Wg podania miał pod postacią ognistej łuny rozpłynąć się w niebie. Tak kazał się nazywać młody pasażer balonu.

FAETON

Z mitologii greckiej: syn Heliosa, boga tarczy słonecznej; za zgodą ojca poprowadził jego rydwan słoneczny, zbaczając jednak z wyznaczonego szlaku na sklepieniu niebios; Zeus, obawiając się, że Ziemia spłonie, raził Faetona piorunem i strącił na Ziemię.

FONTAINE

Młody kupiec lyoński, który w ostatniej chwili wskoczył do kosza balonu stając się pierwszym „pasażerem na gapę” baloniarstwa. Był to ogromny balon „Le Flesselle” (23 tys. m³), który odbył 19 stycznia 1784 roku (w oryg. 15 stycznia). Wzleciał w powietrze, mając w koszu 7 ludzi. Balonem dowodzili Joseph Montgolfier i Pilâtre de Rozier, a pasażerami byli: książę de Ligne, hrabia de Dampierre, hrabia de Laurencin i hrabia La Porte d'Anglefort. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

FRANKLIN BENJAMIN

(1706-1790), amerykański polityk, przyrodnik, filozof, wynalazca, współtwórca Stanów Zjednoczonych. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

GALE GEORGE BURCHER

(1794-1850), Anglik, porucznik Royal Navy, aktor, aeronauta. Zginął podczas próby lotu w Bordeaux, w dniu 8 sierpnia 1850 roku. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

GARNERIN ANDRÉ JACQUES

(1769-1823), francuski pilot balonowy i pierwszy spadochroniarz na świecie (1797). W 1794 zastosował po raz pierwszy balon do obserwacji pola walki, a w 1803 wykonał balonem przelot długości 300 km. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

GAY-LUSSAC JOSEPH LOUIS

(1778-1850), francuski chemik i fizyk, profesor na Sorbonie i w Szkole Politechnicznej. Znany przede wszystkim jako twórca praw dotyczących rozszerzalności, rozprężliwości cieplnej i objętości gazów (1802) oraz rozszerzalności i parowaniu cieczy (1816). Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

GODARD EUGÈNE

(1827-1890), jeden z pionierów baloniarstwa we Francji. W czasie wojny francusko-pruskiej (1870-1871) zbudował szereg balonów, którymi można było wywozić ludzi i pocztę z oblężonego Paryża. Wspomina o nim autor.

GREEN CHARLES

(1785-1864), angielski aeronauta, odbył ponad 500 lotów. Wspomina o nim autor.

GROSETTI

(właśc. GAETANO GRASSETTI (doktor)

(???), włoski aeronauta, doktor z Rzymu, który przeżył katastrofę w balonie 8 października 1804 roku (niektóre źródła podają datę: 8.10.1803), podróżując razem z Zambeccarim i Andreolim. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

GUYTON DE MORVEAU LOUIS BERNARD

(1737-1816), francuski chemik i polityk. Postanowił za pomocą wioseł oraz steru nadawać ruch balonowi. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

HARRIS THOMAS

(1800-1824), angielski aeronauta, zginął w dniu 24 maja 1824 roku. W czasie lotu, razem ze swoją narzeczoną, 18-letnią panną Stokes, klapa balonu nie zamknęła się i balon zaczął spadać w dół. Thomas wyrzucił wszystko, nawet swoje ubranie, a następnie wyskoczył z balonu przed uderzeniem, tym samym ratując swoją narzeczoną od śmierci. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

HEROSTRATES

(IV w. p.n.e.), szewc z Efezu, który by zdobyć sławę, podpalił w 356 r. p.n.e. świątynię Artemidy w Efezie, jeden z siedmiu cudów świata; potocznie: człowiek zdobywający sławę przez zbrodnię.

IKAR

Syn Dedala, uciekając z ojcem, mając do pomocy skrzydła zrobione z piór i wosku, zbliżył się zbytnio do słońca; wosk się roztopił i Ikar spadł do morza. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

JANNINET

(właśc. JANINET)

Towarzysz księdza Miolana w podróży balonem (która nie doszła do skutku), nazywany żartobliwie Jeanem Minetem (Jan Kotek). Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

JEFFERIES

(właśc. JOHN JEFFRIES)

(1745-1819), angielski fizyk, badacz i lekarz wojskowy, który 7 stycznia 1785 r. przeleciał razem z Blanchardem nad Kanałem La Mache. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

JOURDAN JEAN BAPTISTE

(1762-1833), generał Wielkiej Rewolucji Francuskiej 1789-99, od 1804 marszałek Francji. Dowodził armią francuską, która pokonała Austriaków w bitwie pod Fleurus, gdzie korzystano z usług kompanii balonowej. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

