Sunt Jaopik

Sunt Jaopik 1994.

Vandage, 25 juli, is 't Sunt Jaopik. Van oldsher den druksten tied van 't jaor veur de boern. Heujen was geleuf ik, net iets minder. Dan was i-j ook heel druk en slim afhankelek van 't weer, maor dat kon in de tied nog wel wat verschoeven. De tied tussen heujen en suntjaopik was dan ok wisselend. A'j 't heujen vrog klaor hadden, gaf dat mooi extra tied um 't leste roet, zoas de nachtschade in de aerpels en de mangels, an te pakken.

Bi'j ons in Lintel was de waeke waorin Sunt Jaopik viel, de rogge riepe. In 'n Aalteres en in de Wolboom, moar ók rond 't Montferland en in Voorst en Breenbroek wazzen ze een waeke eerder, soms twee.

Wi-j hadden dan zo'n dri-j waeke de tied um te maejen, te halen en knolland te bouwen.

De waeke veur Sunt Jaopik wier der al zo's iedere kere naor de rogge ekekken of ‘e al op schot. De zichten wiern ehaard en de maejmesjiene um-ebouwd en de messe esleppen op ‘n specialen sliepsteen. 't Aflegapparaat wier der op-ebouwd. Dat klunk heel duftig maor 't betekent dat der een extra stuultjen op kwam veur den aflegger, 't 'peurtjen' achter 't mes en de 'scheel' an 't ende van de messebalk. Ook 't inspan wier verzet. Bi-j 't gres maejen met dezelfde mesjiene, mos 't peerd veur ‘t rechterrad lopen dan liep 't netjes tussen 't veurige zwad en 't nog staonde gres. Met ’t rogge maejen liep 't peerd der weer midden veur.

En dan 's maondagsmorgens ginge wi-j met de zicht op den boavenarm en de mathaok as een wandelstok in de hand, naor 't roggeland. Vader liep veur en bi-j den hoek waor begonnen zol worden met kantenmaejen, vulen vader of de rogge riepe genog was. En dat wazze altied. Wi-j bunt nog nooit weerumme gaone um tegen moeder te zeggen: "Hie is nog niet zo wiet." Wel was 't bi-j nat weer 's morgens nog wel es dat vader zei: "Wi-j gaot nog maor een uurken wat anders doen want de rogge is nog völ te sloerig."

D'n eersten Sunt Jaopik den mi-j heugt was in 1946. 'k Wazze vier jaor en wi-j wonnen nog in de Dinxperse Heurne. Wi-j hadden een hoek rogge op den Stiezernsen Es. Ik mochte bi-j mien bruur op de sluppe met de mesjiene metvuurn naor 't land. Bi-j 't Westendorp, net veur den Dinxpersen weg ston nog een uutgebranden legerwagen in de berm. ('t Was een goed jaor nao de bevrijding!) Daor ging 't peerd met een bäögesken umhen wet ik nog wel.

Van 't roggeland wet ik allene nog da'j de klompen an mosten hollen anders ko'j niet lopen en dat 't aorne laezen mi-j al gauw vervelen. Eerst was dat wel aardig. A'k dan zo'n bösken hadde, draejen vader der een zeeltjen ummehen en dan had ikke ook een gerfken.

'k Hadde al gauw deur da'k ze vlotter uut een garve kon trekken, maor dat was niet de bedoeling. Dus ginge wi-j maor wat met den hond spöllen op de hegge.

't Schient dat der toen ook al auto's over den Dinxpersen weg gingen, want onzen Corrie wier dood ereden. En zo as de overleden hoge officiern op ‘n affuit van ‘n kanon naor 't graf wordt ereden, zo wier 't liek van Corrie op den disselbalk van de maejmesjiene naor huus ereden.

De begraffenisse van Corrie is een ander verhaal

. Wi-j sjouwen der niet met naor 'n Haelweg, maor wi-j hebt um heel wat 'laatste eer' bewezen.

Aorne laezen

Tut in de eerste jaorn van de laegere schole ha'j op 't roggeland nog niet völle te doen as aorne laezen. 'k Hebbe daor altied weinig met op ehad maor i-j wollen toch op 't land waezen want 't was daor gezellig. En zeker met 't koffiedrinken.

