Linux Dağıtımları İçin Viki Hazırlama Deneyimleri

Çeşitli Linux dağıtımlarının Türkçe veya İngilizce dilinde hizmet veren topluluk belgelendirme merkezlerini (kısaca viki sayfalarını) incelediğimizde pek çoğunda benzer türden hataların tekrar edildiğini görmekteyiz. Önemli bazı hataları ya da düzensizlikleri şöyle sıralayabiliriz: Belgelerde son kullanıcı düzeyine inilmemesi (dağıtım, masaüstü kullanıcılarını hedeflediği halde belgelerin komut satırı üzerinden anlatılması), sitenin temel amacı sorgulanmadan Linux ile ilgili her türlü maddeye yer verilmesi, her bir maddenin biçim ve anlatım bakımından farklı dilden konuşması gibi.

Uzun yıllar, çeşitli Linux dağıtımlarının belgelendirme merkezi yönetiminde çalışmış bir katkıcı olarak, edindiğim bazı deneyimleri bu yazıyla paylaşıyorum. Yararlı olması dileğiyle...

Öneriler

Aşağıda listede yer alan pek çok öneriyi Ubuntu Türkiye Viki'de birer politika maddesi haline getirdik. Siz de katkıcısı olduğunuz belgelendirme merkezinde, benimsediğiniz ilkeleri benzer şekilde yazılı politikalar haline getirebilirsiniz.

1. Arayüzle yapılabilecek işlemleri komutlar üzerinden anlatmayın

Belgelendirme işine başlamadan önce şu sorunun yanıtını aramakla işe başlayın: Bu dağıtım, masaüstü bilgisayar kullanıcılarını hedefleyen bir dağıtım mıdır yoksa daha profesyonel kullanıcılara yönelik (örneğin Slackware, Arch, Gentoo gibi) bir dağıtım mıdır?

Eğer dağıtımın hedef kitlesi, masaüstü bilgisayar kullanıcıları ise hazırlayacağınız belgelerde mümkün olduğunca komut satırından uzak durmalı, konuları grafik arayüz üzerinden anlatmalısınız. Örneğin paket yöneticisi grafik arayüzü üzerinden kurulabilen bir uygulamanın komut satırı üzerinden kurulumunu anlatmamalısınız. Ne yazık ki pek çok Linux dağıtımının viki sayfalarında, neredeyse basit kes-kopyala-yapıştır işlemlerinin komut satırı üzerinden anlatan belgelere rastlıyoruz. "Amarok nasıl kurulur?" sorusunu "Uçbirimi açın ve sudo apt-get install amarok komutunu verin" şeklinde yanıtlayan sayısız belge ile karşılaşabilirsiniz.

Arayüzle 10 fare tıklaması ile yapılabilecek bir işi komut satırından iki tıkla yapmak mümkün olabilir ancak bu durum, komut satırının uzman kullanıcı aracı olduğu gerçeğini ortadan kaldırmaz. Komut satırını sürekli kullanmayan bir masaüstü kullanıcısı, kendisine gösterilen bir satırlık komutu muhtemelen bir kaç dakika sonra unutur. Arayüz üzerinden 5-10 tıkla yapılabilen bir işlemi ise belki bir kaç yıl unutmayabilir. Açar Sistem Ayarları arayüzünü "burada bununla ilgili bir seçenek vardı" der arar bulur..

2. Madde sayısını arttırmayı hedeflemeyin, içerik kalitesine odaklanın

Madde yazmak kolaydır; özenli, kaliteli bir belge üretmek zordur. Madde sayınız az olursa daha kaliteli belgeler üretebilir ve güncel tutabilirsiniz. Vikinize başvuran kullanıcıların çoğunu eli boş çevirmemek için yüzlerce maddeye ihtiyacınız yok, zaruri olarak oluşturmanzı gereken 30-50 kadar çekirdek belge, Vikinizi sırtlayacaktır. Ubuntu gibi masaüstü kullanıcılarına hitab eden bir dağıtımın belgelendirmesini yapıyorsanız işe başlarken alttaki konulara öncelik verebilirsiniz.

