Một số phương pháp bảo quản hạt giống và cây giống

Để có giống cho vụ tiếp theo người ta có thể phải mua giống hoặc tự để giống. Muốn có giống tốt thì khâu bảo quản là một khâu khá quan trọng. Bài viết sau đây sẽ lưu ý các bạn ở một số điểm cần quan tâm trong vấn đề bảo quản hạt và cây giống.

Cách bảo quản hạt giống - Ảnh minh hoạ

Giống cây trồng bao gồm hạt giống, cây giống, chồi giống và đoạn thân. Mỗi loại giống như vậy khác nhau về tình trạng sống. Vì vậy cần phải biết tình trạng của giống để có phương pháp bảo quản cho phù hợp. Ngay trong số các loại hạt giống, có loại hạt chứa chất dự trữ là đường bột, có loại có chất dự trữ là dầu, chất béo. Có loại vỏ dày, có loại vỏ mỏng, cũng cần phải biết để có phương pháp bảo quản khác nhau.

Còn nếu giống là mầm chồi, cây con hay đoạn thân thì phương pháp bảo quản khác với các loại hạt giống, vì các loại giống như vậy đang ở tình trạng hoạt động, vi khuẩn, nấm bệnh và các loại sâu sẵn sàng tấn công, phá hại để tìm thức ăn.

1. Cách bảo quản các loại hạt giống mà chất dự trữ là đường bột:

Gồm lúa, ngô và một số loại rau, đậu...

• Nguyên tắc chính đối với các loại hạt giống kể trên là phơi thật khô, đưa độ ẩm đến mức thấp nhất.

• Bảo quản ở điều kiện thoáng khí.

• Nhiệt độ ở mức càng thấp càng tốt.

Ở Viện lúa Quốc tế, phơi, sấy hạt giống để có độ ẩm khoảng 8%, bảo quản ở nhiệt độ 50C, có thể giữ được 25 năm hoặc hơn thế. Nếu không có điều kiện như vậy, có thể phơi hạt lúa đến độ ẩm 11 - 12%, để hạt giống nguội ở nhiệt độ trong nhà, cho giống vào bao tải gai, khâu lại.

• Để các bao giống lên các kệ có độ cao cách mặt sàn kho khoảng 40 - 50 cm. Sàn kho có thể lát gạch hay xi măng để tránh bị ẩm.

• Người ta có thể rắc lên sàn chất chống ẩm kết hợp khử trùng như mạt cưa, trấu, vôi bột nếu vùng kho ở gần với khu vực có nguy cơ bị ẩm. Bao lúa phải để cách xa tường kho để tránh nhiệt độ cao và tránh hơi ẩm xâm nhập vào giống. Kho phải có cửa sổ thông hơi, có quạt gió. Quanh tường kho làm lưới chắn chuột và dơi.

• Định kỳ phun thuốc phòng trừ mối, mọt trong và ngoài kho. Cách bảo quản này phù hợp cho các kho lớn của các đầu mối dự trữ hạt giống. Còn đối với các hộ gia đình, số lượng dự trữ giống ít thì phương tiện bảo quản có thể là bồ, cót, bao tải hay chum, vại tuỳ khả năng của từng hộ. Nhưng phơi giống thật khô và bảo quản thông thoáng vẫn là nguyên lý cơ bản. Có nơi dụng cụ bảo quản là bồ đan bằng tre nứa có hình giống như cái chum lớn.

• Chum được trét một hỗn hợp trấu trộn với phân trâu bò. Hợp chất này giữ ẩm rất tốt mà sâu, mọt ít cư trú.

• Hạt giống được lót một lớp giấy hoặc lá chuối khô ở dưới. Trên cùng cũng xếp một lớp lá khô hoặc bao tải, giấy bao để ngăn ẩm, đậy bồ thật kín. Bồ giống cũng được kê cao và để xa tường nhà, nơi thoáng gió. Cách bảo quản này sau 4 - 6 tháng hạt giống vẫn giữ được sức nảy mầm như ban đầu.

Đối với hạt giống ngô vì không có vỏ bọc ở ngoài mà phôi hạt nằm ở phần cuống hạt nên dễ bị hút ẩm và bị sâu bệnh tấn công. Vì vậy để bảo quản lâu hơn, người ta người ta thường trộn hạt giống với thuốc trừ nấm bệnh. Tuy nhiên, hạt giống đã trộn thuốc trừ nấm thì thường độc cho người và gia súc. Khi bốc hạt giống ta phải dùng găng tay và không được dùng giống để cho gia súc, gia cầm ăn. Vì vậy, phương pháp này chỉ sử dụng cho các đơn vị bảo quản nhiều giống để kinh doanh. Các hộ gia đình chỉ cần áp dụng nguyên tắc đã nêu trên là đủ.

2. Bảo quản hạt giống có dầu và chất béo:

Hạt giống có dầu như lạc, đậu tương, hạt hướng dương, hạt cải...

• Do có chứa dầu, chất béo nên nếu nhiệt độ cao dễ bị ôxy hóa, hạt sẽ tiến hành hô hấp, vừa tiêu tốn năng lượng, vừa mất sức nảy mầm. Vì vậy, cách bảo quản hạt giống này cần cẩn thận hơn.