Tegen die tied stuurn vader ow dan naor huus um moeder te helpen met 't dragen van 't koffiegrei. Moeder had dan koffie ezet in een grote kanne. Zie leggen 't lid op kop der op en bond een dubbel töwken van et handvat naor de piepe, over 't lid. Zo kon i-j de kanne goed dragen. Zie draejen dan nog een stuksken krantepapier in de piepe zo da'j niet zollen slatern. Onderweg mos i-j wel 's van arm wisselen. Moeder nam de korf met köpkes en de botterham.

Familie Ni-jman koffiedrinken op 't roggeland. Veurgrond: Jan, Henk, Lientjen, Grada Wienvaen en Dienie. Daorachter: moeder, Johan, vader, Riekie en Wim. Jaor 1942 of 19'43.

As wi-j dan op 't land kwammem, strek iederene neer bi-j ‘n gast. Der wiern ‘n paar garven bi-j hand etrokken, daor ko'j zo mooi op zitten. Of i-j gingen op de kniene liggen. Ene van onze naobers zei met koffiedrinken altied: "Lao’w eerst op één knie gaon." Want oldere mansluu, die wat stiever wazzen, leggen één knie op de grond en gingen dan op de rechtopstaonde klomp zitten en 't andere been hoekken ze dan gewoon. Blef 't evenpart toch vake lastig um dan weer op 't ende te kommen.

As kind mocht i-j gewoon mét drinken, maor met de bottram mos i-j wel wachten tut de maejers en bindsters wat hadden. 'k Vond 't altied wel duftig um gewoon met smerige hande botterham te etten. An taofel vonnen ze dat niet goed.

Maor 't gezelligste was dat onder 't koffiedrinken vake olde ränke op-ehaald wiern.

Weerumme vuurn

Nao 't koffiedrinken, at de binders en bindsters weer naor eur plaatse gingen, wier der vake effen een ni-j pad esmetten veur et 'weerumme vuurn'. Ai-j zo'n jaor of acht of negen wazzen mocht i-j nog geen peerd stuurn met maejen, maor mocht i-j wel es weer-umme vuurn. Dat betekenen dat den aflegger en degene die 't peerd stuurn van de machine afstappen en een paar garven bonnen at ze weer naor veurn liepen. I-j mochten dan de mesjiene naor veurn vuurn over 't pad tussen de geste of een vri-j-emaakt pad tussen de nog liggende garven. Belangriek was dat de machine 'uut 't wark' ston, dus dat 't mes stille ston onder 't vuurn.

Ik vonne et een hele kunst um 't peerd van de hegge af netjes tussen de tielen geste deur te stuurn, veural umda'j oppassen mosten dat de punte van de scheel gin garven uut de geste häöken.

Maor vake was al een paar keer tussen dezelfde tielen deur evuurd, zodat 't peerd den draej wel kennen.

Dan mos i-j an 't veur-ende oppassen dat 't peerd niet ging reupen. Bi-j de rogge viel dat nog wel met, dan wolle nog wal es gres bieten van de hegge, maor met haver liet ik um een paar meter eerder staon, anders konne 't reupen toch niet laoten. Wat wo'j, een dorsende osse mocht i-j ók de moele niet binden nietwaor ?

Peerd stuurn

A'j wat older waarn most i-j peerd stuurn, dat wil zeggen bi-j 't maejen. Soms hadden ze van die ervaren peerde die 't zowat allenig konden. Maor wi-j hadden niet zo ene. En manges mos i-j "Dichter bi-j !" of "wieter af !".

En umda'j 't goed wollen doen was dat wel gespannen wark.

Binden

Intussen ha'k natuurlek ók al binden eleerd. Eerst met haver, met kantenmaejen. Dat waren nog maor kleine gerfkes die'j nog baas konnen a'j zon jaor of negen, tien wazzen. ‘k Wet niet meer wanneer ik 't eleerd hebbe. Maor met kantenmaejen ha'j ok wat meer tied um 't te leern. Een volslagen bindster kon twee maejers bi-j hollen, dus a'j 't leern mosten ko'j mooi as extra binder metgaon.

