ภาวะกล้ามเนื้อบริเวณรอบช่องปากเคลื่อนไหวโดยไม่ตั้งใจ

Video 1. Jaw closing dystonia (Meige syndrome)

รูปที่ 2. กรณีตัวอย่างของดิสโทเนียขากรรไกรเปิดใ ผู้ป่วยนี้เมื่อเริ่มที่จะพูด กล้ามเนื้อที่ทำงานเปิดปาก (กล้ามเนื้อ pterygoid ด้านข้าง) จะหดตัวนอกเหนือการควบคุม ทำให้ไม่สามารถพูดได้ ผู้ป่วยไม่แสดงอาการในระหว่างการรับประทานอาหารและขณะอยู่นิ่ง

รูปที่ 3. กรณีตัวอย่างของดิสโทเนียลิ้นยื่น เมื่อผู้ป่วยเริ่มที่จะพูดคุย กล้ามเนื้อของลิ้น (musculus genioglossus) จะค่อยๆทำงานจนลิ้นยื่นออกมาจากปาก ผู้ป่วยไม่แสดงลิ้นหดตัวในระหว่างการเคลื่อนไหวอื่น ๆ เช่นการกินหรือกลืน.

Video 2. Tongue protrusion dystonia

รูปที่ 4. กรณีตัวอย่างของดิสโทเนียขากรรไกรเคลื่อน เมื่อผู้ป่วยรายนี้ปิดปากขากรรไกรล่างจะเคลื่อนไปทางขวาประมาณ 8 mm ไปสาเหตุเป็นเพราะกล้ามเนื้อ pterygoid ด้านข้างซ้ายหดตัวนอกเหนือการควบคุม ผู้ป่วยได้แสดงอาการนี้เป็นเวลานาน แม้ในขณะอยู่นิ่งก็มีอาการกล้ามเนื้อหดตัวผิดปกติ ขากรรไกรอาจเคลื่อนได้ในกรณีที่เป็นโรคข้อต่อขากรรไกร แต่ในกรณีดังกล่าวขณะเปิดปาก หมอนรองข้อต่อขากรรไกรจะเลื่อนออกด้านข้าง จากการถ่ายภาพด้วยคลื่นสนามแม่เหล็ก (MRI) ไม่พบความผิดปกติใดของข้อต่อขากรรไกรในผู้ป่วยนี้

รูปที่ 5. กรณีตัวอย่างของดิสโทเนียขากรรไกรยื่น ขากรรไกรของผู้ป่วยนี้ยื่นออกมาด้านหน้า เนื่องจากการหดตัวนอกเหนือการควบคุมของกล้ามเนื้อpterygoidด้านข้างทั้งสองด้าน ผู้ป่วยได้แสดงอาการนี้มาเป็นเวลานาน แต่ไม่มีความผิดปกติของข้อต่อขากรรไกร สามารถออกแรงบังคับตำแหน่งขากรรไกรบนล่างให้สามารถเคี้ยวอาหารได้

2. ลักษณะเด่นทางการตรวจรักษาดิสโทเนียช่องปากและขากรรไกร

ลักษณะทางการตรวจรักษาดิสโทเนียมีดังต่อไปนี้ (บทความอ้างอิง 13, 26 หนังสืออ้างอิง1)

•รูปแบบตายตัวในการหดตัวของกล้ามเนื้อ

ผู้ป่วยแต่ละรายจะมีรูปแบบของการหดตัวของกล้ามเนื้อของที่ตายตัว ดิสโทเนียช่องปากและขากรรไกรจะมีทิศทางการเคลื่อนไหวขณะปิดปากและเปิดปากเช่นเดิมเสมอ

•การกระทำที่เฉพาะเจาะจง

ดิสโทเนียมักจะเกิดขึ้นและมีอาการมากขึ้นเมื่อมีการกระทำที่เฉพาะเจาะจงอย่างใดอย่างหนึ่ง เมื่อออกเสียงพูดหรือบดเคี้ยวภายในช่องปาก ปากจะเปิด ลิ้นจะยื่นออกด้านนอก หรือเคลื่อนไหวอย่างผิดปกติอื่นๆ แต่ในขณะที่ขากรรไกรเคลื่อนไหวแบบอื่นหรือขณะอยู่นิ่งมักจะไม่พบอาการผิดปกติ ทั้งนี้อาการของดิสโทเนียที่เกิดขึ้นเป็นประจำอาจพบเห็นได้ในผู้ป่วยที่เป็นมาเป็นเวลานานหรือมีอาการหนัก

•เทคนิคทางประสาทสัมผัส

การกระตุ้นประสาทสัมผัส สามารถบรรเทาอาการหรือทำให้อาการเป็นมากขึ้นได้ สำหรับภายในช่องปาก การให้คาบหมากฝรั่ง ผ้าเช็ดหน้า หรือบุหรี่ หรือแตะขากรรไกรล่างหรือฟันเบาๆ อาจสามารถที่จะหยุดดิสโทเนียได้ชั่วคราวหรือทำให้อาการหายได

•ประโยชน์ของการตื่นเช้า

ขณะตื่นนอนตอนเช้า หรือการตื่นแต่เช้าจะช่วยบรรเทาอาการดิสโทเนียได้ อาการของดิสโทเนียมากกว่าครึ่งมีแนวโน้มที่จะลดความรุนแรงลงในขณะตื่นนอนตอนเช้า แต่สำหรับกรณีโรคข้อต่อขากรรไกรแบบที่หนึ่งซึ่งเกิดจากการกัดฟันหรือความตึงเครียดของกล้ามเนื้อที่ใช้ในการเคี้ยวอาหารมักเกิดอาการในขณะตื่นนอน ลักษณะนี้เป็นสิ่งสำคัญในการตรวจวินิจฉัยแยกโรค

