Linux Dağıtımları İçin Viki Hazırlama Deneyimleri
Çeşitli Linux dağıtımlarının Türkçe veya İngilizce dilinde hizmet veren topluluk belgelendirme merkezlerini (kısaca viki sayfalarını) incelediğimizde pek çoğunda benzer türden hataların tekrar edildiğini görmekteyiz. Önemli bazı hataları ya da düzensizlikleri şöyle sıralayabiliriz: Belgelerde son kullanıcı düzeyine inilmemesi (dağıtım, masaüstü kullanıcılarını hedeflediği halde belgelerin komut satırı üzerinden anlatılması), sitenin temel amacı sorgulanmadan Linux ile ilgili her türlü maddeye yer verilmesi, her bir maddenin biçim ve anlatım bakımından farklı dilden konuşması gibi.
Uzun yıllar, çeşitli Linux dağıtımlarının belgelendirme merkezi yönetiminde çalışmış bir katkıcı olarak, edindiğim bazı deneyimleri bu yazıyla paylaşıyorum. Yararlı olması dileğiyle...
Aşağıda listede yer alan pek çok öneriyi Ubuntu Türkiye Viki'de birer politika maddesi haline getirdik. Siz de katkıcısı olduğunuz belgelendirme merkezinde, benimsediğiniz ilkeleri benzer şekilde yazılı politikalar haline getirebilirsiniz.
Belgelendirme işine başlamadan önce şu sorunun yanıtını aramakla işe başlayın: Bu dağıtım, masaüstü bilgisayar kullanıcılarını hedefleyen bir dağıtım mıdır yoksa daha profesyonel kullanıcılara yönelik (örneğin Slackware, Arch, Gentoo gibi) bir dağıtım mıdır?
Eğer dağıtımın hedef kitlesi, masaüstü bilgisayar kullanıcıları ise hazırlayacağınız belgelerde mümkün olduğunca komut satırından uzak durmalı, konuları grafik arayüz üzerinden anlatmalısınız. Örneğin paket yöneticisi grafik arayüzü üzerinden kurulabilen bir uygulamanın komut satırı üzerinden kurulumunu anlatmamalısınız. Ne yazık ki pek çok Linux dağıtımının viki sayfalarında, neredeyse basit kes-kopyala-yapıştır işlemlerinin komut satırı üzerinden anlatan belgelere rastlıyoruz. "Amarok nasıl kurulur?" sorusunu "Uçbirimi açın ve sudo apt-get install amarok
komutunu verin" şeklinde yanıtlayan sayısız belge ile karşılaşabilirsiniz.
Arayüzle 10 fare tıklaması ile yapılabilecek bir işi komut satırından iki tıkla yapmak mümkün olabilir ancak bu durum, komut satırının uzman kullanıcı aracı olduğu gerçeğini ortadan kaldırmaz. Komut satırını sürekli kullanmayan bir masaüstü kullanıcısı, kendisine gösterilen bir satırlık komutu muhtemelen bir kaç dakika sonra unutur. Arayüz üzerinden 5-10 tıkla yapılabilen bir işlemi ise belki bir kaç yıl unutmayabilir. Açar Sistem Ayarları arayüzünü "burada bununla ilgili bir seçenek vardı" der arar bulur..
Madde yazmak kolaydır; özenli, kaliteli bir belge üretmek zordur. Madde sayınız az olursa daha kaliteli belgeler üretebilir ve güncel tutabilirsiniz. Vikinize başvuran kullanıcıların çoğunu eli boş çevirmemek için yüzlerce maddeye ihtiyacınız yok, zaruri olarak oluşturmanzı gereken 30-50 kadar çekirdek belge, Vikinizi sırtlayacaktır. Ubuntu gibi masaüstü kullanıcılarına hitab eden bir dağıtımın belgelendirmesini yapıyorsanız işe başlarken alttaki konulara öncelik verebilirsiniz.
İlk aşamada oluşturmanız gereken bu belgeleri dikkatle hazırlayıp tamamladıktan sonra rahat bir nefes alabilirsiniz, artık bir belgelendirme merkeziniz var!
Linux dağıtım vikilerinin pek çoğunu incelediğimizde, hemen hepsinde Linux'ta kullanılabilen yazılımların ve Linux ile ilişkili kavramların tekrar tekrar anlatılmaya çalışıldığını görüyoruz.
Linux dağıtım vikilerinde tekrar eden içerik bakımından en büyük emek kaybı yazılım tanıtma maddelerinden kaynaklanıyor. Tabi başka kayıp-kaçak kalemlerimiz de yok değil.
