Plato

---Teksten: Julien Grandgagnage---

Plato’s invloed op de westerse filosofie kan moeilijk overschat worden. Met enige overdrijving zou je zoals Alfred North Whitehead kunnen zeggen dat hij alle belangrijke thema’s van de filosofie heeft behandeld, en dat het werk van latere filosofen slechts voetnoten waren bij zijn filosofie. Over Plato is al heel wat geschreven door heel geleerde en ernstige mensen. Nochtans zitten zijn dialogen vol ironie en humor die laten uitschijnen dat een behandeling van Plato misschien niet altijd zo ernstig moet klinken. We proberen het.

De invloed van Socrates

Plato werd geboren in Athene in 427 v.Chr. en stierf op tachtigjarige leeftijd in 347 v.Chr. Hij leek gezien zijn afkomst voorbestemd te zijn tot een leven als politicus. In het Athene van de 5e eeuw v.Chr. was het gebruikelijk dat burgers van ‘goede afkomst’ werden opgeleid voor het bekleden van een belangrijke politieke functie. En met die afkomst zat het naar de maatstaven van de Atheense burgerij wel goed. Plato’s vader Ariston beweerde zelfs af te stammen van de zeegod Poseidon en zijn moeder Perictione was verwant met de grote Atheense wetgever Solon. Bovendien was zij ook nog eens familie van Critias, een van de 30 tirannen die het na het debacle van de Peloponnesische oorlog voor het zeggen hadden. Plato’s bedje leek dus gespreid te zijn en een mooie politieke toekomst lachte hem toe. Maar het liep heel anders dan zijn familie had gepland. Wat was er dan misgelopen? Plato ontmoette een man die een zodanige invloed op hem kreeg, dat zijn hele uitgestippelde leventje overhoop werd gegooid. Socrates. Een lelijk mannetje met een groot hoofd dat iedereen op de agora lastigviel met zijn vervelende vragen.

Wat had hij Plato en de andere jongelingen van goeden huize dan te bieden? Niet veel eigenlijk. In tegenstelling tot de sofisten, die voor geld jongelingen opleidden om goed te leren schrijven en spreken en beweerden over alles kennis te hebben, stelde Socrates slechts zijn onwetendheid in de plaats. Hij ging er zelfs een beetje prat op om te zeggen dat hij de enige Athener was die wist dat hij niets wist, waardoor hij de meest wijze van allen was. Toch kreeg hij in de straten van Athene een steeds groter gevolg van vooral jongeren die niets wilden missen van zijn geïmproviseerde gesprekken. Socrates was eigenlijk een filosoof die, in tegenstelling tot Plato later, slechts in één ding geïnteresseerd was: het goede leven leiden. En daarmee bedoelde hij niet feesten, pleziermaken en achter de vrouwen aanzitten. (Misschien zou hij dan mogelijk nog meer aanhangers hebben gekregen) Nee, met ‘goed leven’ bedoelde hij een deugdzaam leven leiden. Socrates hield zich niet zoals zijn voorgangers, de natuurfilosofen, bezig met vragen zoals: ‘Wat is het oerelement, Is het lucht, water of vuur? (of chocolade?) ‘ Of ‘Waarom is er iets en niet eerder niets”? want dat interesseerde hem niet. De filosofie van Socrates betekende een breuk met zijn voorgangers, want niet de natuur maar de mens was zijn studieobject. Socrates heeft eigenlijk uitsluitend over ethiek gesproken. Nu zul je zeggen, gaat dit artikel nu over Socrates of over Plato? Laten we nu eens beginnen over Plato, en dat rare mannetje op de agora even achterlaten! Tja, dat gaat niet zomaar. Zelfs na zijn dood bleef Socrates in Plato’s hoofd rondspoken en hij verscheen zowat in elke dialoog die Plato schreef. Op die manier hebben we ons een goed beeld kunnen vormen van de man die zulke grote invloed op Plato heeft uitgeoefend. Socrates zelf schreef namelijk niets niemendal op. Vond hij niet nodig, hij wilde gewoon als een ‘horzel’ de mensen aan hun vel zitten en ze laten inzien dat ze niet zo wijs waren als ze zelf beweerden. Dat heeft hem geen prijzen opgeleverd. Je weet hoe de mensen zijn, nu en meer dan tweeduizend jaar geleden: als je ze op straat wat belachelijk maakt door hun dierbaarste denkbeelden in vraag te stellen, dan kun je er vergif op innemen dat je op een goede dag de rekening gepresenteerd krijgt. Dat is dan ook met Socrates gebeurd. De goegemeente was zijn provocaties dik beu en Socrates werd door enkele van die brave burgers voor het tribunaal gedaagd.