JULIEN

(właśc. PIERRE M. JULLIEN)

(1814-1870), francuski wynalazca, zegarmistrz. W latach 1851-52 roku narysował i wykonał model balonu „Le Precurseur”, o podłużnym kształcie (rybim), napędzanym dwoma śrubami, który zademonstrował z sukcesem na Hipodromie w Paryżu 10 listopada 1852. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

KSIĄŻĘ CHARTRES

→ LUDWIK FILIP II JÓZEF ORLEAŃSKI, KSIĄŻĘ DE CHARTRES

KSIĄŻĘ BRUNSZWIKU

→ WILHELM z BRUNSZWIKU FRÉDÉRIC AUGUSTE

LA GARDE (de, panna)

(właśc. LAGARDE)

W roku 1784, razem z markizą, żoną generała Montalemberta, hrabiną de Montalembert i hrabiną de Podenas towarzyszyła markizowi Montalembertowi w locie balonem. Start miał miejsce w Faubourg Saint-Antoine (stara dzielnica Paryża), w obecności wielu wiwatujących ludzi. Balon uniósł się powoli zaledwie na kilka metrów, lecz markiz uważał to za wielki sukces. Wspomina o niej młody uczestnik podróży balonem.

LAURENCIN (de, hrabia)

Mieszkaniec Lyonu, jeden ze sponsorów ogromnego balonu „Le Flesselle” (23 tys. m³), który odbył 19 stycznia 1784 roku (w oryg. 15 stycznia) lot balonem, jako jeden z 5 pasażerów. Balonem dowodzili Joseph Montgolfier i Pilâtre de Rozier, a pozostałymi pasażerami byli: książę de Ligne, hrabia de Dampierre i hrabia La Porte d'Anglefort. W ostatniej chwili do kosza wskoczył Fontaine, młody kupiec lyoński, który stał się pierwszym „pasażerem na gapę” baloniarstwa. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

LUDWIK XIV

(1638-1715), z dynastii Burbonów, król Francji od 1643 r. Zabronił Arlandesowi i Rozierowi dokonania pierwszego lotu balonem, przydzielając go skazanym na śmierć więźniom. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

LUDWIK FILIP II JÓZEF ORLEAŃSKI, KSIĄŻĘ CHARTRES

(1747-1793), francuski książę, polityk, wolnomularz, ojciec króla Ludwika Filipa I. Zgilotynowany podczas Rewolucji w 1793. Podczas lotu balonem (wraz z Robertem i Hullenem), w dniu 15 lipca 1784 roku, wykazał się wielką rozwagą. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

LUYNES (de)

Drugi pilot balonu „Le Suffren”, w którym, razem z Custardem de Massy i R.P. Mouchelem wzniósł się w powietrze w Nantes, 14 czerwca 1784 roku. Balon osiągnął wysokość 3500 m i przeleciał 36 km. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

MIOLAN

Ksiądz, którego wyprawa powietrzna nie doszła do skutku (ponieważ nie potrafiono napełnić balonu gorącym powietrzem), wystawiając go tym samym na pośmiewisko; nazywano go żartobliwie Miaulant (Miauczek). Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

MONTALEMBERT MARC RENÉ (de, markiz)

(1714-1800), francuski generał, twórca tzw. fortyfikacji poligonalnej; uczestnik wojny siedmioletniej (1756-63); ogłosił koncepcję fortyfikacji o charakterze wysuniętych na przedpole pierścieni fortów, utrudniających bezpośredni atak na główną twierdzę. W roku 1784, mając 70 lat, razem z markizą, swoją żoną, hrabiną de Montalembert, hrabiną de Podenas i panną de Lagarde odważył się na lot balonem. Start miał miejsce w Faubourg Saint-Antoine (stara dzielnica Paryża), w obecności wielu wiwatujących ludzi. Balon uniósł się powoli zaledwie na kilka metrów, lecz markiz uważał to za wielki sukces. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

MONTALEMBERT (markiza)

→ COMARIEU MARIE JOSEPHINE, MARKIZA DE MONTALEMBERT

MONTALEMBERT (de, hrabina)

W roku 1784, razem z markizą, żoną generała Montalemberta, hrabiną de Podenas i panną de Lagarde towarzyszyła markizowi Montalembertowi w locie balonem. Start miał miejsce w Faubourg Saint-Antoine (stara dzielnica Paryża), w obecności wielu wiwatujących ludzi. Balon uniósł się powoli zaledwie na kilka metrów, lecz markiz uważał to za wielki sukces. Wspomina o niej młody uczestnik podróży balonem.

