protestantenindepeel

Van confrontatie naar integratie

Hoewel al in de 16de eeuw hier en daar in Brabant protestanten voorkwamen, is toch pas vanaf medio 17de eeuw in Deurne sprake van een protestantse gemeente. In 1648 werd immers de vrede van Munster gesloten tussen Spanje en de Republiek der Verenigde Nederlanden. Toen werd Brabant definitief een onderdeel van de Republiek en werd het calvinisme de officiële publieke religie. Ondanks de bevoordeling van de protestanten op alle gebieden, bleef het aantal hervormden klein, ook in Deurne. Wel hadden zij tot 1795 de politieke macht in handen en was de dorpskerk voor hen gereserveerd. Dit veranderde na 1795. Toen kwam ook de aloude St. Willibrorduskerk weer in katholieke handen.

Halverwege de 19de eeuw begonnen Jan en Nicolaas van de Griendt aan de grens van Deurne de grootschalige vervening van de Peel. Er werden aparte nederzettingen gesticht: Helenaveen (op Deurnes grondgebied) en wat later Griendtsveen in Limburg. Van alle kanten kwamen vreemdelingen naar Deurne om te werken in de Peel: uit Duitsland (de “Poepen”) uit Drenthe, Overijssel, Friesland en Groningen (“Oliekonten”). Van hen was een groot aantal protestant en, hoewel de meesten seizoenarbeiders waren, waren er ook velen die zich definitief vestigden in Deurne. Voor die protestanten moesten voorzieningen getroffen worden: een kerkje, een predikant, een school. Soms kwam speciaal voor de Duitsers een dominee uit Duitsland op bezoek. De verhouding met hun katholieke dorpsgenoten was vaak moeilijk. Waren het vóór 1795 de katholieken die zich “onderdrukt” voelden, nu waren het de protestanten die zich vaak als tweederangs burgers behandeld voelden.

In de lezing zal deze beknopte samenvatting nader worden uitgewerkt. Ook zal dieper worden ingegaan op de sociaal-economische omstandigheden van de protestanten in de Peel en op de moeilijkheden die zij ondervonden. Hierbij zal ook de moeizame verhouding met de katholieken aan de orde komen. De lezing wordt toegelicht met vele afbeeldingen.