Ni-jjaorwinnen

Toeten halenIn 47 mocht ik met, deur de hele naoberschap ni-jjaorwinnen. Wi-j waren met zien vieven.

Wi-j hadden zo völle meugelek toeten e-spaord (meeste deur miene zusters), want dat was ‘t eerste wat de buurvrouwluu vroegen: “He’j ok toeten bi-j ow?”

“Jao!” zeien wi-j dan, en fosselen een opgevoolde suuker- of havermouttoete uut een tesse.

Jao, de jongeluu könt zich dat niet veurstellen, maor völle ware wiet veur de huusholding ekocht wier, was los in toeten verpakt: mael, havermout, zalt, suker, riest en al dat soort grei, zat in toeten. Van die broene toeten. Die hiengen in de winkel vake bi-j päkke an haoke baoven de teunbanke: veur een half pond, veur een pond en groter.

Die toeten hadde wi-j espaord. Ok de witte, rospelige en bi-jnao deurzichtige koekjes- en beschuuttoeten. Eigenlijk niet zo geschikt, want die waarn niet zo stark, en i-j mosten de toeten in de hande dragen.

I-j könt ow veurstellen da’k met et ni-jjaorwinnen soms zorge hadden dat der in zo’n halfponds-tuutjen niet zo völle in kon. Liever hiel ik een kilo-toete van de havermout op, want daor kon een stevigen, goed gevulden vrouwenhand, met gemak in. Anders had ik schrik da’k een paar apenötte met de vingertöppe der in gefrommeld kreeg.

Van 47 herinner ik mi-j dat ‘t kold, schrao weer was. Ik had een trui an en een korte bokse en lange kousen. En dan een jesken der aover gemaakt van een olden herenjas en ok al deur enkele bruurs edragen. Maor ‘t was een dik en warm jesken wa’k nog jaoren heb edragen.

Bi-j Kreienbrink van Reint was ik veur ‘t eerst en dus onderwerp van ondervraoging deur Mina. ‘k Wet nog dat ze vroeg wie of mien truiken ebreid had. Ik dachte:”Wat kan ow dat schaelen, ’t is toch een gewonen, gebreiden trui.” Maor ik gaf wal netjes antwoord.

Want dat was ons in-epaeperd. I-j mosten ow netjes gedragen.

Pas a’j in de kökken wazzen zei i-j netjes: ”Völle heil en zegen.” Antwoord: ”Mooi, dat he’j ewonnen. Gaot maor zitten of he’j ok haost?” Belaefd: ”Nee, dat völt wal met.”

Dus effen praoten over thuus, schole en-zo-watter-heer. En dan: ”Mo’j nog meerderwaegens heer?” Dat moste wi-j. En dus: ”Dan zölle wi-j ow maor gauw wat in de toete doen. He’j ok een toete bi-j ow?” Later vroegen ze dat niet meer want dan hadden ze de toeten al klaor staon. En tegenwoordig kö’j ze kant en klaor bestellen.

I-j mochten niet bi-j mekare in de toete loern of i-j wal evenvölle hadden, niet laoten marken da’j eigenlek haost hadden. En nie:t veurdeure al direkt de toete los maken en kieken wat t’r in zat en al helemaol niet al es vast wat nemmen.

Bi-j Rutgers, Bossen-Jehan, kregge wi-j een groten appel. En of ikke maor een kleine toete had of dat ik et jammer van de ruumte von, ik dee den groten appel in de jastesse. ‘k Zei al dat de jas niet ni-j meer was en dat was de tesse ok niet meer. Dus mienen appel ging in ene waege d’r weer onderuut en rollen schuun de kökken deur. Ik zie ‘m in miene gedachten nog gaon. ‘k Kon wel liepen want de tante van Rutgers zol jo denken da’k den appel niet lusten. Ik geleuve dat bruur Johan zich d’r aover ontfermen, met de garantie dat ik ‘m thuus waer kreeg.

