El altı Pardus bilgileri

Bu yazıda, Pardus (ya da Linux) deneyimi eskilere dayanmayan kullanıcıların kısa sürede sisteme hakim birer kullanıcı olabilmelerini sağlayacak bazı noktalara, biraz da Windows'daki durumla kıyaslamalı olarak deyineceğim. Belgeyi okuduktan sonra Pardus'u daha hakim bir biçimde ve güven hissi içersinde kullanabileceğinizi düşünüyorum.

"Bilgisayarım" simgesi ve C: D: disk bölümleri nerede?

Linux'ta tüm dosya ve dizinler / olarak gösterilen kök dizinden başlayarak dallanıp budaklanırlar.

Yalnız sabit disk bölümleri C, D harfleri ile karşınıza gelmezler. Linux'ta sabit disk bölümlerini farklı bir şekilde adlandırılmaktadır (sda1, sda2 gibi). Linuxta tüm sabit disk bölümlerine ve ayrıca CD/DVD, USB bellek gibi ortamlara /mnt ya da /media dizinleri üzerinden erişebilirsiniz.

Pardus'ta Windows'taki Bilgisyarım arayüzüne benzer bir işlev bulunmamaktadır. Ancak bilgisayarınızdaki herhangi bir klasöre çift tıklayarak sabit disk bölümleri, CD/DVD, USB bellek gibi harici depolama ortamlarının içeriğine kolayca ulaşabilirsiniz. Bir klasöre çift tıkladığınızda resimdeki gibi bir Dolphin dosya yöneticisi penceresi açılır. Bu pencere de soldaki Konumlar çubuu üzerinden istediğiniz depolama ortamına ulaşabilirsiniz.

Bu arada uutmayın CD/DVD sürücünüz içinde herhangi bir disk takılı değil ise Dolphin'de CD/DVD ile ilgili herhangi bir seçenek göremezsiniz.

Cevap vermeyen programı nasıl sonlandırabilirim?

Pardus'ta cevap vermeyen bir programı sonlandırmak için Ctrl+Esc tuşları yardımıyla açılan KDE Sistem İzleyici programını kullanılabiliriz. Bununla birlikte Pardus'ta bir uygulamayı sonlandırmak için daha pratik bir yol vardır: Kuru kafa yöntemi! Ctrl+Alt+Esc tuşlarına bastığımızda fare imleci bir kuru kafa şekline dönüşür. Bir uygulamaya ya da pencereye kuru kafa ile tıkladığınızda o uygulama anında sonlandırılacaktır.

Gizli dosyaları nasıl görünür hale getirebilirim?

Eğer amacınız sadece görüntülemekte olduğumuz bir dizindeki gizli dosyaları görünür hale getirmek ise, Dolphin ile dizin içindeyken Görünüm menüsünde yer alan “Gizli Dosyaları Göster” seçeneğini işaretlememiz yeterlidir. Eğer bir dizin ve altındaki tüm dizinler için gizli dosyaları görünür hale getirmek istiyorsanız ya da bilgisayardaki tüm dizinlerdeki gizli dosyaları görünür hale getirmek istiyorsanız gerekli ayarlamayı “Görünüm > Görünüm Özelliklerini Ayarla” yolunu izleyerek gerçekleştirebilirsiniz.

Pardus'ta gizli dosyaların isimlerinin başında nokta (.) bulunmaktadır. Bu mantıkla, gizli olmayan bir dosyanın adının başına nokta koyarak gizli hale getirebilirsiniz.

Microsoft Office dosyalarını kullanabilir miyim?

Pardus ile gelen özgür LibreOffice ofis yazılım seti, Microsoft Office ile uyumluluk göstermektedir. Microsoft Office ile oluşturulan (.doc, .docx, .xls, .xlsx, .ppt, .pptx, .pps, .ppsx) dosyaları Pardus'ta LibreOffice ile açabilir, düzenleyebilir yine aynı biçimlerde kayıt yapabilirsiniz. LibreOffice uygulamaları asıl olarak OpenDocument adı verilen, kullanımı gün geçtikçe yaygınlaşan özgür dosya standardını kullanmaktadır.

LibreOffice ile Microsoft Office dosyaları açıp kullanabilirsiniz ancak Microsoft Office'in 2007 SP2 öncesindeki sürümleri, LibreOffice'in kullandığı OpenDocument biçimini desteklememektedir. Eğer LibreOffice'de hazırladığınız belgeleri Microsoft Office'in 2007 SP2 öncesindeki sürümlerinde açmanız gerekiyorsa bunun için çalışmalarınızı LibreOffice'de Microsoft Office biçimlerinde (.doc, .xls, .ppt gibi) kaydetmeniz yeterlidir.