• Ana sayfadan ulaşılabilecek şekilde, dağıtım tanımı, tarihçesi, kimler tarafından geliştirildiği, ücretsiz olup olmadığı vb. konular hakkında soru-cevap şeklinde bir madde açın (örnekler: Ubuntu nedir? , Debian hakkında) ya da bir kaç cümlelik özet bir metin hazırlayarak bu metni Viki ana sayfasına yerleştirin, ayrıntılı bilgi edinmek isteyen kullanıcılar için, bu metnin sonuna "Ubuntu hakkında ayrıntılı bilgi için Vikipedi'deki Ubuntu maddesine bakabilirsiniz." gibi bir ibare bırakın.
• Hayatında hiç Linux kurmamış bir kullanıcının anlayabileceği bir şekilde; sisteminin kurulumu ile ilgili her aşamayı anlatan belgeler hazırlayın ve bu belgelere ulaşmak için ana sayfadan bir bağlantı verin (bkz. Kurulum). UbuntuWiki'de kurulum konusu ile ilgili 10 kadar madde yer almaktadır ve bu maddeler en çok tıklanan maddeler listesinde başı çekmektedir.
• Hayatında Linux kullanmamış bir kullanıcıya Linux kullanımını öğretmek için Windows'tan Ubuntu'ya geçiş ve Sıkça sorulan sorular gibi son kullanıcı düzeyine inen, derli toplu bir ya da iki belge hazırlayın ve ana sayfada bağlantı verin.

İlk aşamada oluşturmanız gereken bu belgeleri dikkatle hazırlayıp tamamladıktan sonra rahat bir nefes alabilirsiniz, artık bir belgelendirme merkeziniz var!

3. Vikpedi'de yer alan maddeleri tekrar yazmayın interviki bağlantısı verin!

Linux dağıtım vikilerinin pek çoğunu incelediğimizde, hemen hepsinde Linux'ta kullanılabilen yazılımların ve Linux ile ilişkili kavramların tekrar tekrar anlatılmaya çalışıldığını görüyoruz.

• Hemen hepsinde Firefox, LibreOffice, Gimp, VLC, K3b, KolourPaint, Blender, Inkscape gibi onlarca ve hatta bazen yüzlerce yazılım hakkında tanıtım sayfası açıldığını görüyoruz. Mesela bir Firefox için Türkçe dilinde beş ayrı Linux dağıtımı topluluğu beş ayrı tanıtım sayfası açıyor. Bu kayıp, özgür yazılımın sadece Türkçe dilindeki kayıbı, bir de bunu onlarca dille çarpın, ne kadar emeğin boşa gittiğini düşünebiliyor musunuz? Somut bir örnek olarak; Pardus projesinin 2005-2012 arasında faaliyet gösteren ve şu an yayında olmayan PardusWiki topluluk sitesinde (bkz. Web arşivi) bir zamanlar 450 dolayında uygulama tanıtma maddesi yazılmıştı.

Linux dağıtım vikilerinde tekrar eden içerik bakımından en büyük emek kaybı yazılım tanıtma maddelerinden kaynaklanıyor. Tabi başka kayıp-kaçak kalemlerimiz de yok değil.

• Pek çoğunda Linux ile ilgili ya da ilişkili bazı kavramlar hakkında birer sayfa açıldığını görüyoruz. Örneğin: Linux, özgür yazılım, açık kaynak, GNU, Unix, KDE, Xfce, Linux dağıtımı, işletim sistemi, Android, iOS gibi.
• Bazılarında çeşitli özgür yazılım-içerik lisansları hakkında maddeler açıldığını görüyoruz. Örneğin: GPL, LGPL, BSD lisansı, Creative Commons, Apache Lisansı, MIT Lisansı gibi.

Halbuki tüm bu konularda Vikipedi bünyesinde sayısız madde bulunmakta. Ubuntu Türkiye Wiki bünyesinde bu kayıba son vermek için önemli bir adım attık. Öncelikle Yazılım tanıtma politikasını hazırlayarak şu ilkeyi kabul ettik: "UbuntuWiki bünyesinde zaruri olmadığı müddetçe uygulama tanıtma maddelerine yer verilmez bunun yerine kullanıcılar ilgili Vikipedi sayfasına yönlendirilir." Politikanın açıklamasında, zaruri koşullara da açıklık getirerek hangi durumlarda bir yazılım tanıtma maddesi açılabileceğini izah ettik.

Kullanıcıların Vikipedi'ye kolayca bağlantı verebilmesi için UbuntuWiki bünyesinde küçük bir düzenleme(*) yaptık. Bu sayede UbuntuWiki'de herhangi bir metin içinde örneğin Vikipedi'deki "LibreOffice" maddesine bağlantı vermek istediğimizde [[v:LibreOffice|LibreOffice]] yazıyoruz hepsi bu kadar. Bunu yazdığımızda sonucu şu şekilde oluyor: LibreOffice. Yani UbuntuWiki bünyesinde LibreOffice adında bir madde açılmıyor, yazarlar sadece "v:" ön ekini kullanarak Vikipedi sayfasına bağlantı veriyor.