Socrates, zeiden ze, dat moet nu maar eens gedaan zijn met onze jeugd zo te bederven, ze lopen je verdorie als hondjes achterna op straat en ze verkopen hoe langer hoe meer prietpraat. Bovendien hebben we gehoord dat je de goden niet eert zoals het moet. Herpak je man, betaal een fikse boete en we spreken er niet meer over.

Zoiets in die aard. Maar Socrates, eigenzinnig als hij was, stak me daar een betweterige speech af alsof zijn leven niet op het spel stond en provoceerde het tribunaal door een belachelijke boete voor te stellen. Plato was er ook bij en hij zal, net zoals zijn vrienden, wel geprobeerd hebben om Socrates tot andere gedachten te brengen. Maar zelfs met een terdoodveroordeling boven zijn hoofd bleef Socrates consequent en weigerde toe te geven dat hij iets verkeerds had gedaan.

Later schreef Plato over die redevoering van Socrates zijn ‘Apologie van Socrates‘. ‘Apologie’, dat is zoiets als ‘Verdedigingsrede’ maar Socrates deugde blijkbaar niet als zijn eigen advocaat, want hij werd stante pede in de gevangenis geflikkerd en kreeg na zijn verblijf in dat nulsterrenhotel van het management een beker dollekervel aangeboden. Die dronk hij rustig leeg, tot de laatste druppel (betaald is betaald) en wachtte af tot het goedje via zijn tenen en zijn benen zijn hart bereikte. Zijn afscheidswoorden had hij blijkbaar niet goed voorbereid, want in plaats van een Shakespeariaanse monoloog af te steken die ons eeuwen later nog tot tranen toe zou beroeren, zei hij gewoon zoiets als Jongens, als ik er niet meer ben, vergeet dan niet om een haan aan Asklepios te offeren!. Toch een beetje een vreemde snuiter hoor, die Socrates. Nu, Plato was sterk onder de indruk van de waardige houding van Socrates in het aanschijn van de dood, en besloot klaarblijkelijk om diens denkbeelden op schrift te zetten. Nu, eens hij begon te schrijven was er geen houden meer aan. Hij besloot om als fulltime filosoof aan het werk te gaan, richtte de Akademie op en schreef 36 literaire pareltjes van dialogen. Vooral in de dialogen uit zijn ‘eerste periode’, de eerste jaren na Socrates dood , klonk de stem van Socrates nog duidelijk door. Plato lijkt vrij trouw weer te geven wat Socrates zoal zei en dat gaan we nu bekijken in de zogenaamde ‘socratische dialogen.’

De dialogen

Als we het over Plato’s dialogen hebben moeten we misschien beginnen met te zeggen dat het eigenlijk meestal geen dialogen zijn…

Neem nu de “Timaeus“, daar begint een zekere Timaeus op pagina vier te vertellen over het ontstaan van het universum en hij houdt dat zo’n stevige honderd pagina’s vol. Dialoog? Nee hoor, zoiets noemen wij een ‘monoloog‘, een alleenspraak. Hetzelfde met de ‘Wetten‘: er is een korte introductie waarin een paar personages worden voorgesteld en dan barst de hoofdpersoon uit in een niet te stuiten monoloog. Of neem nu de ‘Brieven‘ waarin Plato zelf aan het woord is: dat zijn helemaal geen dialogen! Sterker nog: ze zijn zelfs niet allemaal van Plato! Waarom noemen wij het dan in godsnaam ‘dialogen’? Sla me dood, ik weet het niet. Ik denk dat het historisch zo gegroeid is: iemand begon ze zo te noemen en de rest volgde als kalveren. Zoiets. Laten we gewoon dat voorbeeld volgen.

