Veurjaor.

Now 't weer zo bastend kold is, denke ik nog wel 's an vrogger.

A'j now 's morgens onder komt zet i-j eerst de verwarming weer ho-ger, hoe-wel 't nog és niet zo kold is. Maor in die boernkökkens was dat vrogger heel wat anders. At 't hard vroor dan vroor 't in de kökken naost de kachel. Teminste dat zei-jen de luu. "De porre lag vanmorgen stief bi-j de kachel", zei-jen ze dan.

Niet da’k dat zo vake met emaakt hebbe, want 't eerste wat vader of moeder dee, 's morgens, was 't anmaken van de kachel. Maor wi-j vonnen 't heel gewoon da'j niet naor buten konnen kieken van-wae-ge de bloemen op de roeten. Een betjen 'giezel' van onzen aom op 't bedde was ok niet ongewoon en wi-j schamen ons niet um 's aovends 'n steen op de kachel te leggen veur onze vuute.

Ik zol ok in 'n helen kolden winter geboren worden, zo ende januari. Maor ik heb de koldegheid af-ewacht en 't wier 21 februari en 't was weer dao.

Van oldsheer was den 22-sten februari 't begin van 't ni-je bouw-jaor. Sunte Peter was de dag waorop ok de pacht wisseln kon.

Verdriet, at de ‘lanter’ ezegd had: "Met Sunte Peter kö-j gaon !" Dan was de pacht dus op-ezegd.

Bli-jschap, at mensen konnen zeggen:"Met Sunte Peter könne wi-j op dat plaetsken terechte."

En dan begon dus ok weer 't ni-je bouwjaor. Met mest vuurn en 't klaor maken van 't haverland, 't land veur de aerpels en de mangels.

Dat mest vuurn gebeurn met de stortkaore zonder achterbret. En dan maor mooi hoge laden, met zon mooie punte der op. Op 't land wier de mest niet zomaor naor bedunk af eladen. Nae, de afstand tussen de mestheupe wier eerst netjes af- etraoden, naost de kaore mèt lo-pend. Dan de liene um de galge van de kaore en der een hoop aftrekken met 'n mesthaok. En zo een mooie, rechte ‘gie’ mestheupe ma-ken. (riege van mestheupe heiten gie:n) De heupe netjes verdeeld aover de lengte van 't land. Bi-j de tweede gie ko'j ow richten naor de heupe naost ow.

Dan most de mest estreujd worden. Wel zo plezierig a'j met twee of dri-j man waarn (mest streujen was geleuf 'k wal echt mansluuwark.)

Ondertussen kon met 't bouwen begonnen worden. Vake met twee peerde. At ze maor één peerd hadden, deedn ze ‘aover en weer’ met één van de naobers. Maor d'r wier natuurlek ok völle met één peerd ebouwd. Bi-j 't mest onder bouwen hadden ze vake 'n ploegstramp bi-j zich, Dat was 'n stok van zon anderhalven meter met ’n vorke an 't ende. Onder 't bouwen schaoven ze daormet lange mest veur 't ploegschaar in de vore. Zelf zol ik daor gin kans toe zien, want ik hadde beide hande wal neudeg um een betjen rechte vore te kriegen.

't Haverland wier ‘veur eslicht’, dus eslicht veur 't zaejen, en dan zaejen met de mesjiene. Die mesjiene had een hele ingenieuze stuurinrichting met een langen boom, zoda'j um, achter de mesjiene lopend, konnen stuurn. I-j mosten wel een lange liene hebben want i-j liepen wiet achter 't peerd.

Die zaejmesjiene hadden ze met een paar naobers samen of wier eleend. Sommigen wollen dan wel vastegheid veur den dag at ze zaejen konnen. Zo vertellen mien vader van ‘n boer wie't vaste op 25 meert de mesjiene gebroeken wol. Of op d'n 26-sten op maondag, want 's zondags kö’j natuurlek niet zaejen. Dén boer wier areg zenuwachtig toen, in een kolden winter, ende meert de vorst nog diepe in de grond zat. Zo was hie ziene vastegheid kwiet.