(*)

4. Hangi türden belgelere yer verilebileceğinin sınırlarını çizin

Bir Linux dağıtım vikisinde, hangi türden maddelere yer verilebileceği konusunda net bir sınır çizilmeli, dağıtımın genel çerçevesi dışında kalan konulara girilmemelidir.

Örnek 1: Audacity ses düzenleme ile ilgili olarak masaüstü kullanıcılarının ihtiyaçları doğrultusunda, biraz sınırlar zorlanarak Audacity ile temel ses düzenleme işlemleri gibi bir belge hazırlanıp yayınlanabilir. Ancak Audacity kullanımını detaylandıran ders niteliğinde Audacity dersleri 1, 2, 3, 4 ... gibi belgelere yer verilmemelidir. (Bu tür detaylı kılavuzlara Vikikitap bünyesinde yer verebilirsiniz, örneğin bkz.: MPlayer, Avidemux. Ya da söz konusu yazılımın Türkçe topluluk sitesi var ise o site içinde değerlendirmeyi düşünebilirsiniz.)

Örnek 2: Gimp kullanımını detaylandıran ders niteliğinde Gimp dersleri 1, 2, 3, 4 ... gibi belgelere yer verilmemelidir. Bir Linux dağıtım vikisi, kendine "özgür yazılım ansiklopedisi" olmak gibi uçsuz bucaksız bir hedef koymamalı, kapısına gelen her belgeye kucak açmamalıdır. Eğer denerseniz, zamanla bunun sürdürülebilir olmadığını görürsünüz.

UbuntuWiki'de biraz geç de olsa bu konudaki politikamızı Politika ve yönergeler sayfası içinde tanımladık, siz de benzer bir yol izleyebilirsiniz.

5. Büyük/küçük harf kullanımı

Sayfaların adlandırılmasında ve sayfa içindeki alt konu başlıklarında büyük/küçük harf kullanımı konusunda herhangi bir poltikası bulunmayan bir vikide ister istemez alttaki gibi çeşit çeşit başlıklarla karşılaşabilirsiniz.

• LINUX KURULUMU (YANLIŞ)
• LINUX Kurulumu (YANLIŞ)
• Linux kurulumu (DOĞRU)

Vikipedi'de yeni bir sayfa oluştururken (kategori, şablon sayfaları da dahil) sayfa adı büyük harf ile başlar, sonraki harfler ve kelimeler tamamen küçük harfler ile yazılır (özel isimlerin ilk harfi, Türkçe yazım kuralları çerçevesinde büyük harfle yazılır). Sayfa içindeki alt konu başlıklarında aynı ilke uygulanır. Bu ve benzeri biçimlendirme konularında Vikipedi'de benimsenen ilkelerden sapmamaya çalışın. Böylece Vikipedi kültürüne sahip kullanıcılar vikinize kolayca uyum sağlayarak katkıda bulunabilirler.

6. Bakım ve güncelleme işlerinin yürütülmesi

Sayfaların bakım işlerinin yürütülebilmesi için yani güncellenmesi, geliştirilmesi ya da silinmesi gereken maddelerin etiketlenerek yönetilebilmesi için UbuntuWiki'de oluşturduğumuz gibi Kategori:İnşaat ve bakım şeklinde bir kategori ve {{Güncelle}} , {{Kalite}} , {{Taslak}} , {{Sil}} şeklinde şablonlar hazırlayın.

Bu sistemi kurduktan sonra artık vikinizdeki kullanıcılar güncellenmesi, silinmesi ya da bir başka bakım işlemine tabi tutulması gereken herhangi bir sayfa ile karşılaştıklarında o sayfanın başına {{Güncelle}}, {{Kalite}}, {{Taslak}}, {{Sil}} şablonlarından birini ekleyerek kolayca etiktelemiş olurlar. Bu şekilde etiketlenen sayfalar otomatik olarak ilgili bakım kategorisi altında listelenir.

7. Viki yazarları için yardım belgeleri

Bilimden sanata, tarihten teknolojiye kadar onlarca farklı dalda hizmet veren Vikipedi projesinde Yardım bölümü bir girdap gibidir, içine girince sizi ordan oraya döndürüp durur, yardım belgelerinin sonunun olmadığı hissine kapılırsınız. UbuntuWiki'nin Yardım bölümünde ise viki yazarlığı yapabilmek için ihtiyaç duyulabilecek temel konularda belgelendirme yoluna gittik. Herhangi bir özgür yazılım projesinin viki sayfalarında UbuntuWiki'de yaptığımız gibi sadece temel yardım konularında belgelendirme yoluna gidebilirsiniz ya da yardım almak isteyen katkıcıları, doğrudan Vikipedi'ye yönlendirebilirsiniz.