't Binden he'k denk ‘k van mien zuster eleerd. Behalve 't tweede zeel bi-j de rogge, dat leern moeder ons. Dat kon zelfs vader niet goed. Binden was trouwens van olds vrouwluuwark, De kaerls mosten maejen met de zicht. En dat is eigelek niet meer anders eworden, hoewel der met mesjienemaejen natuurlek ók mansluu tussen stonnen te binden. Maor vrouwluu gingen veuran, vake nog met 'bindstermouwen' an.

Trouwens wi-j bonden niet meer met twee zeels, of der mos een hele zwaore of een ver-knoffelde garve tussen liggen. Dan draejen wi-j der nog wel es een tweede zeel ummeheer.

‘t Is met 't binden net as met schaatsen: a'j 't eenmaol goed eleerd hebt, verleer i-j 't nooit meer. Hier baoven miene vrouw Ada (li) met eur zuster Willemien (re) as deerne an 't binden. Hoeronder is Ada de garven die ik maor 's gemaejd hebbe, an 't binden. Zowart viefteg jaor later.

Maejen met de zicht

Toen ik een jaor of veertiene wazze, leern ik met de zicht maejen. Mien bruur Johan was in dienst en der was dus een zicht over.

'k Hadde ’t wel es stiekem eprobeerd, maor toen zag ik kans um mi-j achter in d'n linker hakke te snien. (Mo'j maor es probeern, dat lukt ow niet.) Ik wol dat natuurlek niet wetten, maor daor kwammen ze achter toe ik de klomp vol bloed hadde staon.

Vader leern mi-j maejen. "Niet houwen, maor maejen! Bi-j 't in-slaon mo’j de garve maejen, de mathaok allene maor gebruken um wat op te häöken. Dan weer terugge allene maor uutrollen, misschien nog es een helmken met de zicht deursnien. En de garve net-jes stomp hollen op de klo-mp."

Jao, maejen mocht allene met de klompen an, want ,veural in 't be-gin, tikken i-j ow nog wel 's met de zicht in de punte van de klomp.

In 't tweede jaor sloeg ik de snaod van de zicht kapot. Den was al niet meer zo ni-j. Toen kon ik nog zóó ‘n ni-jen halen bi-j smid Bram. 'K Heb der völle met emaejd.

Dén snaod he‘k nog steeds, maor de worm was mi-j der in ekommen. Een paar jaor geleden wol ik 't der toch es op waogen en hek der nog twee geste rogge met emaejd. Maor toen ik later der boekweite met maejen, brokke mi-j. He’k um met krampen weer an mekare zet, maor toen ik der veursjaor een paar gerfkes haver met maejen, viele weer uut mekare. En daor is jammer genog niet meer an te kommen. En de snäöde wiet an de wand hangt zit merendeels vol worm.

Hier probeer ik 'n ni-jen, zelfgemaakten zichtensnaod uut.

.

Opzetten

A'j dan een helen dag emaejd hadden met de zicht of met de mesjiene, dan wier der op-ezet. Dat opzetten gebeurn nogal verschillend. Maor ik geleuve dat der twee beginsels wazzen: strempe tegen mekare of in een kruus. Een stramp was twee garven met de köppe tegen me-kare. (A'j 't goed dei-jen, blèf een stramp allene staon.)

In 't eerste geval zetten ze bi-jveurbeeld dri-j strempe tegen mekare en dan zetten ze der vier garven bi-j. Dan ha'j dus een gast van tien garven.

In 't andere geval zetten ze enen stramp en den tweeden haoks der op (gekruust). Deurgaons zetten ze der dan nog vier garven bi-j en dan ha'j een gast van acht garven.

Maor ik heb wel ervaren dat 't overal verschillend gebeurn, ók niet in ene streek etzelfde. Dus a'j bi-j een ander hielpen met opzetten, mos i-j ow gewoon anpassen.

Belangriek was in elk geval da'j een stramp goed zètten. En dat de garven met de knuppe naor binnen stonnen, dat was um te veurkommen dat 't raegenwater in de garf liep.

Toen ze nog met de zicht maejen en ók later nog wel, wiern de geste ók nog gebonden an de kop. Veur zowiet ik wette trokken ze dan een tamelijk breed zeel uut één van de garven en daejen dèn um de kop van de gast. 't Zeel wier niet eknupt, maor vaste edraejd, 'van et weer af', d.w.z. niet an de raegenkante dus an de oostkante.