Halbuki tüm bu konularda Vikipedi bünyesinde sayısız madde bulunmakta. Ubuntu Türkiye Wiki bünyesinde bu kayıba son vermek için önemli bir adım attık. Öncelikle Yazılım tanıtma politikasını hazırlayarak şu ilkeyi kabul ettik: "UbuntuWiki bünyesinde zaruri olmadığı müddetçe uygulama tanıtma maddelerine yer verilmez bunun yerine kullanıcılar ilgili Vikipedi sayfasına yönlendirilir." Politikanın açıklamasında, zaruri koşullara da açıklık getirerek hangi durumlarda bir yazılım tanıtma maddesi açılabileceğini izah ettik.
Kullanıcıların Vikipedi'ye kolayca bağlantı verebilmesi için UbuntuWiki bünyesinde küçük bir düzenleme(*) yaptık. Bu sayede UbuntuWiki'de herhangi bir metin içinde örneğin Vikipedi'deki "LibreOffice" maddesine bağlantı vermek istediğimizde [[v:LibreOffice|LibreOffice]]
yazıyoruz hepsi bu kadar. Bunu yazdığımızda sonucu şu şekilde oluyor: LibreOffice. Yani UbuntuWiki bünyesinde LibreOffice adında bir madde açılmıyor, yazarlar sadece "v:" ön ekini kullanarak Vikipedi sayfasına bağlantı veriyor.
(*)
Bir Viki sitesinde hizmetli yetkisine sahip her katkıcı Özel:İnterviki sayfasına gidip Türkçe Vikipedi'yi bir interviki bağlantısı haline getirebilir. Ancak Özel:İnterviki sayfasını görebilmek ve kullanabilmek için vikinizde site yöneticisinin Extension:Interwiki eklentisinin etkinleştirilmiş olması gerekiyor. Ayrıca sanırım MediaWiki kurulum klasörünün içinde bulunan LocalSettings.php adlı dosyaya şu satırı eklemek gerekiyor: $wgEnableScaryTranscluding = true;
Artık hizmetli yetkisine sahip herhangi bir kullanıcı Özel:İnterviki sayfasına girip ilgili düğmeye tıklayarak Vikipedi için bir ön ek tanımlar, URL adresini girer, ardından yönlendirme seçeneğini aktif hale getirir.
Bir Linux dağıtım vikisinde, hangi türden maddelere yer verilebileceği konusunda net bir sınır çizilmeli, dağıtımın genel çerçevesi dışında kalan konulara girilmemelidir.
Örnek 1: Audacity ses düzenleme ile ilgili olarak masaüstü kullanıcılarının ihtiyaçları doğrultusunda, biraz sınırlar zorlanarak Audacity ile temel ses düzenleme işlemleri gibi bir belge hazırlanıp yayınlanabilir. Ancak Audacity kullanımını detaylandıran ders niteliğinde Audacity dersleri 1, 2, 3, 4 ... gibi belgelere yer verilmemelidir. (Bu tür detaylı kılavuzlara Vikikitap bünyesinde yer verebilirsiniz, örneğin bkz.: MPlayer, Avidemux. Ya da söz konusu yazılımın Türkçe topluluk sitesi var ise o site içinde değerlendirmeyi düşünebilirsiniz.)
Örnek 2: Gimp kullanımını detaylandıran ders niteliğinde Gimp dersleri 1, 2, 3, 4 ... gibi belgelere yer verilmemelidir. Bir Linux dağıtım vikisi, kendine "özgür yazılım ansiklopedisi" olmak gibi uçsuz bucaksız bir hedef koymamalı, kapısına gelen her belgeye kucak açmamalıdır. Eğer denerseniz, zamanla bunun sürdürülebilir olmadığını görürsünüz.
UbuntuWiki'de biraz geç de olsa bu konudaki politikamızı Politika ve yönergeler sayfası içinde tanımladık, siz de benzer bir yol izleyebilirsiniz.
Sayfaların adlandırılmasında ve sayfa içindeki alt konu başlıklarında büyük/küçük harf kullanımı konusunda herhangi bir poltikası bulunmayan bir vikide ister istemez alttaki gibi çeşit çeşit başlıklarla karşılaşabilirsiniz.
Vikipedi'de yeni bir sayfa oluştururken (kategori, şablon sayfaları da dahil) sayfa adı büyük harf ile başlar, sonraki harfler ve kelimeler tamamen küçük harfler ile yazılır (özel isimlerin ilk harfi, Türkçe yazım kuralları çerçevesinde büyük harfle yazılır). Sayfa içindeki alt konu başlıklarında aynı ilke uygulanır. Bu ve benzeri biçimlendirme konularında Vikipedi'de benimsenen ilkelerden sapmamaya çalışın. Böylece Vikipedi kültürüne sahip kullanıcılar vikinize kolayca uyum sağlayarak katkıda bulunabilirler.