Een meer belangrijke vraag is: waarom koos Plato voor deze literaire vorm?

Wel, dat is eenvoudig: hij aapte gewoon Socrates na; die deed ook niet anders dan babbelen. Maar dat babbelen deed hij wel met een bedoeling. Hij wilde namelijk zijn gesprekspartner zolang ondervragen tot de waarheid, de kennis ‘naar boven’ kwam. Socrates vergeleek het met het werk van een vroedvrouw: Hij hielp gewoon om de verborgen kennis ‘geboren’ te laten worden. Met een moeilijk woord ‘maieutiek‘ (verloskunde) genoemd. Plato gebruikte die techniek in zijn dialogen natuurlijk ook omdat het voor de lezer een directe, boeiende vorm is om wat van zijn filosofie op te steken. Hij vertelt een verhaal waarin levensechte personages elkaar uitdagen, ruziemaken en meestal samen zoeken naar een conclusie. Tja, met die conclusie is het vooral in de eerste socratische dialogen nogal pover gesteld. Meestal eindigen die zonder dat er een akkoord is bereikt of zonder dat er een definitie is gevonden. We vermoeden daarom ook dat Socrates heel eerlijk was in zijn bewering dat hij zelf niets wist en door te discussiëren probeerde ware kennis op het spoor te komen. Hoe dan ook is de dialoog een goede keuze geweest, want zelfs meer dan tweeduizend jaar later zijn Plato’s dialogen een plezier om te lezen. (Alhoewel, laat ons niet overdrijven: bij Timaeus‘ monoloog kun je best sterke koffie zetten, en de Wetten zijn ook geen lichte kost!) Plato heeft ook een goede literaire truc om ons op ons gemak te stellen: hij opent met een grapje of een komische anekdote. Dat zien we bijvoorbeeld in de dialoog ‘Charmides‘, waar een knappe jongeling in de worstelschool Socrates en zijn vrienden zo van hun stuk brengt dat ze letterlijk van de zitbank rollen.

Enkele belangrijke dialogen

• 1. De groep van de vroege ‘socratische’ dialogen: deze groep dialogen handelt over de deugd en de vraag of deugd aangeleerd kan worden. Tot deze groep behoren Gorgias, Meno, Euthyphro, Apologie en Crito. De laatste drie gaan over de rechtspraak en de veroordeling van Socrates. De Euthyphro gaat over de juiste behandeling van de goden, de Apologie is Socrates verdedigingsrede waarin hij zijn activiteit als leraar uitlegt, en de Crito gaat over de plicht en de trouw tegenover de staat.

  2. Phaedo gaat over de onsterfelijkheid van de ziel.

  3. Symposium bespreekt eros, ware schoonheid en het leven van beschouwing.

  4. Protagoras: over de aard van het Goede, de Deugd en de relaties tussen kennis en deugd (wie kennis heeft van het goede zal geen kwaad willen doen)

  5. Staat (Politeia), Plato’s bekendste en grootse werk waarin onder meer de allegorie van de grot wordt verteld: mensen die in een grot alleen kennis hebben van schaduwen op de wand, terwijl de ware Vormen of Ideeën zich naar buiten, in het licht bevinden.

  6. Phaedrus: over de overtuigingskracht en eros, en op welke manier ze gerelateerd zijn aan de kennis van de eeuwige Vormen.