Ik had dat jaor nog meujte zat umme dri-j of vier toeten, an ’t baovenende dichte edraejd, in énen hand te hollen. Maor veur ons gold ‘t parool: “I-j könt met a’j zelf de toeten könt dragen.En dan zeu’j ze ok zelf dragen.” Een tasse met nemmen met ni-jjaorwinnen was in onze ogen een doodzunde. En dat is et eigelek in miene ogen nog. Onze kinder mochten ok nooit een tasse met nemmen.

In 48 ginge wi-j veur ’t eerste in Lintel ni-jjaorwinnen. Daor wonnen wi-j nog maor kort, sinds november. Dus verschillende buurluu hadden nog niet op vief extra ni-jjaorwinners eraekend. Maor de meesten lossen dat makkelijk op met een groten appel, een pufferken, een hand vol walnötte of gedreugd. Dat kennen de luu nog wal uut ’n oorlog ton d’r weinig te kriegen was.

Wi-j liepen toen ok met anderen buuten onzen naoberschap. Sommigen waarn zo eerlek um te zeggen dat ze niet op ons eraekend hadden en bi-j een ander kregge wi-j allene maor wat ‘uut et glas’. Wi-j gingen ok nog deur naor Linus Jehan. Daor hadden ze een winkel en ik denk dat de oldern dachten:”Daor zö’w wal heel wat kriegen.” Dat viel tegen. Toeten hadden ze zat. Wi-j stonnen op riege in de gang, de toete los hollen. Daatjen, de vrouw van Linus Jehan, liep d’r langs en dee d’r wat in. Een paar apenötte, een paar peppernötte, wat opzetterkes, een kläösken , een kerstkransjen en ik geleuve nog zo’n sjokeladereepken. En toen op huus an. Vader en moeder waarn niet gelukkig met de gang van zaken. Maor ’t was gebeurd, en as jongsten, ik was nog maor vieve, blef ik toch buuten schot.

Toen kwamen de jaorn dat d’r elke kere éne minder met ging. De ‘expeditie’ van ‘48 was veur bruur Johan al de leste kere.

Wi-j hadden een vast patroon. Um te beginnen mochte wi-j pas nao de meddag ni-jjaorwinnen. Veur de meddag ginge wi-j met nao kerke. Dan aeten. En dan wazze wi-j niet meer te hollen.

Ene kere hek mi-j vergalloppeerd. Ik wazze niet met naor de kerke en een paar buurjonges kwammen al ni-jjaorwinnen en vonnen a’k wal met eur kon gaon. En dat dee ik. Foute boel. Wi-j liepen op d’n Gendringsendiek toen et kerkvolk van Aalten kwam fietsen. Mien zuster Lientjen probeern mi-j nog te redden deur mi-j gauw met naor huus te nemmen. Zie vuulen haorfien an wat ‘r dreigen te gebeurn. Zie kennen de regels. Maor et was al te late.

Gin ni-jjaorwinnen meer veur mi-j! En ik had nog maor twee van de elf naobers ehad!

Mien zuster Riekie en bruur Bennie gingen allene. Riekie hef een betjen esmokkeld met de werkeleke raeden van miene afwezigheid. Zie zei da’k ziek wazze en bi-j de meesten kreggen ze nog een toete met veur ’t arme kaerltjen dat met ni-jjaor ziek was. Behalve bi-j enen naober. Die hadden mi-j zien lopen toen ze uut de kerke kwammen. En die vonnen dan ook dat ik niks mos kriegen.

’t Ging jo maor um een tuutjen ni-jjaorsgrei, maor ik wet now nog precies wie et was.