Sayfaların bakım işlerinin yürütülebilmesi için yani güncellenmesi, geliştirilmesi ya da silinmesi gereken maddelerin etiketlenerek yönetilebilmesi için UbuntuWiki'de oluşturduğumuz gibi Kategori:İnşaat ve bakım şeklinde bir kategori ve {{Güncelle}} , {{Kalite}} , {{Taslak}} , {{Sil}} şeklinde şablonlar hazırlayın.
Bu sistemi kurduktan sonra artık vikinizdeki kullanıcılar güncellenmesi, silinmesi ya da bir başka bakım işlemine tabi tutulması gereken herhangi bir sayfa ile karşılaştıklarında o sayfanın başına {{Güncelle}}, {{Kalite}}, {{Taslak}}, {{Sil}} şablonlarından birini ekleyerek kolayca etiktelemiş olurlar. Bu şekilde etiketlenen sayfalar otomatik olarak ilgili bakım kategorisi altında listelenir.
Bilimden sanata, tarihten teknolojiye kadar onlarca farklı dalda hizmet veren Vikipedi projesinde Yardım bölümü bir girdap gibidir, içine girince sizi ordan oraya döndürüp durur, yardım belgelerinin sonunun olmadığı hissine kapılırsınız. UbuntuWiki'nin Yardım bölümünde ise viki yazarlığı yapabilmek için ihtiyaç duyulabilecek temel konularda belgelendirme yoluna gittik. Herhangi bir özgür yazılım projesinin viki sayfalarında UbuntuWiki'de yaptığımız gibi sadece temel yardım konularında belgelendirme yoluna gidebilirsiniz ya da yardım almak isteyen katkıcıları, doğrudan Vikipedi'ye yönlendirebilirsiniz.
Katkıda bulunmak isteyen kullanıcılar için UbuntuWiki'ye katkıda bulunun benzeri bir rehber hazırlayarak vikinizde hangi işlerin yapılmasına ihtiyaç duyulduğunu belirtin ve uygun yerlerde bağlantı verin.
Viki genelini ilgilendiren öneriler, teknik ve idari konuların tartışılabilmesi için Vikipedi'de olduğu "Köy çeşmesi" vb. bir isim altında tartışma sayfası açın ya da böyle bir sayfa açmayıp bu tür konular için Ana sayfanın tartışma sayfasını kullanın (UbuntuWiki'de bu tür tartışmalar forum üzerinden yürütüldüğü için ayrıca bir köy çeşmesi açılmamıştır). Köy çeşmesi bağlantısını, her sayfadan ulaşılabilecek şekilde site arayüzüne yerleştirin (bkz.MediaWiki:Sidebar).
Viki genelini ilgilendiren bazı önemli tartışmaların başka başka sayfalarda başlaması muhtemeldir. Viki genelini ilgilendiren böyle bir tartışmaya rastalayacak olursanız tartışma içeriğini Köy çeşmesine taşıyın.
Bir kaç büyük Linux dağıtımının İngilizce dilindeki belgelendirme merkezlerinde çeşitli marka/modelden dizüstü bilgisayarlar, yazıcı/tarayıcılar, ekran kartları, ses kartları gibi donanımların, söz konusu Linux dağıtımın X nolu sürümü altındaki çalışma durumu konusunda (düzgün çalışıp çalışmadığı, dügün çalışması için yapılması gereken ayarlar vb.) bilgilerin verildiği sayfalar hazırlanmakta. Örneğin OpenSuse vikisinde Laptops sayfasında bu tür bir çalışma yürütülmektede, geçmişte Ubuntu da benzer şekilde UbuntuWiki/HardwareSupport, UbuntuWiki/Laptops sayfaları üzerinden donanım desteği hakkında bilgiler vermekteydi. Ubuntu daha sonradan resmi Ubuntu Certified Hardware isimli profesyonel projeye geçmiştir.
Bir Linux dağıtımı için bu tür sayfaların hazırlanması ve her yeni sürümde donanımların tekrar test edilerek sayfanın güncel tutulması bir kaç gönüllü katkıcı ile yapılabilecek bir iş değildir. 2012 yılında kapatılan eski PardusWiki topluluk belgelendirme merkezinde de geçmişte benzer bir çalışma yürütülmeye çalışılmıştı. Pek çok katkıcı, kullandığı bilgisayar ve donanımlar hakkında birer sayfa açıp söz konusu donanımın Pardus'un X nolu sürümü altında düzgün çalışıp çalışmadığı hakkında bilgiler ekledi. Bu şekilde 200'e yakın belge hazırlandı ancak hazırlanan belgelerin hemen hiçbiri yeni Pardus sürümlerinde güncellenmedi.