At de rogge goed dreuge was, sprong zón gedraejd zeel makkelek los, a'j 't een betjen hielpen. Maor at 't goed blef zitten konnen ze zón gast ók in ene kere opstaeken.

Met de bindergarven, later, konnen ze de geste niet meer binden.

Trouwens, met 't maejen met de binder, blef et zwaorste handwark van Sunt Jaopik aover: 't opzetten. En dat was nog völle zwaorder dan mesjienegarven. Vake hiengen ze as een zandloper uut mekare en daor mos i-j dan nog een goeien stramp van maken !

Inhalen

Afhankelek van 't weer, mos de rogge een paar dage of een waeke an de gast staon dreugen. Um te vulen of 't stro dreuge was, stokken ze de vlakke hand in een garf, onder 't zeel. Daor bleef 't 't langste sloerig.

At 't stro dreuge was ging 't inhalen an.

Ene opstaeken en ene laden. Dat laden was weer een kunst op zich, en daor golden ók regels.

At de rogge te dreuge was, verloor i-j völle zaod en was 't lastig vli-jen umdat 't stro spräö was. Dan glee 't te makkelek en zakken 't uut bi-j 't vli-jen.

Inhalen dei-jen ze met de lankwagen of met een autowagen(gewoon een platten wagen dus). Soms gebruken ze ók de lange kaore.

Op alle vier huke van de wagen wiern stökke ezet um tegen an te vli-jen. Bi-j de lankwagen vli-jen ze eerst de bak vol töt zowat

de heugte van de bredder. Dan begonnen ze met de eerste langs-laoge. Bi-j een gewonen wagen begon i-j voorts met de eerste langslaoge. De langslaoge vli-jen i-j dwars op de wagen, an de beide lange kanten. De garven met de konten tut an et zeel buuten et bret. At de laoge vol was, leggen i-j de kop-logen, veur en achter tussen de stökke. Afhankelek hoe 't d'r bi-j lag leggen i-j ók wel 's een paar garven in de lengte in 't midden um 't wat vol te kriegen.

'k Wet niet meer hoevölle laogen i-j zo um en umme, langs en kops, leggen maor at de vracht ‘vol’ was, genog der op dus, dan mos i-j ‘toeladen’ of ‘dichte laden’. Nao de leste langslaoge leggen i-j dan in 't midden een riege garven, um en umme, dwars op de vracht.

En dan ging 't op huus an. A'j eladen hadden blef i-j meestal op de vracht en gooien den opstaeker de liene naor boaven.

Dat zitten op de vracht was niet altied ongeveurlek. Veural a'j een kamp af mosten draejen. Was de vracht scheef eladen dan wol ‘e der nog wel es afkiepen. Zo is mien zuster Dienie ók al es in de Freers-maote terechte ekommen. Soms mos i-j deur een slecht dieksken en dan had 't wel zien nut a'j goed eladen hadden.

De vracht binden deden wi-j nooit. Dat was neudeg at ze der wieter met mosten, at ze 't land van huus af hadden, of at ze deur zon slecht dieksken mosten. Twee keer 't zelfde laden is ók zon dom wark.

Bi-j huus kon i-j dan soms een appeltjen of een pruumken van de boom plukken um da'j zo mooi op heugte zatten.

En dan vuurn i-j de vracht bi-j de barg of bi-j den viemhoop (de miete zekt ze op völle plaatsen) en stokken um af. Afstaeken was heel wat zwaorder dan laden, dus dat hoeven i-j nog niet zo vrog te doen en vrouwluu deurgaons ók niet.

Vake wier der in ehaald 'met staond gevaar'. Dan wiern de twee wagens ebruukt en at 't kon twee peerde, anders mos i-j umme spannen. Dan ston één 'gevaar' bi-j de barg en wier af estokken. 't Andere 'gevaar' was dan op 't land um een ni-jen vracht te laden.

Hier is de schriever an 't afstaeken bi-j de barg. ( ca 1960)

Veur 't staond gevaar gebruken völle boern nog de olden lankwagen, wiet ze anders al lange niet meer gebroeken.

Der mos vanzelfs ók genog volk waen veur 't wark.