8. Viki'ye katkıda bulunma rehberi

Katkıda bulunmak isteyen kullanıcılar için UbuntuWiki'ye katkıda bulunun benzeri bir rehber hazırlayarak vikinizde hangi işlerin yapılmasına ihtiyaç duyulduğunu belirtin ve uygun yerlerde bağlantı verin.

9. Genel konuları tartışabilmek için Köy çeşmesi

Viki genelini ilgilendiren öneriler, teknik ve idari konuların tartışılabilmesi için Vikipedi'de olduğu "Köy çeşmesi" vb. bir isim altında tartışma sayfası açın ya da böyle bir sayfa açmayıp bu tür konular için Ana sayfanın tartışma sayfasını kullanın (UbuntuWiki'de bu tür tartışmalar forum üzerinden yürütüldüğü için ayrıca bir köy çeşmesi açılmamıştır). Köy çeşmesi bağlantısını, her sayfadan ulaşılabilecek şekilde site arayüzüne yerleştirin (bkz.MediaWiki:Sidebar).

Viki genelini ilgilendiren bazı önemli tartışmaların başka başka sayfalarda başlaması muhtemeldir. Viki genelini ilgilendiren böyle bir tartışmaya rastalayacak olursanız tartışma içeriğini Köy çeşmesine taşıyın.

10. Desteklenen/desteklenmeyen donanımlara ilişkin listeler

Bir kaç büyük Linux dağıtımının İngilizce dilindeki belgelendirme merkezlerinde çeşitli marka/modelden dizüstü bilgisayarlar, yazıcı/tarayıcılar, ekran kartları, ses kartları gibi donanımların, söz konusu Linux dağıtımın X nolu sürümü altındaki çalışma durumu konusunda (düzgün çalışıp çalışmadığı, dügün çalışması için yapılması gereken ayarlar vb.) bilgilerin verildiği sayfalar hazırlanmakta. Örneğin OpenSuse vikisinde Laptops sayfasında bu tür bir çalışma yürütülmektede, geçmişte Ubuntu da benzer şekilde UbuntuWiki/HardwareSupport, UbuntuWiki/Laptops sayfaları üzerinden donanım desteği hakkında bilgiler vermekteydi. Ubuntu daha sonradan resmi Ubuntu Certified Hardware isimli profesyonel projeye geçmiştir.

Bir Linux dağıtımı için bu tür sayfaların hazırlanması ve her yeni sürümde donanımların tekrar test edilerek sayfanın güncel tutulması bir kaç gönüllü katkıcı ile yapılabilecek bir iş değildir. 2012 yılında kapatılan eski PardusWiki topluluk belgelendirme merkezinde de geçmişte benzer bir çalışma yürütülmeye çalışılmıştı. Pek çok katkıcı, kullandığı bilgisayar ve donanımlar hakkında birer sayfa açıp söz konusu donanımın Pardus'un X nolu sürümü altında düzgün çalışıp çalışmadığı hakkında bilgiler ekledi. Bu şekilde 200'e yakın belge hazırlandı ancak hazırlanan belgelerin hemen hiçbiri yeni Pardus sürümlerinde güncellenmedi.

Katkıcısı olduğunuz dağıtımın İngilizce dilinde donanımlar hakkında böyle bir veritabanı var ise Türkçe dilinde ayrı bir veritabanı oluşturma ya da Türkçeye çevirme gibi bir işe hiç girmeyip kullanıcıları İngilizce veritabanına yönlendirin. Bugün Türkçeye çevirseniz bile bir kaç gün sonra o içeriğin güncellenmesi gerekecektir.

11. Belgelerde ekran görüntüsü kullanımı

Hazırlayacağınız belgelerde kullanacağınız ekran görüntülerini işletim sisteminin ve uygulamaların öntanımlı halleri üzerinden alın. Duvar kağıdı, pencere dekorasyonu, renk teması vb. özellikleri değiştirilerek kişiselleştirilmiş bir ortamdan ekran görüntüleri almayın. Öntanımlı masaüstüne dönebilmek için yaptığınız tüm bu kişiselleştirmeleri geri almanız gerekmiyor. Bunun en pratik yolu sisteme yeni bir kullanıcı eklemektir. Gerektiği zamanlarda bu kullanıcı ile giriş yaparak kolayca öntanımlı masaüstü ortamından ekran görüntüsü alabilirsiniz.