  7. Theaetetus: over de aard van kennis.

  8. Parmenides: over de relatie tussen tegengestelden zoals gelijkheid en ongelijkheid, het Ene en het Vele.

  9. Sofist en Staatsman (Politicus): de eerste gaat over metafysica, de tweede over politiek (staatkunde).

  10. Philebus, over plezier en het goede leven, waarbij de conclusie luidt dat een eenheid dient te worden bewerkstelligd tussen schoonheid, evenwicht en waarheid.

  11. Timaeus: de monoloog van Timaeus over kosmologie en wetenschap.

  12. De Wetten: een lange redevoering van een ‘Atheense vreemdeling’ over politiek.

Over de chronologie, de juiste ‘volgorde’ waarin Plato deze dialogen heeft geschreven, bestaat nogal wat controverse. Nog meer onenigheid bestaat er over welke dialogen Plato al dan niet zelf geschreven heeft. Van de Brieven bijvoorbeeld, zijn mogelijk slechts enkele van de 13 brieven authentiek. De zevende brief, waarin Plato over zijn reizen naar Sicilië vertelt, is vrijwel onbetwist, maar over nummer 2, 3, 4, 10, 11 en 12 wordt nog stevig gebakkeleid. Laat ons die ruziënde onderzoekers echter gewoon de rug keren en ons licht laten schijnen over de kern, de pit, de ruggengraat van Plato’s denken: zijn soms vergezochte, originele, maar historisch bijzonder invloedrijke theorieën.

Peripatetisch onderricht

Weet je wat leuk zou zijn? Laten we Plato zijn filosofische ideeën zelf uitleggen! We gaan zijn Academie binnen, schrijven ons in als student en wandelen met hem mee in de tuin. Dat was immers de manier waarop studenten onderwezen werden: ze wandelden met de docent mee, en kletsten dat het een lieve lust was. Dat noemden ze dan niet ‘kletsen in de tuin‘ maar peripatetisch onderricht‘, kwestie om het wat meer chic te verlenen. Wat dat betreft, ging het er op Plato’s Akademie veel losser aan toe dan hij in zijn ‘Politeia‘ beschreef. Plato’s Akademie, opgericht in 387 v.Chr. was trouwens te beschouwen als de eerste ‘universiteit’ van het westen, en er werd echt niet alleen maar filosofie onderwezen! Behalve filosofie kregen de studenten van hun ‘scholarch’ een heel programma onder de kiezen: wiskunde (vooral meetkunde),muziek, astronomie en natuurwetenschappen. We behandelen onder meer ( we kletsen onder meer met Plato over):

• Plato’s Ideeënleer

• Plato’s allegorie van de grot

• Plato’s opvatting van de ideale staat

• De allegorie van de wagenmenner

• Plato’s kosmologie

• Plato’s kennisleer

Ideeënleer of leer der Vormen

Inspiratie in de wiskunde

In zijn filosofische opvattingen werd Plato sterk beïnvloed door de wiskunde. Voor hem was wiskunde een grote inspiratie voor zijn ideeënleer. In de wiskunde had je immers ook getallen, verhoudingen die niet meteen zichtbaar of tastbaar waren, maar die toch grote zekerheid boden en bovendien harmonisch en mooi waren. We zien hier de invloed van Pythagoras (ca. 572 – 490 v.Chr.), die in de getallen op zoek ging naar verhoudingen en harmonieën die iets van het geheim van het universum in zich droegen. Die zekerheden moest je niet met je zintuigen proberen te kennen, maar met je verstand; Precies zoiets bedoelde Plato ook met zijn Vormen of Ideeën. Dat zegt ook zijn beroemdste leerling, Aristoteles. In zijn “Peri Ideon“ (over Ideeën) brengt hij Plato’s doctrine van de Vormen in verband met de meetkunde en de getallen. Plato hield zich dus ook intensief bezig met wiskunde en beschouwde de getallen als iets van een hogere orde dan de gewone verschijnselen.