Dan begin april, at 't weer der nao was, wier 't mangelland klaor-emaakt. 'n Paar keer goed slichten zoda'j 'n vlak en fien zaejbedde kreggen. En dan was 't tied veur 't ‘mangels keurn’. Dat hef niks met 'keuren' te maken, maor dat is gewoon mangels zaejen met 'n mesjientjen dat 't ‘gekalibreerde’ zaod (de keurne) netjes verdelen in de riege. Teminste dat was de bedoeling. Maor of ze now te dikke zaejen of dat 't kalibreren te ruum was, dat wet ik niet. In elk geval mos i-j later heel wat uutdunnen en ok nog ‘op ene zet-ten’ waor der twee te dichte bi-j mekare ekiend waarn. Dat was nog een heel wark. Dat wier tegelieke daone met schoffelen en hakken. Vake in twee kere. De eerste kere roet hakken en uutdunnen met de hakke en dan zo'n veertien dage later op de kniene der deur um 't roet dicht bi-j de plentjes weg te halen en de mangels op ene te zetten. Soms wiern de uutgetrokken plentjes op ‘hol-le’ stukskes, waor de mangels in de riege wiet uut mekare stonnen, nog weer in-eplant. Maor dat wier allene nog wat at der heel goed weer op kwam, dus niet te dreuge of te warm.

't Zaejen en 't schoffelen met 't mesjientjen dee mien vader nog wal geerne, maor 't hakken en op ene zetten liet’e later graag an ons aover. Daor mos i-j ow nog wal völle bi-j bukken of op de kniene. En dat hie daor niet zo gek op was, kan ik mi-j goed veurstellen now ik zelf dén laeftied hebbe en mi-j de boek wal 's aardig in de waege zit.

't Aerpelland hoeven niet eslicht te worden. Dat deden ze nao 't potten.

Een eenvoudige maniere was 't potten gelieke met 't bouwen. Vader bouwen 't land en moeder of één van de kinder liep der achter met een emmer met potaerpels en douwen der regelmaotig een aerpel baoven in de gebouwde vore. Bi-j de volgende vore kwammen ze der dan onder. En dan sloegen ze denk ik één of twee voorn aover, anders kwammen de aerpel-riegen te dichte op mekare.

Maor meestal gebruken ze n ‘aerpelenpötter’ um 'n vaste afstand in en tussen de riegen te kriegen. Zon aerpelenpötter heurt zich wal dufteg an, maor 't was niks anders dan een stuk gereedschap um gaete te maken. De oldsten waarn van holt. Een beumken met 2 - 5 ronde klösse der an, waor ze gaete met in de grond drukken. Op dat beumken een raamwark zo dat ze rechtop staonde 't ding konnen lichten en weer verzetten. Bi-j de smallen hadden ze soms gin raamwark maor een enkele stelle met een dwarsstuk der baoven an. Veural 't warken met die breden lek mi-j slim zwaor. 't Ging ok niet zo hard.

De ni-jern waarn van iezer. En in plaatse van klösse zatten daor tapse hulskes an, zodat i-j as't ware de gaete uut stokken. De grond kon deur de hulskes der baoven uut.

't Potten zelf ging weer met een emmer an 'n arm en dan maor aerpels in de gaete mikken. Toe wi-j nog te klein waarn veur 'n emmer gebruken wi-j daorveur een varfpot met zon hengsel. Ko'j ok helpen met potten.

Maor end veertiger jaorn kwam 't ‘veurkienen’ in de mode en toen was 't gedaon met emmers en 't in de gaete mikken. Dan mos i-j een heel kisjen onder 'n arm nemmen en de gekiende aerpels haost in de gaete lèggen. En at d'r ene naost 't gat viel, mos i-j ow diepe bukken, maor ondertussen oppassen dat de andere earpels ow niet uut et kisjen vielen.

"En ok niet zo laoten rollen, want dan gaot de kienen der af!"

't Wier der niet makkeleker op. En a-j dan in eerste helfte van april, in zon kolden noordenwind op 't hoge bouwland stonnen te hannesen met zon kisjen met potaerpels, waorvan de kienen al in me-kare waarn egruujd, dan vroeg i-j ow wal 's af hoe dat zat met "het leven des gerusten landmans" dat zo "genoeglijk voortrolt". Maor dat he'w ons wal es vaker af-evraogd.

Maor a'j dan een paar waeke later in zon mooi veurjaorsweer de aer-pels mooi op zaggen kommen, dan was de verkèldheid en andere naregheid al lange weer aover.