Numlock tuşunun açılışta otomatik olarak açılmasını istiyorum nasıl yapabilirim?

Bunun için gerekli ayarlamayı "Sistem Ayarları > Girdi Aygıtları > KDE Başlatılırken NumLock" yolunu izleyerek yapabilirsiniz.

Varsayılan uygulamaların değiştirilmesi

Bir video dosyasına çift tıkladığınızda SMPlayer yerine VLC media player ile açılmasını isteyebilirsiniz, ya da bir kelime işlem dosyasına çift tıkladığınızda LibreOffice Writer yerine AbiWord ile açılmasını isteyebilirsiniz. Pardus'ta, bir dosya türünün varsayılan olarak hangi programla çalışacağını; dosyaya sağ tıklayıp “Birlikte Aç > Diğer > Bu dosya türüyle uygulamayı ilişkilendir” yolunu izleyerek ayarlayabilirsiniz.

Örnek olarak .mp3 uzantısına sahip herhangi bir ses dosyasına çift tıklandığında SMPlayer yerine Juk ile açılmasını sağlayalım. Bunun için .mp3 uzantılı herhangi bir ses dosyasına sağ tıklarız, Birlikte Aç > Diğer yolunu izleriz.

Burada eğer Diğer tuşuna basmak yerine doğrudan doğruya Juk seçeneğine tıklarsanız o dosya yalnızca bir kereye mahsus olarak Juk ile açılacaktır yani dosya türü Juk ile ilişkilendirilmeyecektir.

Diğer tuşuna bastıktan açılan pencerede Juk seçeneğine bulup işaretleyin. Aynı türden tüm dosyaları Juk ile ilişkilendirmek için, “Bu dosya türüyle uygulamayı ilişkilendir“ seçeneğinin yanındaki kutucuğu işaretleyip Tamam tuşuna basarız. Artık herhangi bir mp3 dosyasına çift tıkladığımızda doğrudan Juk ile açılacaktır. MP3 dışında OGG, WAV gibi uzantılara sahip ses dosyalarınız var ise o dosya türüne sahip dosyaları da aynı şekilde Juk ile veya başka bir uygulama ile ilişkilendirebilirsiniz.

Ayrıca, "Sistem Ayarları > Dosya İlişkileri" yolunu izleyerek çok daha detaylı ayarlamalar yapabilirsiniz.

Programlarda yaptığım değişikliklerin kayıtları nerede?

/home dizini altında her kullanıcıya ait ayrı bir ev dizini bulunmaktadır. Bu alan kullanıcıların, belgelerini depolayabilecekleri bir alan olmanın yanı sıra aynı zamanda kullanıcıların çeşitli uygulamalarda yaptıkları ayarlamaların da kayıt edildiği bir dizindir. Bir başka deyişle bu dizin, Windows'taki Belgelerim ve Documents and Settings klasörlerinin karşılığı niteliğindedir. Bu dizinde yer alan tüm dosya ve klasörleri görebilmek için gizli dosyaları görünür hale getirmeyi unutmayınız.

Yetkili kullanıcı (Root) hakları elde etmek

Windows'taki yetkili kullanıcı Administrator'un Linux'taki karşılığı, Root kullanıcısıdır. Windows'ta normal kullanıcıların yapabildiği pek çok işlem Linux'ta root parolası girme şartına bağlanmıştır. Linux'ta root yetkisine sahip olmadan çeşitli sistem dosyalarını değiştiremezsiniz, silemezsiniz. Buna karşın, Windows'ta normal bir kullanıcı olarak hiç bir engelle karşılaşmadan önemli sistem dosyalarını silip, rahatlıkla sistemi kullanılamaz hale getirebilirsiniz. Siz hiçbir engelle karşılaşmadan bunları yapabiliyorsanız, düşünün artık virüslerin Windows'ta neler yapabileceğini...

Linux'daki bu sıkı tutum sayesinde sisteme zarar vermek isteyen zararlı yazılımlar yetki engelini aşamazlar. Bu engeli aşamayan zararlı yazılımlar dizinlerde yayılamazlar, bir faaliyet gösteremezler.