•การหดตัวร่วม

โดยปกติ กล้ามเนื้อที่หดตัวทางเดียวกันและกล้ามเนื้อที่หดตัวต้านกันจะไม่ขัดขวางการเคลื่อนที่ของกันและกัน ยกตัวอย่างเช่นในระหว่างเปิดปาก กล้ามเนื้อที่ใช้ในการปิดปากจะไม่หดตัว ส่วนในระหว่างที่ปิดปาก กล้ามเนื้อที่ใช้ในการเปิดปากก็จะไม่หดตัว ในกรณีของดิสโทเนีย กล้ามเนื้อทั้งสองจะสูญเสียสมดุลของการยับยั้งซึ่งกันและกัน กล้ามเนื้อที่หดตัวต้านกันจะหดตัวพร้อมกัน ทำให้เกิดการขัดขวางการเคลื่อนที่ที่ต้องการกระทำ กรณีกล้ามเนื้อสำหรับกัด กล้ามเนื้อใช้ในการเปิดปากและกล้ามเนื้อที่ใช้ในการปิดปากจะหดตัวพร้อมกัน เป็นอุปสรรคในการออกเสียงหรือการบดเคี้ยว

•ปรากฏการณ์กลับไปกลับมา

อาการของดิสโทเนียสามารถปรากฏทันทีหรือหายไปในทันที เมื่อมีการกระทำบางสิ่งบางอย่าง กรณีที่อาการเกิดขึ้นได้ไม่นาน อาจรักษาให้หายขาดได้โดยฉับพลันระหว่างการรักษา

•อาการสั่น

อาการสั่นเกิดกับบางส่วนของร่างกายหรือทั่วทั้งตัวโดยไม่ได้บังคับ เป็นการเคลื่อนไหวกลับไปมาซ้ำๆอย่างรวดเร็วและมีลักษณะแน่นอน การสั่นในระหว่างอยู่นิ่งบริเวณศีรษะอาจพบที่ริมฝีปาก ลิ้น และขากรรไกรล่าง ดิสโทเนียเชิงกรรมพันธุ์อาจแสดงเฉพาะอาการสั่นเท่านั้น

หากไม่มีลักษณะของดิสโทเนียดังกล่าวข้างต้น ผู้ป่วยอาจมีการเคลื่อนไหวนอกเหนือการควบคุมที่เกิดจากอาการทางจิต (psychogenic) การเคลื่อนไหวที่ไม่เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน (มีการเปลี่ยนแปลงของรูปแบบ การกระจายตัว ความเร็ว) การที่อาการบรรเทาลงเองตามธรรมชาติหรือการกลับมาเป็นใหม่ เป็นลักษณะเฉพาะของการเคลื่อนไหวนอกเหนือการควบคุมที่เกิดจากอาการทางจิต

3. ดิสคีเนเซีย (dyskinesia)

Dyskinesia (dyskinesia; dys: ผิดปกติ, kinesia:การเคลื่อนไหว)หมายถึงการเคลื่อนไหวที่ผิดปกติ ซึ่งต่างจากดิสโทเนียที่แสดงอาการตึงเครียดของกล้ามเนื้อ ดิสคีเนเซียบริเวณปากหรือลิ้นจะแสดงอาการที่ลิ้น ริมฝีปาก ขากรรไกรล่าง เป็นการเลีย หรือการเคี้ยวบางสิ่งบางอย่างนอกเหนือการควบคุมซ้ำแล้วซ้ำอีก พบได้ในผู้สูงอายุหรือผู้ที่ใช้ยาทางจิตเวชเป็นเวลานาน ลิ้นหรือริมฝีปากที่เคลื่อนไหวซ้ำๆจากอาการดิสคิเนเซีย อาจกระทบกับฟันจนเป็นแผลได้ (รูปที่ 6) (ดิสคีเนเซีย)

รูปที่ 6. กรณีตัวอย่างของการที่ริมฝีปากล่างเคลื่อนไหวขูดกับฟันหน้าบริเวณขากรรไกรล่างจนถูกเจาะเป็นรู

Video 3. Oral dyskinesia

4. โรคกัดฟัน (bruxism)

โรคกัดฟันเป็นชื่อเรียก การสบฟันอย่างแรงที่เกิดขึ้นนอกเหนือการควบคุมจนเป็นนิสัย ซึ่งเกิดขึ้นระหว่างนอน หรือตั้งสมาธิทำงานที่ละเอียด หรือในขณะที่ตื่นเต้น ก่อนให้เกิดอาการปวดกล้ามเนื้อสำหรับกัด หรือกล้ามเนื้อส่วนข้างศีรษะ (จากแก้มถึงขมับ ตลอดบริเวณข้างศีรษะ) ขณะตื่นนอนตอนเช้า และอาการฟันสึกเนื่องจากฟันเสียดสีกัน การกัดฟันที่มีอาการรุนแรงและเป็นในระยะเวลานานอาจทำให้เกิดอาการกล้ามเนื้อสำหรับกัดโต, โรคกล้ามเนื้อยืดตัวเกิน (coronoid), โรคเส้นเอ็นยึดกล้ามเนื้อกลุ่มบดเคี้ยว-พังผืดเจริญเติบโตผิดปกติจนไม่สามารถเปิดปากได้ (โรคกัดฟัน)

Home