4. Meli xoy
1. Iñciw, eymu ka feyegvn
Lefxaro .............................................
Mapucegen ........................................
Mvlen ................................................
Pikun ................................................
Wiji ..................................................
Puel ..................................................
Gulu .................................................
Vyew ................................................
Tamu ...............................................
Kvpan ..............................................
Coz ..................................................
Malal ...............................................
Tuwvn .............................................
Xafia ................................................
Pvle .................................................
We ...................................................
Wvla ................................................
We wvla ...........................................
Lelfvn ..............................................
Waria ...............................................
Amun ...............................................
Kisu .................................................
Zoy ..................................................
Fvren ...............................................
Ina ...................................................
Inaltu ...............................................
Jowzugun ..........................................
Wente ..............................................
Naq ..................................................
Nombre propio: Lautaro
Constr. verbal: Ser mapuche
Verb.: estar
Norte
Sur
Este
Oeste
Tvye + mew : alla
Tvfa + mew : aca
Verb.: venir
amarillo
Corral
Verb. Proceder, provenir
Anoche
Prep. desde, hacia, por
Nuevo
Despues
Recien
Campo
Ciudad
Verb.: ir, andar
Solo (tambien puede utilizarse como un pronombre personal para la 3a. persona:
Singluar: Kisu, dual: kisuegu, plural kisuegvn
mas, mas de
Familia (seres queridos)
Junto a, cerca de.
A orillas, en la orilla de.
Verb. responder
encima
abajo
1. Gvxamkan
Maria: ¿Iney pigeymu?
Lefxaro: Iñce pigen Lefxaro
Rayen: Iñce Rayen pigen
Maria: ¿Mapucegeymu?
Rayen: May, iñciw mapucegeyu
Lefxaro: ¿Cew mvley tami caw?
Mari: Tañi caw ka tañi ñuke mvleygu pikun mapu mew
¿Cew mvley tami caw?
Rayen: (Feyegu) mvleygu lelfvn mew
2. ¿Cew tuwimi?
- ¿Cew tuwimi?
- Iñce Temuko tuwvn. Vyew mvley tañi ruka. Wija kvpan tamu
- ¿Cew tuwimu?
- Iñciw Coz Malal tuwvyu. Tayu ruka mvley vyew pvle. Xafia kxpan tvfamew.
- ¿Cew tuwimvn?
- Iñciñ wiji mapu mew tuwvyiñ. Leleke mvley tayiñ ruka. We wvla kvpayiñ.
3. Amun
Kisu kiñe ce:
Iñce amun
Epu ce:
Iñciw amuyu
Zoy epu ce:
Eymi amuymi
Fey amuy
Eymu amuymu
Feyegu amuygu
Iñciñ amuyiñ
Eymvn amuymvn
Feyegvn amuygvn
3. Cijkatuge
Tvfaci ta Manuel ka Maria. Kurvbewfv mew tuwiegu.
Manuel ta Mari ñi fvta.*
Feyegu ñi mogewe lelfvn mew mvley.
Niegu epu yaj ta mvlelayu ruka mew.
Nota: Segun el Prof. Kañumil, el uso correcto de la palabra fvta es:
Fvta: marido / Fvca: viejo / Fvxa: grande (tamaño)
En ciertas regiones, el uso es indistinto.
Tvfeyci ta Kuan ñi fvren:
Kasinta Kuan ñi kuregey
Nieygu kvla pici ce
Kom mvleygvn ruka mew.
Ñi ruka mvley waria mew.
Temuko mew tuwigvn.
4. Meli wixan mapu
Gulu
Pikun
Puel
Wiji
5. Tuwvn: los distintos grupos mapuce se identifican por su procedencia, caracteristicas del entorno, etc.
Guluce, Wijice, Puelce, Pikunce
Bafkehce (bafkeh: lago, laguna, mar)
Pewence (pewen/peweh: arbol: araucaria araucana)
Wariace (waria: ciudad)
<-- Wentece
<-- Naqce
6. ¿Cew tuwimi?
- Iñce Paynemij pigen, Gulumapu mew tuwvn, ¿eymi kay?
- Iñce Melikew pigen, Puelmapu mew tuwvn.
- Iñce mapucegen, ¿eymi kay?
- Iñce kafey, peñi. Mapuce ta iñce.
7. Gvxamkan.
- Mari mari, lamgen.
- Mari mari, lamgen.
- Iñce kvmelen, eymi kay?
- Kvmelekan.
- Cew kvpaymi?
- Wijimapu pvle kvpan. Nvwken mew tuwvn. Cew tuwimi?
- Iñce tuwvn tvfaci mapu mew.