Nao ’t aeten begonne wi-j dus. Eerst naor de Bierman. Hanna vroeg elk jaor: “Mo’j nog meerderwaegens heer?” Jao, dat moste wi-j. Now, dan ho’w dus nog genog te doen en gaf ze ons maor vast een mooie toete. Dan naor ’t Rozier. Dat ging elk jaor mis. Derk van ’t Rozier loern op ons en a’w dan de waskamer in kwammen, ston hie ons veur op daele op te wachten en wonne ons et ni-je jaor af. Dat vonne wi-j maor niks, want et ging toch um et ‘áf winnen’ en dát wier beloond. En Derk den dreigen dan da’w niks verdiend hadden. Maor gelukkig dacht zien moeder d’r anders aover.

Bi-j ’t Rozier kregge wi-j ok wat ‘uut et glas’.

‘Uut et glas’ betekenen da’j iets uut de weckflessen kregen, wat ze ’s zommers in-emaakt hadden: kersen, proemen, kwetsen, peerkes of stukskes appel. Later op de meddag namme wi-j nog twee keer ’uut et glas’: bi-j Freers-Jan en bi-j timmerman Ter Haar. Bi-j de anderen bedanken wi-j. Vroag mi-j niet weurumme.

Wi-j liepen de naoberschap af in dri-j ‘gänge’. Dat wil zeggen: twee naobers en dan naor huus, vieve en dan weer naor huus en dan nog viere en dan wazze wi’j klaor. Dat kwam ok raedelijk uut met et dragen van de toeten. Die vieve was luk völle, mos i-j ze goed dichte draejen. En ik bedenke mi-j now d’ow in elken gang één kere wat ‘uut et glas’ nammen.

Wi-j wisten later ok aardig goed wat in de verschillende toeten zat. Bi-j Freers-Jan zat d’r een pufferken bi-j in, bi-j Freers-Gert een mooien appel, bi-j Assink een zuurstok, bi-j Luuks een sinaasappel en bi-j Ter Haar een repe Kwatta. Zo zie’j dat de luu allemaole eure vaste gewoonten hebt. Onze kinder kreggen van Willem van d’n Bruns altied een sinaasappel met een gulden d’r op eplakt.

Ni-jjaorsgrei

Ja, en dan et bewaarn van et ni-jjaorsgrei!

Daor waarn verschillende pedagogische theorieën aover. Sommigen zeien: direkt opmaken. Dan aet ze maor niet, heb ze een paar dage piene in de boek en dan is et aover. Andern vonnen dat zelfs bi-j zon aovervloed, kinder mosten leern zich enigszins te beperken. En zo was et bi-j ons. Sommige kinder wiern echt op rantsoen ezet: zo en zovölle per dag. Maor onze moeder was t’r niet zo fitterig an. En zo wazze wi-j dan een paar waeke zuute, letterlijk, met ons ni-jjaorsgrei. Op schole hiele wi-j mekare op de heugte hoe wiet a’w d’r met wazzen. Bennie Hoopman was t’r al deurheer at de kerstvakantie veurbi-j was. Maor jao, den hef et aeten altied goed vol können hollen a’j um zo ziet.

En Bennie van Luuks had t’r in april nog een kere aover dat hie nog ni-jjaorsgrei had. Ik dacht er et miene van en benieden um niet umme dat dreuge en voze grei.

Wi-j gooien de toeten eerst leug in een la. Een taofella of een kastenla bi-j gebrek an kartonnen deuskes. D’r waarn jo wal koekedozen, waor de koeke veur de beeste in ezaeten hadden, maor die waarn völ te groot. En in zonne la was et grei goed aoverzichtelek. Dat was belangrieke bi-j et uutzuuken. Want i-j konnen niet alles bi-j mekare in laoten. Koekjes wiern voos, ander grei dreugen uut en met de opzetterkes mos i-j nog spöllen. Appels, sinaasappels, nogablokken en kwatta-repen kon i-j apart wat langer bewaarn.