Dus jongs der an! Ansmieten mos i-j al vrog können. Viemhoop zetten. Vader Ni-jman op den hoop en Jan op de wagen. '42 of '43.

't Vli-jen in de barg, maor veural 't zetten van een viemhoop is een apart verhaal. Dat dei-jen ervaren kaerls. Volgens mien vaoder kon 'n goeien viemhoopzetter beginnen op 'n kaorrad. En dan maorsteeds wieter naor buten vli-jen, alles met de punte van de konte naor baoven. (Elken garf kreg an de gast 'n punte, deur 't uutzakken.Daor most i-j altied raekening met hollen.) A-j zo 'n paar vrachten an de hoop hadden ezet, wier de zogenuumde ring of waterlaoge elegd. Dat was de aovergang naor de kappe. De garven gingen daor andersumme, met de konte naor ondern, op. Die laoge stok een endjen uut aover de laoge daoronder. De waterlaoge wier heel secuur elegd, want die mos zorgen dat 't raegenwater niet in den hoop trok. De volgende laogen mosten vlot inetrokken worden tut 'n kappe. An de kappe mochten niet te völle garven kommen. Onervaren vli-jers kwammen dan ok niet op tied klaor en vli-jen d'r nog zo'n heel doevenhok baovenop..

An 't leste stokken ze 'n an weerskanten angespitsten stok in de punte. Dan bonnen ze 'n extra dikken garf, twee of dri-j gewone garven, alleen an de kop. Den zetten ze op kop op den stok en dan strekken ze 't stro naor ondern en verdelen dat in de rondte. Dat was de voorlopege afdekking van de punte van de kappe. Later zetten ze op den stok 'de poppe', 'n schoof gedorst, lang roggestro. Strak aan de kop gebonnen met draod, 't Lange stro spreiden ze weer rondom uut. Soms mosten de heupe lang staon, beveurbeeld bi-j boern wiet ging barg hadden, maaor alles an heupe zetten. Die dekken de hele kappe af met lang roggestro. Ze begonnen bi-j de waterlaoge en dan 't volgen dek enigszins d'r aoverhen en dan naor baoven. In 't leste dekken 't stro van de poppe de leste laoge af. En umme 't afwaejen te veurkommen leggen ze daor 'n iezern bandel op. 'n Bandel van een smal wagenrad. Soms leggen ze nog 'n extra wieten hoepel wat laeger op de kappe.

Sunt Jaopik was een drokken tied, hard warken, maor ók misschien wel de mooiste tied van 't jaor.

Wa'k vergaeten bunne ? Dat bunt de ja-oren dat wi-j 's morgens een paar uur wat anders dei-jen umdat de rogge nog niet dreuge was. Dat wi-j halverwaege d'n dag in een drefken òp mosten zetten umdat der schoer opkwam. Dat wi-j hele stukke met de zicht mosten maejen umdat de rogge plat lag of vol nuste. Dat 't zo late in de tied was dat wi-j mosten 'afgesten', de garven naor ene kante van 't land slöppen en daor opzetten, zodat an de andere kante al-vast knolland kon worden ebouwd.

At de rogge echt doodriepe was dan reizen hie. Dan most i-j d’r niet te völle met slöppen want dan verloor i-j te völle zaod. Dan was ’t ‘dorsen uut de zonne’ ‘n oplossing. Maor soms hadden ze gewoon ’t zaod gauw neudig veur ’t varkensvoer. Maor veur ‘t dorsen uut de zonne mos ’t ok echt wel heel dröge weer waezen. Want dorsen uut de zonne betekenen dat ’t zaod direct van ’t land edorst wier. Heel vake gewoon op ’t land.

Sunt Jaopik was de mooisten tied van 't jaor. Ow heugt de mooie zommers, de lange warme dage, at iederene drok was. 's Morgens, nao de pannekoeke, met ow allen naor 't land. 's Meddags nao 't aeten ef-fen rösten en dan weer vedan tut 'vruur-aeten'. En nao 't melken op-zetten. Dan ha'j d'n dag vol en de piepe leug. Maor wel voldaon.

En at 't dan zon warmen zommer is as now, dan denk ik altied weer: " 't Is Suntjaopik."

Google Sites

Report abuse