Kijk, zegt hij, als je om je heen de dingen ziet, dan geven die geen houvast voor je kennis. iets kan schoon zijn, of goed, of waar, maar dat is maar tijdelijk. De dingen veranderen en zijn in beweging, en dus kunnen zij geen object zijn van kennis. Ware kennis, dat moet je elders zoeken. Want, waaraan moet ware kennis voldoen, ten eerste moet het perfect zijn, ten tweede onveranderlijk.

Invloed van Heraclitus en Parmenides

Plato verwierp dus de zintuiglijke wereld als een soort tweederangs kennis. Tja, die mosterd had hij klaarblijkelijk bij Heraclitus en Parmenides gehaald. Heraclitus (535–475 v.Chr.) had al opgemerkt dat niets onveranderlijk was (zijn beroemde (“panta rhei”, Alles stroomt), en Parmenides (vroege 5e eeuw v.Chr.) geloofde alleen maar aan het bestaan van het Ene, en draaide zijn rug naar het Vele – dat zijn de duizenden dingen die hij om zich heen zag. Plato verwierp dus gewoon de zintuiglijke werkelijkheid en nam er dan iets abstracts voor in de plaats, de Vormen.

Als een meisje mooi is, dan heeft ze schoonheid. Die schoonheid blijft echter niet en vergaat. Toch is er iets als ‘Schoonheid’, iets waar de schoonheid van dat meisje deel aan heeft. Dat is de eeuwige Vorm van het Schone. Hetzelfde met waarheid, deugd, en wat je ook maar kunt verzinnen. Al die eigenschappen zijn in onze wereld slechts afbeeldingen, afspiegelingen van de eeuwige Vormen, de Ideeën.

Onderscheid tussen mening en ware kennis

Een filosoof moet zich dus niet bezighouden met die deze eigenschappen het observeren van de natuur, de dingen om hem heen, want daar is volgens Plato niets waardevols uit te halen. Een filosoof moet zich richten naar de Ideeën, niet met zijn zintuigen, maar met zijn verstand. Dat klinkt nogal obscuur en dat is het ook. Voor moderne, wetenschappelijk opgevoede mensen zoals wij klinkt het mogelijk dwaas! Hoe kun je nu beweren dat wat je ziet en ruikt en voelt er niet is of niet toe doet, en dat wat je niet ziet een hogere werkelijkheidswaarde heeft? Dat vond zijn leerling Aristoteles trouwens ook. Van die hele Ideeënleer van Plato moest hij niet veel hebben, en hij wijdde zich dus wel aan de studie van de natuur en legde zo de basis voor de wetenschappen.

We hebben tot hiertoe dus gezien dat Plato op zoek ging naar ware kennis, die voor filosofen toegankelijk moest zijn. De voorwaarden voor die kennis waren dat ze eeuwig en onveranderlijk moest zijn. Vermits niets op aarde daaraan voldoet, gaat Plato op zoek naar iets dat zoals de getallen in de wiskunde met het verstand kan worden begrepen. (Veel later zal die andere rationalist, René Descartes (1596-1650), iets soortgelijks ondernemen). Plato wantrouwt dus de zintuigen en zegt dat die alleen maar ‘meningen’ kunnen opleveren, geen echte kennis. Dat gaat hij ook nog eens in het lang en het breed uitleggen in de allegorie van de grot.

Invloed van Socrates

We hebben bij Plato’s Ideeën al de invloed van Pythagoras aangeduid, die van Heraclitus en die van Parmenides. Socrates had het terrein echter ook al voorbereid. Zijn genadeloze speurtocht naar de definitie ‘Wat is deugd?’ en ’Wat is rechtvaardigheid?’ leidde tot het inzicht dat uiteindelijk alles te maken had met het idee van het Goede, waar al de rest uit ontstond. Plato nam dit over en paste dit toe op het gehele terrein van menselijke kennis.