MONTGOLFIER (bracia)

Joseph Michel (1740-1810) i Jacques Etienne (1745-1791) – francuscy przemysłowcy, wynalazcy, członkowie francuskiej Akademii Nauk; 4 czerwca 1783 roku, w Annonay, przeprowadzili pierwszy udany lot balonu z papieru i płótna, wypełnionego nagrzanym powietrzem; 19 września 1783 roku w Wersalu wypuścili balon z owcą, kaczką i kogutem; w roku 1792 skonstruowali taran hydrauliczny. Wspomina o nich młody uczestnik podróży balonem.

MORLOT ANTOINE

(1766-1809), francuski generał dywizji piechoty, uczestnik bitwy pod Fleurus. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

MOSMENT

Francuski aeronauta, który podczas lotu w Lille, w dniu 7 kwietnia 1806, spadł z platformy (zastępującej gondolę). Znaleziono go dopiero nazajutrz, martwego, na pół zagrzebane w piasku. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

NAPOLEON I BONAPARTE

(1769-1821), cesarz Francuzów 1804-14 i 1815, król Włoch 1805-14, wybitny francuski wódz i polityk. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

OLIVARI

(1770-1802), włoski aeronauta, zginął w Orleanie 25 listopada 1802 r. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

PILÂTRE DES ROSIERS

(właśc. JEAN FRANÇOIS PILÂTRE DE ROZIER)

(1756-1785), francuski fizyk i aeronauta. W roku 1783 dokonał pierwszego lotu balonem wolnym nad Paryżem (z pasażerem, markizem F. d’Arlandes’em); zginął w katastrofie balonu podczas próby przelotu nad Kanałem La Manche. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

PETIN JUSQUE LA (ERNEST)

(1812-1878), zaproponował zbudowanie aerostatu złożonego z 4 balonów i poziomych żagli. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

PODENAS (de, hrabina)

W roku 1784, razem z markizą, żoną generała Montalemberta, hrabiną de Montalembert i panną de Lagarde towarzyszyła markizowi Montalembertowi w locie balonem. Start miał miejsce w Faubourg Saint-Antoine (stara dzielnica Paryża), w obecności wielu wiwatujących ludzi. Balon uniósł się powoli zaledwie na kilka metrów, lecz markiz uważał to za wielki sukces. Wspomina o niej młody uczestnik podróży balonem.

POITEVIN EUGÈNE

(1790-1858), francuski aeronauta. Wspomina o nim autor.

ROMAIN LOUIS PIERRE-ANGE

(1760-1785), Francuz, pierwszy pasażer balonu, który zginął razem z Pilâtre’em des Rozierem w podróży balonem z Boulogne, 15 czerwca 1785 roku. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

SADLER WINDHAM WILLIAM

(1796-1824), angielski inżynier; aeronauta, 29 września 1824 roku w w locie z Bolton do Blackburn (w oryg.: w Bostonie) kosz uderzył w komin, a Sadler upadł z dużej wysokości na ziemię i zabił się. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

VERNE JULES

Narrator, który odbył podróż balonem z Frankfurtu do Hardejvik w towarzystwie młodego szaleńca.

WILHELM z BRUNSZWIKU FRÉDÉRIC AUGUSTE (książę)

(1806-1884), książę Brunszwiku w latach 1830-1884, uczestnik wojny francusko-pruskiej. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

ZAMBECARRI FRANCESCO (hrabia)

(właśc. FRANCESCO ZAMBECCARI)

(1752-1812), oficer włoskiej Marynarki Wojennej, aeronauta, podróżnik, który przeżył katastrofę w balonie 8 października 1804 roku (niektóre źródła podają datę 8.10.1803), ale zginął podczas lotu w 1812 roku. W dniu 25 listopada 1783 roku dokonał pierwszego wzlotu balonem w Anglii. Wspomina o nim młody uczestnik podróży balonem.

[bez imienia i nazwiska]

Niespodziewany towarzysz Julesa Verne’a w podniebnej podróży, każący się nazywać Herostratesem lub Empedoklesem. Szaleniec zapalony w podróżach powietrznych. Był to człowiek w wieku około trzydziestu lat, skromnie ubrany. Jego surowe rysy zdradzały nieokiełznaną energię, wzrok miał zachłanny. Wydawał się mocno uniesiony wyprawami balonem. Miał nerwowe przysposobienie i bladą twarz. Jules Verne widywał go często podczas swoich lotów w różnych miastach Niemiec; był to wytrwały widz lotów powietrznych. Ogarnięty szaleństwem, spowodował upadek balonu, a sam zginął w przestworzach.

[bez imienia i nazwiska]

Holender, wieśniak, w którego domu przebywał narrator po wypadku balonu.