dyrektywa maszynowa: http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/mechanical/files/machinery/guide-appl-2006-42-ec-2nd-201006_pl.pdf
- maszyny rolnicze: http://www.ciop.pl/45399
- maszyny obuwnicze: http://www.ciop.pl/45406
- tkalnie: http://www.ciop.pl/45407
- strugarki do drewna: http://www.ciop.pl/45409
- tokarki: http://www.ciop.pl/45415
- piły mechaniczne: http://www.ciop.pl/45388
- pojazdy mechaniczne: http://www.ciop.pl/45387
- wodociągi kanalizacja: http://www.ciop.pl/45385
- szlifierki: http://www.ciop.pl/45382
- obrabiarki do metali: http://www.ciop.pl/45371
- piła tarczowa: http://www.ciop.pl/45369
- pędnie: http://www.ciop.pl/45367
zobacz: http://www.elokon.pl/bezp.htm#7
wykład BEZPIECZEŃSTWO PRACYOPERATORÓW MASZYN I URZĄDZEŃ Wykład prowadzi:Jerzy Zajączkowski http://www.bhp-k412.p.lodz.pl/maszyny.pdf
Podręcznik Bezpieczeństwo Pracy Operatorów Maszyn i Urządzeń http://bhp-k412.p.lodz.pl/bm.htm
W opracowaniu zaadoptowano pojęcia i definicje przyjęte w różnych gremiach Unii Europejskiej, przede wszystkim te, które są podane w głównych dokumentach: dyrektywie maszynowej 98/37/WE, podstawowych normach maszynowych PN-EN 12100 cz.1 i 2 i PN-EN 1050, normach grupowych oraz przewodnikach ISO/IEC. Z uwagi na powszechność stosowania na maszynach i dokumentacjach towarzyszących terminologii angielskiej, podano także angielskie nazwy pojęć.
Maszyna (machinery) - Zbiór powiązanych ze sobą elementów lub zespołów - z których co najmniej jeden jest ruchomy – połączonych z odpowiednimi urządzeniami roboczymi, układami sterowania i zasilania itd., do określonego zastosowania, a w szczególności do przetwarzania, obrabiania, przemieszczania lub pakowania materiałów.
Termin „maszyna” obejmuje także zestaw maszyn, które są rozmieszczone i sterowane tak, aby funkcjonowały jako zintegrowana całość dla osiągnięcia jednego wspólnego celu.
Aktywizacja (wyposażenia ochronnego) (actuation (of safety equipment)) - Fizyczna inicjacja wyposażenia ochronnego, gdy wykryje ono ruch ciała.
Analiza ryzyka (risk analysis) - Użycie dostępnych informacji do identyfikacji zdarzeń zagrażających oraz do oszacowania ryzyka.
Bezpieczeństwo (safety) – Stan uwolnienia od nieakceptowanego ryzyka.
Bezpieczeństwo systemów sterowania (safety of control systems) - Zdolność elementów systemu sterowania zawiązanych z bezpieczeństwem do realizowania funkcji bezpieczeństwa w odpowiednim, dla ustalonej kategorii, czasie.
Całkowite wykonanie zatrzymania systemu (dobieg) (overall system stopping performance) - Czas lub droga pozostająca po aktywizacji czujnika do ustania ruchu zagrażającego lub do przywrócenia warunków bezpiecznych maszyny.
Czas dostępu (access time) - Czas trwania dostępu do zagrażających części maszyny po zainicjowaniu sygnału zatrzymania przez urządzenie blokujące, wyznaczony na podstawie prędkości wnikania. Częstość dostępu (frequence of access) - liczba zdarzeń w jednostce czasu, przy których przewidywany lub wymagany jest dostęp do strefy chronionej.
Defekt (fault) - Stan przedmiotu, określony przez niezdolność, wypełniania żądanych funkcji, z wyłączeniem niezdolności związanej z przeprowadzaniem prewencyjnej konserwacji lub planowanych napraw lub z powodu braku zewnętrznego środka pracy (wytwarzania).
Defekt powodujący niebezpieczeństwo (failure to danger)- Każdy defekt maszyny lub jej zasilania stwarzający sytuację zagrożenia.
Defekt niezmieniający stanu bezpieczeństwa (fail-safe condition) - Stan teoretyczny, jaki mógłby być osiągnięty, gdyby jakaś funkcja bezpieczeństwa pozostała niezmieniona w przypadku defektu zasilania lub jakiegokolwiek elementu, który jest potrzebny do osiągnięcia tego stanu. Osiągnięcie teoretycznego stanu bezpieczeństwa w praktyce jest tym bliższe, im mniej defekty oddziaływają na daną funkcję bezpieczeństwa.