Invloed van Orfische mysteriegodsdiensten

Een andere, heel belangrijke invloed, waren de Orfische mysteriën die in Plato’s tijd de officiële Polisgodsdienst (Zeus, Hera, Apollo…) beconcurreerden. Zij kenden (net als Pythagoras) het concept van zielsverhuizing en het idee dat het leiden van een goed leven ook goed was voor de ziel, en dat zou een sterke invloed hebben op Plato’s ontwikkeling van de Ideeënleer. Zo vatte hij kennis op als herinnering, het zich her-inneren van kennis die de ziel al bezat vóór zij in de ‘kerker van het lichaam’ incarneerde.

De Ideeën (of ‘Vormen’) plaatste Plato buiten tijd en ruimte. Dat moest wel, want anders zouden ze net zoals alle andere dingen van deze wereld aan verandering onderhevig zijn. (U mag nu even zuchten) Om nu te kunnen uitleggen op welke manier een filosoof kennis kon nemen van die Ideeën, past hij een geweldige truc toe.

Stel, zegt hij, dat je ziel voor hij incarneerde kennis had van de Vormen (dus in die buiten tijd en ruimte geplaatste werkelijkheid) maar dat zij bij geboorte die kennis kwijt was en opnieuw moest verwerven. Dan kun je dat op twee manieren doen: 1) zoals de mysteriecultussen doen, met jezelf in een dusdanig emotionele toestand te brengen (met dans, wijn,…) dat je contact krijgt met die andere werkelijkheid. Of, ten tweede, door het richten van je verstand, mits een speciale opvoeding, op de Vormen. Dat laatste is dan de taak van de filosoof.

Die opvoeding van de filosoof beschrijft hij dan uitgebreid in de ‘Politeia’ (De Staat), met name in de allegorie van de grot. Bent u nog mee? Ik stel voor dat we die speciale opvoeding die Plato voorbehield aan de filosoof eens wat van naderbij bekijken.

De allegorie van de grot

De allegorie van de grot maakt deel uit van Plato’s ‘Politeia‘ (Staat), waarin hij een beeld schetst van zijn ideale staat. Socrates is hier in gesprek met Glauco, de broer van Plato.

“Stel je de situatie voor van iemand die samen met andere lotgenoten gevangen zit in een grot, met zijn rug gekeerd naar een vuur. Tussen dat vuur en de mannen loopt achter hen een weg en over die weg lopen mensen die allerlei voorwerpen dragen. Wat de vastgeketende mannen zien, zijn slechts schaduwen van de voorwerpen, niet de voorwerpen zelf. Stel nu dat een van die mannen er toch in slaagt om zich van zijn ketenen te bevrijden en de weg naar boven vindt. Naarmate hij naar het vuur en het licht buiten toeloopt, zal hij eerst slechts vage vormen kunnen onderscheiden. Zijn ogen moeten immers wennen aan (zo veel) licht. Maar als hij ten slotte de echte voorwerpen ziet, zal zijn kennis onvergelijkbaar groter zijn dan van degenen die hij achtergelaten heeft. Als hij terugkeert naar de grot zal hij proberen te vertellen wat hij gezien heeft. Maar zijn medegevangenen zullen hem niet kunnen begrijpen, want zij zijn slechts gewend aan de schaduwen van de echte dingen.“

Plato’s opvatting van rechtvaardigheid

Om de allegorie te kunnen plaatsen binnen Plato’s werk, moeten wij het “‘grotere’ plaatje bekijken. Toen Plato het 7de deel van de Politeia schreef (met de allegorie) had hij iets heel praktisch voor ogen: het ontwerp van een rechtvaardige staat. Nu, begin niet te vroeg te juichen, want Plato was helemaal geen democraat. Verre van! Wat wij onder rechtvaardigheid begrijpen, daar had Plato immers geen boodschap aan. Van hem mocht gerust ongelijkheid bestaan, ongelijke verdeling van middelen, slavernij, ongelijke rechten en noem maar op. Wat hij met rechtvaardigheid bedoelde was iets helemaal anders: een toestand van evenwicht en orde. En, zo betoogt hij, dat kan alleen als iedereen doet waarvoor hij geschikt is. Dat kan eenvoudige (slechtbetaalde) handenarbeid zijn, of een taak als soldaat of, als je van goeden huize bent en genoeg verstand bezit: een filosoof aan het hoofd van de staat.