Şimdi kendi kendinize sorabilirsiniz: "Acaba ben root kullanıcısı mıyım? Değilsem nasıl root kullanıcısı olabilirim?" diye. Peşinen söyleyelim, bilgisayarınızın tek kullanıcısı siz olsanız dahi root kullanıcısı siz değilsinizdir. Root kullanıcısı: Kullanıcı adı; root olan ve kullanıcı şifresi; root şifresi olan özel bir kullanıcıdır. Sistemi root kullanıcısı olarak açmanın hiç bir gereği olmadığı gibi bu durum sistemde güvenlik açığına da neden olabilmektedir. Bu yüzden Pardus'ta, root kullanıcısı olarak oturum açmak öntanımlı olarak engellenmiştir.

Peki, root kullanıcısı olarak oturum açamıyorsam nasıl root hakları elde edeceğim ?

Eğer root şifresini biliyorsanız istediğiniz her an root yetkileri elde edebilirsiniz.

• Bunun için Konsole isimli komut satırını açın (Alt + F2 yapıp açılan kutucuğa konsole yazarak açabilirsiniz)
• su - yazıp enter tuşuna basın (dikkat edin su ile tire (-) işareti arasında bir boşluk var). Bu komutu girdiğinizde yönetici (root) parolası sorulacaktır. Yönetici parolasını girin (siz parolayı girerken, sanki klavyenin tuşları çalışmıyormuş gibi ekranda hiçbir değişiklik olmayacaktır, siz şifrenizi yazıp enter tuşuna basın). Bu şekilde uçbirimde root hakları elde etmiş oluyoruz.
• dolphin yazıp enter tuşuna basın.

Bu işlemleri yaptığınızda root yetkileri ile donatılmış bir Dolphin penceresi karşınıza gelecektir. Bu pencere üzerinde istediğiniz dizine erişip değişiklikler yapabilirsiniz.

Örnek olarak; xorg.conf isimli sistem dosyasını göz önüne alalım. Normal bir kullanıcı olarak xorg.conf dosyasını düzenleyip değişiklikleri kaydetmek istediğimizde değişiklikler kaydedilmeyecektir. Dosyayı silmek istediğimizde de yine erişimimiz engellenecektir. Dosyaya sağ tıklayıp Özellikler > İzinler yolunu izlediğimizde de değiştirilemeyen pasif seçenekler ile karşılaşırsınız.

Aynı dosyayı birde yukarıda anlattığımız şekilde root yetkileri ile donatılmış bir Dolphin penceresi üzerinden açmayı deneyin. Dosyayı bu şekilde açıp içeriğini değiştirdiğimizde, yaptığımız değişiklikler kaydedilebilecektir. Ayrıca dosyaya sağ tıklayıp Özellikler > İzinler yolunu izlediğinizde daha önceden pasif olan seçeneklerin değiştirilebilir hale geldiklerini görebilirsiniz.

Sorunlu programı hayata döndürmek

Bir program sorun çıkarıp çalışmaz hale geldiğinde çözüm olarak o programı kaldırıp yeninden kurmak aklınıza gelebilir. Ancak tek başına, bir programın kaldırılıp yeniden kurulması, sorunu çözme adına pek bir şeyi değiştirmemektedir.

Bir program hata verir ya da hiç çalışmaz ise Konsole gibi uçbirimler aracılığıyla sorunun kaynağını öğrenebilirsiniz. Bunun için uçbirimde, sorunlu uygulamanın adını yazıp enter tuşuna basmanız yeterlidir. Neticede uçbirimin vereceği yanıttan bir anlam çıkaramasanız bile, bu yanıtı kopyalayıp Pardus forum sitelerinde paylaşarak yardım alabilirsiniz.

Bunun dışında, sisteme yeni bir kullanıcı ekleyip (Sistem Ayarları > Kullanıcı Yöneticisi) o kullanıcı adı ile giriş yaparak sorunlu uygulamanın çalışıp çalışmadığını kontrol edebilirsiniz. Eğer program çalışıyor ise normal kullanıcı adınızla oturum açıp aşağıda belirttiğim dosyaları silerek sorunu çözebilirsiniz.

1. Öncelikle tüm güncellemeleri yükleyip bilgisayarı yeniden başlatın. Sorunun devam edip etmediğine bakın. Devam ediyorsa;

2.a. Sorunlu program bir KDE programı ise; gizli dosyaları görünür hale getirdikten sonra /home/kullanıcı adınız/.kde4/share/apps dizini içinde sorunlu programın adını taşıyan klasörü bulup siliniz. Ayrıca /home/kullanıcı adınız/.kde4/share/config/ dizini içinde yer alan, adı söz konusu programın adı ile başlayıp sonu rc ile biten ayar dosyasını siliniz.