Koekjes gingen in een trommel, um ze hard te hollen, en weckflessen waarn ok heel geschikt um et gesorteerde grei te bewaarn. En daor ko’j nog es uut trakteern. Want dat mos natuurlijk ok. Niet alles veur ow zelf hollen. Maor wi-j hielen d’r wel graag zelf et oge op wat d’r uut ging. Dat was nog wel een probleem a’j nog rond mosten en d’r zat zon tröpken jongeluu thuus zo as bi-j ons. Niet te vertrouwen! Dat von mien bruur Henk ok en deurumme smette zich op as grote beschermer van ons ni-jjaorsgrei.

“Zet et maor in de ‘andere’ kamer (de veurkamer die heel weinig gebruukt wier) in de kaste en de deure op slot. Dan gef i-j mi-j de slöttel, dan könt de andern d’r niet bi-j.”

Zo gezegd, zo gedaon. Maor to’w weer thuus kwammen, zat onzen beschermheer zelf op konte veur de kaste en dei’j zich te goed an ons grei. Zelfs vader was niet te vertrouwen. Den was zo gek op taofelkuukskes en koekjes met glazuur. Lék-koekjes, want et is zo lekker umme langs dat glazuur te lekken. Dus dei’j vader nog wel ’s een greep in onze koekjestrommels. Maor dat gönnen wi-j um jo wal. En umsgelieks ho’w alweer een ni-je veurraod met ebracht. Moeder slikkern niet zo völle, maor zie was een zuutekauwe, dus altied in veur een paar schuumkes of van die ‘fruitbonbons’.

Knappen

Ja, en dan et knappen. Dat was niet onze starkste kante. En onze olde luu waarn daor ok niet te royaal in. Dus rotjes kopen was ok later niet an de orde.

Wi-j probeern et wel es met een olden slöttel en een dikken naegel, den wi-j met een viele stomp emaakt hadden. Beide an een touw zoda’j ze tegen de mure slingern konnen. Dan köppe van striekzwaevels d’r in en dan tegen de muure houwen. Maor zo’n naegel was te licht.

De jonges van Maoteman hadden een dicht piepken met een fikse bolte. En dan knepperkes in de piepe. Dat wol wel knappen bi-j de zieddeure. De jonges van Luuks hadden al gauw een knepperkespestol waor een rulleken knepperkes op mos. Dat ‘repeteern’ dus. Maor regelmaotig hadden ze d’r een weigeraar tussen. Losse knepperkes ha’j ok, maor dan mos i-j haost een hämerken met nemmen umme d’r op te houwen. Ok ko’j ze los op een pestol leggen, maor dan mos et niet waejen en i-j mosten een vasten hand van schieten hebben anders vielen ze d’r af.. Later waarn d’r ok ‘knalarwten’ te koop, of wi-j mieken ze zelf: zwaovel (van striekzwaevels) in dun zilverpapier erold. A’j die goed hard tegen de mure gooien wollen ze nog wel es aardig knappen.

Maor in de zestiger jaorn wier et jo allemaole rotjes, bummekes en vuurpielen. En geld spöllen gin rolle meer. Elk jaor ging d’r meer de locht in. En dat geet nog maor egaal deur.

Maor echt knappen met ni-jjaor dee’j (en doe’j volgens mi-j nog) allene met de carbiedbusse.

De kleinste versie was et ‘Maggi’-busken. Een busken schat ik van zo’n 5 cm hoge en een deursnee van zo’n 5 cm. Daor had Maggi’s boeljon in ezaeten. Dat hadden de jonges van Luuks een kere en dat hebbe wi-j eleend. Dat zat zo.

Rensink van ’t Heegt was gin naober, maor umdat én zuster Dienie, én bruur Johan daor een vri-jer vandan hadden, zollen mien bruur Bennie en ikke daor ok jaorwinnen. Et lag niet in onze route, dus ginge wi-j daor an et ende van de meddag hen. Now zatten de jonges van ’t Haegt, met name ok onzen latern zwaoger Jan, te drammen da’w zo maor binnen kwammen, zonder knappen.