Öte yandan ekran görüntüleri, bir belgelendirme merkezinin güncel tutulmasının önündeki en önemli engellerden biridir. Bu nedenle hazırlayacağınız belgelerde aşırıya kaçmadan yeteri kadar ekran görüntüsü kullanın.

12. Sitenin içerik lisansı

Linux ve özgür yazılım feslefesine uygun olarak, kuracağınız belgelendirme merkezindeki içeriği de (metinleri, resimleri vb.) özgür bir içerik lisansı ile lisanslamanız beklenir. Dünya çapında en yaygın kullanılan kamusal içerik lisansı Creative Commons'dır. Bu lisansın bir kaç çeşidi vardır. Örneğin:

• Creative Commons BY-SA : İki şartı vardır; eserin ilk sahibi belirtilecek (by), ilk lisans modeli korunacak (sa). SA şartı gereğince eserin tüm kopyaları veya eserden üretilmiş yeni eserler de aynı, benzer ya da uyumlu bir lisansla yayınlanmalıdır. Dolayısıyla bu şart eserin ya da eserden türetilen eserlerin daima özgür kalmasını sağlar.
• Creative Commons BY-NC : İki şartı vardır; eserin ilk sahibi belirtilecek (by), ticari amaç için kullanılamayacak (nc)
• Creative Commons BY-NC-SA : Üç şartı vardır; eserin ilk sahibi belirtilecek (by), ticari amaç için kullanılamayacak (nc), ilk lisans modeli korunacak (sa)

Bu lisanslardan BY-SA modeli Özgür Yazılım Vakfı tarafından GNU felsefesine uygun, özgür bir lisans modeli olarak kabul edilmektedir. Vikipedi projesinde de kullanılan lisans türüdür. Bu lisansta ticari bir kısıtlama yoktur. Zaten GNU Tasarısı, lisansın gereklerini yerine getirmek şartıyla (kaynağını belirtmek, daima özgür bir lisans ile herkese açık tutmak gibi) para kazanmaya karşı değildir. Sonuç olarak özgür yazılım - özgür içerik felsefesine uygun olarak "Creative Commons BY-SA" lisansını kullanmanız yerinde olacaktır.

Bazı özgür yazılım vikilerinde Creative Commons BY-SA yerine GNU FDL lisansının kullanıldığını görebilirsiniz. Özgür Yazılım Vakfı tarafından yayınlanan bu lisans CC BY-SA ile büyük benzerlikler gösteriyor. Her iki lisansı incelediğimde belirlediğim temel farklılık; CC BY-SA ile yayınlanmış eserin kopyaları aynı, benzer ya da uyumlu herhangi bir lisans ile yayınlanabilirken GNU FDL ile yayınlanmış bir eserin kopyalarında yine GNU FDL kullanmak gerekiyor.^(kaynak) Vikipedi projesi de geçmişte GNU FDL lisansını kullanırken (bakınız 2004 yılında Vikipedi) daha sonradan CC BY-SA lisansına geçmiştir (bkz.) (yani anlaşılan eski katkılar GNU FDL ile, yeni katkılar ise CC BY-SA ile lisanslı).

13. Sitenin adında "w" ya da "v" karakterinin kullanıması

Bir işbirliği etrafında toplanan kimselerin web tarayıcı üzerinden yeni sayfalar oluşturmasına,düzenlemeler olanak sağlayan MediaWiki yazılım altyapısı kullanan sitelere genel olarak Viki denir. Dünya çapında en büyük viki projesi olan Wikipedia'nın Türkçe kolu da "Vikipedi" adı ile hizmet vermektedir. Bu nedenle açacağınız herhangi viki sitesinin adını koyarken W yerine V harfini kullanmaya dikkat ediniz.

UbuntuViki'den, dikkate değer bir kaç belge

Alttaki listede UbuntuViki'de yer alan ve hemen her Linux dağıtımının viki sayfalarında kullanılabilecek türden bazı maddeler listelenmiştir. Katkıcısı olduğunuz belgelendirme merkezi için bu belgeleri inceleyebilir ve GNU FDL lisansına uygun şekilde kullanabilirsiniz.

Bazı Linux dağıtımlarının viki adresleri

Aşağıda bazı Linux dağıtımlarının resmi ya da topluluk belgelendirme merkezlerinin adresleri listelenmiştir.

İçerik Creative Commons BY-SA ile lisanslıdır. Kaynağını belirtmek ve aynı, benzer ya da uyumlu bir lisans kullanmak şartıyla istediğiniz amaç için kopyalayabilir, kullanabilirsiniz.