De C. Iulii Caesaris operibus

Liber secundus: Proximo anno omnes Belgas contra populum Romanum coniuravisse ex litteris Labieni certior factus, eos primum flumen Axonam transeuntes, deinde patriam repetentes de improviso celeriusque omni opinione agressus, ingentem eorum caedem edidit. His debellatis, contra Nervios, qui trans flumen Sabim eum exspectabant, contendit. His quoque devictis interemptisque Aduatucis, qui in subsidium Nerviorum venerant, eorumque urbibus expugnatis, totam Belgarum regionem in potestatem Romanorum redegit. Ex litteris Caesaris his victoriis Romae compertis, dierum quindecim supplicatio decreta est, quod ante id tempus accidit nulli.

Liber tertius: Anno LVI Caesare in Illyricum profecto, subitum bellum in Gallia coortum est, a Venetis praesertim aliisque orae maritimae populis excitatum, qui legatos Romanos ea mente retinuerunt, ut quos dedissent obsides reciperarent. Hac de re Caesar certior factus, classe maritima comparata, cum primum potuit, ad exercitum contendit. Ibi terra marique pugnatum est, sed victoria utrimque Romanis cessit. Caesar acrius victoria usus est: omni senatu necato reliquos sub corona vendidit. Interea, Unellis a legatis Titurio et Crasso victis et in dicionem receptis, Caesar Morinis ac Menapiis bellum intulit, qui ex omni parte silvae impetu facto, Caesarem castra munientem sunt adorti, sed, victi ac profligati, in silvas repulsi sunt. Caesar omnibus eorum agris vastatis, vicisque aedificiisque incensis, hieme iam appetente, in hiberna exercitum reduxit.

Liber quartus: Anno tertio postquam Ariovistus profligatus est, Germani Usipetes et Tencteri, cum a Suebis premerentur, Rheno transacto, non longe a mari, quo Rhenus influit, Menapiorum terras occuparunt. Re cognita, Caesar maxima celeritate hostes assecutus ac de improviso aggresus, in fugam vertit, deinde, exstructo in flumine ponte, cum exercitu in Germaniam transit, ibique paucis diebus moratus, ac vicis aedificiisque incensis frumentisque succisis, in fines Ubiorum se recepit pontemque rescidit. Germanis ultra Rhenum repulsis, cum intellexisset omnia subsidia Gallis a Britannis subministrata fuisse, cumque arbritraretur magno sibi usui fore, si modo in insulam transvectus, genus hominum perspexisset, loca, portus, aditus explorasset, in Britanniam navigare constituit. Classe comparata, idoneam ad navigandum tempestatem nactus, in Britanniam, quo nemo Romanorum antea appulsus erat, navigavit. Militibus in terram ex navibus deductis, hostes, qui Romanos a litore prohibere conabantur, in fugam vertit, at longius prosequi nequivit, nam naves, quibus equi vehebantur, cursum tenere non potuerunt. Hoc unum ad pristinam fortunam Caesari defuit; nihilominus hostes profligavit eosque pacem petere coegit, sed, post diem quartum quam est in Britanniam ventum, cum tanta tempestas subito orta esset, ut naves, quae equites sustulerant, continentem repetierint, ceteraeque vel fractae vel afflictae fuerint, ratus sine equitibus insulam occupare non posse, post mediam noctem naves solvit, quae omnes incolumes ad continentem pervenerunt.

Liber quintus: Proximo anno Caesar, nova classe instructa ac magno exercitu comparato, Britanniam repetere statuit: sed veritus ne, se absente, seditio in Gallia oriretur, principes Gallorum secum adducere decrevit. At Dumnorix Aeduos principes Galliae sollicitare, revocare singulos, hortarique coepit, ut in continenti remanerent, quin etiam, dum milites equitesque in naves conscendunt, cum equitibus Aeduorum a castris, insciente Caesare, domum discedere est aggressus, sed Caesar eum equitibus insecutus, reluctantem interfecit. Deinde in Britanniam appulsus, bis indigenas devincit, ac fluminis Tamesis obstacula expugnat; sed, nova rebellione in Gallia exorta, in Galliam iterum navigavit et Ambiorigem, Eburonum ducem, qui copias Romanas in hibernis adortus, totam legionem et dimidium interemerat, devictum profligavit. Anno LIII a. C. n., victis Treveris eorumque duce Indutiomaro interfecto, Caesar paulo habuit Galliam quitiorem, sed, armorum fremitu undique percrebescente, in Gallia remanere statuit.

Liber sextus: Exercitu decem legionum comparato, impetum in Treveros et Ambiorigem facit, qui bellum parabant ac Germanos sollicitabant. His superatis ac iterum ponte in Rheno flumine exstructo, movet contra Suebos, qui Treveris auxilia miserant, sed Suebi, adventu Caesaris cognito, in silvas se receperunt. Caesar, praesidio in Germania relicto, pontisque parte rescissa, in Galliam rediit, Eburonumque regionibus ferro ignique depopulatis, legionibusque in hiberna deductis, in Italiam ad conventus agendos profectus est.

Liber septimus: Dum Caesar in Italia moratur, anno LII a. C. n., tota Gallia, duce Vercingetorice, in arma consurgit. Caesar, re cognita, per montem Cebennam, qui altissima nive iter impediebat, ad fines Arvernorum pervenit, quibus inopinantibus oppressis eorumque terris depopulatis, per finem Aeduorum in Lingones contendit, quo suas legiones cogit. Cum Vercingetorix in Bituriges se recepisset, ac Gergoviam urebem, quae sub dicione Aeduorum erat, obsideret, Caesar, Cenabo oppido capto et dirempto, exercitum flumen Ligerim traduxit, atque in Biturigum fines pervenit, et contra Avaricum contendit. Galli, Romanos armis vincere desperantes, auctore Vercingetorige, eos fame vincere cogitarunt, quod facile consequerentur, si eos pabulatione et commeatu prohiberent. Agris igitur depopulatis ac vicis aedificiisque incensis, ut ciborum copia sibi suppeteret, tantum Avaricum, loci natura munitum et inexpugnabile, incolume servarunt. Caesar oppidum magna vi adortus, capit defensoribusque interfectis, non senibus, non mulieribus, non pueris parcit.

Movit deinde contra Gergoviam, quae, posita in excelso monte, omnes aditus difficiles habebat. Vercingetorix, castris prope oppidum positis, in proximis collibus singularum civitatum copias collocaverunt. Caesar oppidum adortus, reicitur, dum tota Gallia, non exceptis fidelissimis Aeduis, in arma consurgit. Caesar, cum se legionibus, quae in Gallia superiore erant, coniunxisset, in Provinciam contendit. Eo accurrit Vercingetorix, sed, victus eiusque equitatu in fugam verso, copias reduxit et Alesiam petiit, quod est oppidum Mandubiorum. Caesar eum insecutus, circumvallare instituit. Ipso oppidum obsidente, immensus Gallorum exercitus illuc convenit, qui, proelio commisso, magna caede profligatur. Caesar, tradito Vercingetorige, ac ceteris principibus ab oppido deductis, ex reliquis captivis, reservatis Aeduis atque Arvernis, toti exercitui capita singula praedae nomine distribuit. Capta Alesia, totam Galliam pacatam in Romanorum ditionem recepit.