En net as met de mangels was i-j ok met de aerpels druk met schoffelen en hakken. Niet veur niks wiern 'hakvruchten' geadviseerd um 't land schone te kriege van 't roet.

Ik vond en vind 't nog steeds een heel plezierig wark dat schoffelen en hakken. A'j er teminste goed, dus dreug en zonneg weer bi-j hebt.

En a'j dan mooi weer ehad hadden, de mangels en de earpels d'r mooi bi-j stonnen en tante Drika op de verjeurdagsvisite vertellen dat ze bi-j ons: "gin kötjen roet!" had eziene, dan konne wi-j weer dikke tevraene waezen.

In april wiern de weiden klaor emaakt. 't Rekwark naozien en waor neudig verni-jen en kunstmest zaejen. In latere jaorn brachten ze ok stalmest op de weide. Dat deden ze vrogger niet. Kalizalt en iezermael dat was 't olde recept. Met 't zaejvat an de nekke, twee keer d'r aover. Maor makkeleker was natuurlek: mengen en dan uut een kuuven achter op de stortkaore zaejen.

Dan mos d'r wal emes peerd stuurn. Daor kon i-j ow as schooljonge mooi veur verhuurn op vri-je dage.

Rond 1 mei gingen de beeste naor buuten. Soms eerst 's nachts nog weer naor binnen. At de beeste buuten bleven, kon de stal en de daele schone-emaakt worden. Ok daorbi-j ha'j ‘drievers’ die mosten en zollen op 1 mei de stal schone hebben, weer of gin weer. Soms zat der ok nog ‘n brulfte achter. At ze die thuus hielen, mos de daele schone waezen natuurlek.

De 25-jaorige brulften ha'j vake begin mei.

Want den eersten mei was ok de tied van 't wisselen van de meide en de knechte. Die verhuurn zich van mei tut mei. In dén tied zag i-j nog wel es 'n boer of 'n boernknecht met de kaore met 'n kiste der op, waor 't tuug van de meid of knecht in zat. De ni-jen boer dén kwam ze halen, zo at dat heurn.

Die tuugkisten staot now as antieke sierräöde in völle huuze. En wordt, dus onterecht, ‘daekenkiste’ enuumd.

En at ze wollen gaon trouwen, dan zei-jen ze op met ‘de mei’. Vandaor die trouweri-jen in mei. Och, en meestal ha'j 'r dan ok goed weer bi-j.

Jao, dat daele schone maken was gin kleinegheid. At 't goed was begonnen ze baoven in de kappe met 't spinnejaegen met een paar barkenbessems. Langs de spaorn en langs de stiels. Dan de hilden en de balken schone vegen. 't Leste heuj ging argens in de hilde zodat ‘t eerste weer op-evoerd kon worden. 't Stro baoven de póggenschötte.

Was 't baoven schone, dan ko'j op de daele an 't wark. Ok eerst weer spinnejaegen, langs de balken, de stiels en de ribben van de hilden. Dan wier alles bessemschone evaegd en de ställe ‘in de weke-ezet’ met völle emmers water.

Toe wi-j later 'n waterslange hadden, wier alles nat espuit. Dan probeern i-j d'r al zo völle meugelek stront en smeer af te spuiten (den veurloper van de hogedrukspuite dus).

Dan begon 't wassen, borsteln en schrobben. De zolders, de ribben, de muurn, de stiels, de varsels, de hildeplenke en de poggensleagels. De deurn en deurkes, wiern der uut elicht en af-eschrobt. A'j dan weer op de begaone grond waarn, wier alles uut-eschrobt en schone-espuuld deur 't göttengat, en van de deale de nendeure uut.

At alles schone was, ko'j wal in de stal gaon wonnen. Dat deedn sommege luu dan ok wal es, 's zommers.

Een heel klein bezwaor was ter an zon schone daele: i-j mochten niet meer pissen in de stal. En dat was best lastig a’j neug mos-ten, de plee bezet was en 't buuten raegn.

Maor 't was een afsluuting van de wintertied. De daele schone en de vruchten an 't gruujen. Dan liepen de mensen 's zondags, nao de koffie, graag nog 's ‘langs ’t land’. En de visite pochten at 't gewas der mooi bi-j ston en dat ze ‘gin kötjen roet meer zaggen.

.