2.b. KDE programları haricindeki çeşitli programların yapılandırma dosyaları ise /home/kullanıcı adı/ dizini içerisinde yer alan gizli klasörlerde tutulmaktadır. Bu dizinlerde sorunlu programın adını taşıyan klasörü bulup siliniz.

3. Ardından sorunlu programın pisi paketini kaldırıp yeniden yükleyin. Ayrıca buraya bakabilirsiniz.

Bu arada eklemekte fayda var; Pardus'ta uçbirimde sudo ile başlayan bir komuttan sonra kullanıcı şifrenizi girmeniz istenir. Yetkili kullanıcı (root) girişi yapmak için girilen su - komutundan sonra ise root şifresi istenmektedir.

Donanımlar hakkında ailgi almak

Pardus'ta çeşitli donanımlarınızın marka-modelleri ve teknik özellikleri hakkında bilgiler almak için ek bir uygulama kurmanıza gerek yoktur. Pardus ile kurulu gelen KDE Bilgi Merkezi uygulaması aracılığıyla donanımlarınız hakkında detaylı bilgiler alabilirsiniz.

Bazı donanımlarınız Pardus tarafından otomatik olarak tanınmamış olsa da, KDE Bilgi Merkezi uygulaması aracılığıyla bu donanımların marka-modelini öğrenebilirsiniz.

PCI satırına tıklayarak ekran kartı, tümleşik ses kartı gibi doğrudan anakarta bağlı donanımlar hakkında bilgiler alabilirsiniz.

USB Aygıtları satırına tıklayarak bilgisayarınıza takılı harici kamera, bluetooth cihazı, yazıcı, tarayıcı gibi cihazlar hakkında bilgiler edinebilirsiniz. Yazıcı, tarayıcı gibi cihazlar hakkında bilgi alabilmek için cihazın açık konumda olmasını gerektiğini unutmayınız.

Bellek satırına tıklayarak bellek (RAM) kullanımı hakkında bilgiler alabilirsiniz. Bu arada Linux'un bellek kullanımı konusundaki yaklaşımından bahsedelim. Linux programlarınızın daha hızlı başlayabilmesi için RAM'in kullanmadığı kısmını "cache" yöntemi ile doldurur. Bu yüzden belleğinizin tamamı dolu gözükse bile aslında bu durum tam olarak daha fazla donanıma ihtiyacınız olduğu anlamına gelmez.

Disk birleştirme gerekli midir?

Windows'ta dosya silme, kopyalayıp yapıştırma gibi işlemler zamanla dosyaların açılma hızlarını düşürüp sistemin hantallaşıp yavaşlamasına neden olur. Bu yüzden bazı Windows kullanıcıları, bilgisayarını eski hızına kavuşturabilmek ümidiyle disk birleştirme programlarından faydalanırlar. Buna karşın Pardus'un kullandığı dosya sistemi disk birleştirme işlemine ihtiyaç duymamaktadır.

GRUB'u onarmak

GRUB, bir bilgisayarda yüklü bulunan bir ya da birden fazla işletim sisteminin ön yükleme görevini yerine getiren bir ön yükleme yazılımıdır, Pardus DVD'si ile birlikte sisteme kurulmaktadır. Daha açık bir ifadeyle, bilgisayarı her açtığınızda karşınıza gelen işletim sistemi seçme ekranı GRUB'un ta kendisidir.

Eğer bilgisayarınızda hem Windows hem de Pardus kurulu ise GRUB'un yeniden yüklenmesi konusunun bilincinde olmanız gereklidir. Çünkü Windows ve Pardus yüklü bir bilgisayarda Windows'un yeniden kurulması halinde GRUB ön yükleme yazılımı otomatikman Windows tarafından silinecektir. GRUB'un silinmesi halinde açılıştaki işletim sistemi seçme ekranı gelmeyeceğinden doğrudan doğruya Windows açılacaktır.

Windows'un yeniden yüklenmesi durumundan sonra Pardus'a ulaşabilmek için GRUB yazılımını yeniden yüklemeniz gereklidir. Grub'u yeiden yüklemek için bilgisayarı Pardus kurulum diski (DVD/ USB bellek) ile açın, karşınıza çıkan ilk ekranda “Kurtarma sistemi” seçeneğine sonraki ekranda “Grub'u tekrar kur” seçeneğine girin.