In Plato’s ideale staat zijn dus drie soorten mensen met telkens een eigen ‘functie’, al naargelang hun talenten en afkomst:

1. de laagste klasse werkers, die de economische functie vertegenwoordigen.

2. de klasse der wachters, die een beschermende en verdedigende functie heeft binnen Plato’s ideale staat.

3. ten slotte de leidende klasse , die de staat bestuurt.

Als iedereen zich van zijn taak kwijt, zo zegt Plato, dan hebben we een ‘rechtvaardige staat‘… alle delen zullen immers met elkaar samenwerken en samen een geordende samenleving vormen.

Binnen die ideale staat moest natuurlijk voor de gepaste opvoeding gezorgd worden voor iedere klasse. De allegorie van de grot gaat nu precies over de wijze waarop een filosoof-staatsman dient te worden opgevoed. Laten we de symboliek van de allegorie nu eens bekijken binnen de context van de opvoeding van de filosoof tot staatsman.

Interpretatie

De tocht uit de grot naar buiten symboliseert het opvoedingsproces dat de filosoof-leider volgt. Daarbij verlaat hij de meningen (de schaduwen op de rotswand) en volgt het pad naar het Licht (de ware kennis). De Vormen (zoals Goedheid, Waarheid, Rechtvaardigheid) symboliseren hierbij de eeuwige en onveranderlijke werkelijkheid. Pas als de filosoof dit pad en deze opvoeding heeft gevolgd, zal hij bekwaam zijn om Plato’s ideale staat te leiden. De gevangenen die achterblijven, staan voor het gewone volk, dat aan meningen en schijnkennis voldoende heeft.

De allegorie van de wagenmenner

Een andere bekende allegorie van Plato is die van de wagenmenner. Hierbij stelt hij de menselijke ziel voor als een voerman met twee paarden, een boosaardig dier en een goedaardig dier. Een soort Ben Hur dus, maar dan met een nukkig paard (lastig om bochten te nemen!) Het boosaardig paard symboliseert het begerende deel van de menselijke ziel, wat voor Plato het laagste deel is, overeenkomend met wat de meeste mensen nastreven. Want, laat ons eerlijk zijn: had Plato niet gelijk dat wij, als gewone mensen, in plaats van de droogstoppel uit te hangen, liever een jonge beaujolais achterover kieperen? Of genieten van een bubbelbad en een paar gewillige schonen die mee komen bubbelen in dat bad, of, ik zeg maar wat: onze tijd vergapen voor televisie in plaats van over Plato te lezen? Natuurlijk is dat zo, wij luisteren wat graag naar dat ‘stout paard! Het andere, brave paard neemt een tussenpositie in en symboliseert het zielsdeel van de toorn. Een woede of energie dus die de ene of de andere richting uitkan. Het kan zowel de rede (de voerman) bijstaan als worden meegesleurd in de passies van het andere paard. Ik stel me daar zoiets bij voor als een wit engeltje op mijn rechterschouder dat me voortdurend influistert dat ik minder moet snoepen, het lief van mijn vriend niet mag begeren, minder moet drinken en me in het algemeen wat serieuzer moet gaan gedragen. In de iconografie zie je trouwens vaak dat het ‘kwaad’ zwart wordt afgebeeld en het ‘goede’ een witte kleur krijgt. Plato’s ‘wit’ paard is echter niet zo eenduidig en kan blijkbaar worden overhaald om zich achter een minder koosjere zaak te zetten. Als dat gebeurt zijn we nog niet jarig, want dat gaat ten koste van onze ziel.