• Ngoài ra, nếu hạt bị hút ẩm, các nấm độc như aflatoxin dễ sinh sôi nảy nở. Nấm này nếu người và gia súc ăn phải, dần dần sẽ bị bệnh, rất có hại cho sức khoẻ, thậm chí bị thiệt mạng.

• Vì vậy việc phơi thật khô, đưa độ ẩm xuống thấp khoảng 10 - 11% hoặc thấp hơn càng tốt. Sau đó bảo quản kín, để nơi mát.

Với loại hạt rau, hạt cải, đậu tương, nếu số lượng ít bảo quản rất dễ.

• Cho hạt giống vào bình, hũ.

• Ở đáy bình, hũ để một lớp tro, lót một lớp vải, cho hạt giống vào.

• Trên mặt hũ đậy một lớp lá xoan phơi khô hay lá chuối khô rồi đậy kín lại. Lá xoan ta có mùi hăng, có chứa chất kháng sinh, sâu mọt không xâm nhập vào được. Ẩm độ thấp nên nấm bệnh không phát triển được.

Với lạc, thường phơi thật khô, bảo quản nguyên cả quả lạc. Lạc có thể chứa trong bao gai, bao PE cũng được. Lạc cũng có thể bảo quản trong chum, hoặc trong bịch đan bằng nan tre, trét với hỗn hợp phân trâu, bò đều rất tốt.

3. Bảo quản cây giống ở vườn ươm:

Cây giống ở vườn ươm có lúc bán không hết, hoặc chuẩn bị đất trồng chưa kịp, cần duy trì để bán hoặc để trồng trong đợt tới.

• Cơ chế chủ yếu trong trường hợp bảo quản như vậy là làm cho cây chậm phát triển.

• Nếu vườn ươm có giàn che, có thể che bớt ánh sáng để hạn chế tốc độ phát triển của cây.

• Ngưng bón phân, đặc biệt là phân đạm.

• Chỉ duy trì mức phân và nước ít hơn bình thường và đặc biệt giữ cho cây mát để giảm cường độ hô hấp.

• Đến vụ tới cây vẫn đủ tiêu chuẩn bứng đi trồng và cây gặp điều kiện thoáng khí, chăm sóc đầy đủ sẽ sinh trưởng phát triển rất nhanh.

4. Bảo quản hom giống như sắn, mía, dâu tằm:

Đối với sắn và dâu tằm:

Sau khi mua về vì chưa đến vụ hay chưa kịp làm đất để trồng thì cách bảo quản thông thường nhất là giâm tại vườn:

• Với sắn thường đào hố nông khoảng 40 – 50 cm, vùi tất cả các gốc sắn xuống, lấp một lớp đất dày khoảng 30 - 40 cm để giữ ẩm cho các thân cây sắn, ngắt hết các lá còn trên thân.

• Cắt lá cây như lá chuối, lá cây quanh vườn tủ lên cây sắn để che ánh sáng trực tiếp vào làm hư thân và mầm cây sắn.

• Cách bảo quản này có thể duy trì thân cây sắn từ 3 – 4 tháng.

Đối với hom dâu tằm:

• Cắt hom vừa tiêu chuẩn để trồng, làm luống giâm các cành dâu này xuống cẩn thận.

• Nếu gặp thời tiết nắng, nóng nên làm giàn che tạm, ngăn bớt ánh sáng.

• Tưới nước đủ ẩm để dâu đâm rễ.

• Đến vụ làm đất, rạch hàng, bón phân, bứng hom ở vườn ươm đem ra trồng, cây sẽ phát triển rất nhanh.

• Với phương pháp giâm cành ta có thể áp dụng cả với cây dứa, dâu tây, khoai lang, khoai tây, rau muống, rau lấp, rau cần, ngò tàu, rau răm...

5. Bảo quản cây giống từ nuôi cấy mô:

• Giống nuôi cấy mô muốn trồng ra sản xuất phải trải qua công đoạn trồng ở vườn ươm trên nền đất. Giai đoạn này rất quan trọng để cây làm quen được với môi trường mới. Nhưng vườn ươm chưa sẵn sàng hoặc bên A người mua giống có gì trục trặc mà chưa tiếp nhận được, thì bên B (người sản xuất nuôi cấy mô tế bào) cần giữ cây trong ống nghiệm.

• Lúc này bên B cần áp dụng kỹ thuật thích hợp như điều chỉnh nhiệt độ, ánh sáng thích hợp để cây phát triển chậm lại. Riêng cây nuôi cấy mô đã được đưa ra vườn ươm, sẵn sàng cung cấp cho bên A để trồng. Nhưng do thiếu nước, do chưa đến thời vụ hoặc chưa làm kịp đất để trồng phải lùi thời gian trồng lại 1 – 2 tháng. Lúc này cần áp dụng phương pháp bảo vệ cây trong vườn ươm.

• Thường vườn ươm giống cây nuôi cấy mô được thiết kế cẩn thận hơn các loại cây ươm bằng hạt giống hay cây chiết, ghép cành để việc khống chế cường độ ánh sáng thuận lợi hơn. Điều chỉnh chế độ tưới và cung cấp dinh dưỡng cũng dễ hơn. Tuy nhiên, ở điều kiện này nấm bệnh cũng dễ phát sinh. Do đó cần theo dõi hàng ngày để có biện pháp xử lý kịp thời, nếu không cây con có thể bị chết hàng loạt so với giống ươm từ hạt.