Katkıcısı olduğunuz dağıtımın İngilizce dilinde donanımlar hakkında böyle bir veritabanı var ise Türkçe dilinde ayrı bir veritabanı oluşturma ya da Türkçeye çevirme gibi bir işe hiç girmeyip kullanıcıları İngilizce veritabanına yönlendirin. Bugün Türkçeye çevirseniz bile bir kaç gün sonra o içeriğin güncellenmesi gerekecektir.
Hazırlayacağınız belgelerde kullanacağınız ekran görüntülerini işletim sisteminin ve uygulamaların öntanımlı halleri üzerinden alın. Duvar kağıdı, pencere dekorasyonu, renk teması vb. özellikleri değiştirilerek kişiselleştirilmiş bir ortamdan ekran görüntüleri almayın. Öntanımlı masaüstüne dönebilmek için yaptığınız tüm bu kişiselleştirmeleri geri almanız gerekmiyor. Bunun en pratik yolu sisteme yeni bir kullanıcı eklemektir. Gerektiği zamanlarda bu kullanıcı ile giriş yaparak kolayca öntanımlı masaüstü ortamından ekran görüntüsü alabilirsiniz.
Öte yandan ekran görüntüleri, bir belgelendirme merkezinin güncel tutulmasının önündeki en önemli engellerden biridir. Bu nedenle hazırlayacağınız belgelerde aşırıya kaçmadan yeteri kadar ekran görüntüsü kullanın.
Linux ve özgür yazılım feslefesine uygun olarak, kuracağınız belgelendirme merkezindeki içeriği de (metinleri, resimleri vb.) özgür bir içerik lisansı ile lisanslamanız beklenir. Dünya çapında en yaygın kullanılan kamusal içerik lisansı Creative Commons'dır. Bu lisansın bir kaç çeşidi vardır. Örneğin:
Bu lisanslardan BY-SA modeli Özgür Yazılım Vakfı tarafından GNU felsefesine uygun, özgür bir lisans modeli olarak kabul edilmektedir. Vikipedi projesinde de kullanılan lisans türüdür. Bu lisansta ticari bir kısıtlama yoktur. Zaten GNU Tasarısı, lisansın gereklerini yerine getirmek şartıyla (kaynağını belirtmek, daima özgür bir lisans ile herkese açık tutmak gibi) para kazanmaya karşı değildir. Sonuç olarak özgür yazılım - özgür içerik felsefesine uygun olarak "Creative Commons BY-SA" lisansını kullanmanız yerinde olacaktır.
Bazı özgür yazılım vikilerinde Creative Commons BY-SA yerine GNU FDL lisansının kullanıldığını görebilirsiniz. Özgür Yazılım Vakfı tarafından yayınlanan bu lisans CC BY-SA ile büyük benzerlikler gösteriyor. Her iki lisansı incelediğimde belirlediğim temel farklılık; CC BY-SA ile yayınlanmış eserin kopyaları aynı, benzer ya da uyumlu herhangi bir lisans ile yayınlanabilirken GNU FDL ile yayınlanmış bir eserin kopyalarında yine GNU FDL kullanmak gerekiyor.(kaynak) Vikipedi projesi de geçmişte GNU FDL lisansını kullanırken (bakınız 2004 yılında Vikipedi) daha sonradan CC BY-SA lisansına geçmiştir (bkz.) (yani anlaşılan eski katkılar GNU FDL ile, yeni katkılar ise CC BY-SA ile lisanslı).
Bir işbirliği etrafında toplanan kimselerin web tarayıcı üzerinden yeni sayfalar oluşturmasına,düzenlemeler olanak sağlayan MediaWiki yazılım altyapısı kullanan sitelere genel olarak Viki denir. Dünya çapında en büyük viki projesi olan Wikipedia'nın Türkçe kolu da "Vikipedi" adı ile hizmet vermektedir. Bu nedenle açacağınız herhangi viki sitesinin adını koyarken W yerine V harfini kullanmaya dikkat ediniz.
Alttaki listede UbuntuViki'de yer alan ve hemen her Linux dağıtımının viki sayfalarında kullanılabilecek türden bazı maddeler listelenmiştir. Katkıcısı olduğunuz belgelendirme merkezi için bu belgeleri inceleyebilir ve GNU FDL lisansına uygun şekilde kullanabilirsiniz.
Aşağıda bazı Linux dağıtımlarının resmi ya da topluluk belgelendirme merkezlerinin adresleri listelenmiştir.
İçerik Creative Commons BY-SA ile lisanslıdır. Kaynağını belirtmek ve aynı, benzer ya da uyumlu bir lisans kullanmak şartıyla istediğiniz amaç için kopyalayabilir, kullanabilirsiniz.