Funkcje bezpieczeństwa (safety functions):
- Podstawowe funkcje bezpieczeństwa (safety critical functions)- Funkcje maszyny, których zakłócenie powodowałoby bezpośredni wzrost ryzyka doznania urazów ciała lub pogorszenia stanu zdrowia. Istnieją dwie kategorie podstawowych funkcji bezpieczeństwa:
Bezwarunkowe funkcje bezpieczeństwa (safety-specific functions), których specjalnym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa (np. zapobieganie niezamierzonemu przez urządzenie blokujące w połączeniu z osłoną, funkcja zachowania pojedynczego cyklu roboczego);
Warunkowe funkcje bezpieczeństwa (safety-related functions), które nie są bezpośrednio związane z realizacją funkcji bezpieczeństwa (np. ręczne sterowanie mechanizmem stwarzającym zagrożenie w fazie jego ustawiania, z pominięciem urządzeń ochronnych).
- Pośrednie funkcje bezpieczeństwa (back-up safety functions) - Funkcje, których zakłócenie nie powoduje bezpośredniego zagrożenia, obniża jednak poziom bezpieczeństwa. Zalicza się do nich przede wszystkim automatyczne nadzorowanie wszystkich podstawowych funkcji bezpieczeństwa (np. nadzorowanie czy łącznik drogowy należący do urządzenia blokującego pracuje bez zakłóceń).
Elektroczułe wyposażenie ochronne (EWO) (electrosensitive protective equipment (ESPE)) - Zestaw urządzeń lub komponentów, pracujący razem w celach ochrony samoczynnej lub wyczuwający obecność, zawierający jako minimum:
- urządzenie wyczuwające;
- urządzenie sterowania/nadzorowania;
- urządzenia przełączające sygnał wyjściowy.
Elementy systemów sterowania związane z bezpieczeństwem (safety-related parts of control systems) - Element systemu sterowania, który odpowiada na sygnały wejściowe generujące sygnały wyjściowe związane z bezpieczeństwem.
Funkcje bezpieczeństwa systemów sterowania (safety function of control systems) - Działanie wywołane sygnałem wejściowym przez elementy systemu sterowania związane z bezpieczeństwem, umożliwiające maszynie (jako system) osiągnięcie stanu bezpiecznego.
Funkcja zagrażająca maszyny (hazardous machine function) - Każda funkcja maszyny, powodująca powstawanie zagrożenia podczas jej użytkowania.
Informacje dotyczące użytkowania (information for use) - Środki bezpieczeństwa, składające się z elementów służących komunikowaniu się takich jak teksty, słowa, znaki, sygnały, symbole lub wykresy, stosowane oddzielnie lub w kombinacjach po to, aby przekazać użytkownikowi informację.
Izolowanie i rozpraszanie energii (energy isolating and dissipating) - Procedura zawierająca cztery następujące działania:
odizolowanie (rozłączenie, oddzielenie) maszyny (lub określonej części maszyny) od wszelkich źródeł zasilania;
zamknięcie (lub zabezpieczenie w inny sposób) wszystkich izolowanych jednostek w położeniu odizolowanym, jeśli jest to konieczne (na przykład w dużych maszynach lub instalacjach);
rozproszenie lub powstrzymanie (zgromadzenie) każdej zmagazynowanej energii, która może powodować wzrost zagrożenia.
sprawdzenie, przy pomocy procedur bezpiecznej pracy, że podjęte działania spowodowały pożądany skutek.
Kategoria (category) – Klasyfikacja elementów systemu sterowania związanych z bezpieczeństwem ze względu ich odporności (zdolność przeciwstawienia się) na defekty i ich zachowanie w przypadku pojawienia się defektu, który może być zrealizowany w oparciu o strukturalne uporządkowanie elementów lub ich niezawodność.
Łącznik położeniowy (position switch) - Łącznik, na który oddziałuje ruchoma część maszyny, kiedy ta część osiąga lub opuszcza określone położenie.
Niezawodność (reliability) - Zdolność maszyny, jej elementów lub wyposażenia do bezawaryjnego wykonywania wymaganej funkcji w określonych warunkach przez określony czas.
Ocena ryzyka (risk evaluation) - Proces, w którym na podstawie analizy oraz uwzględnienia takich czynników jak socjalne, ekonomiczne oraz aspekty środowiskowe, zostaje wydane orzeczenie o akceptacji określonego ryzyka.
Ocenianie ryzyka (risk assessment) - Proces analizy i oceny ryzyka.
Odległość bezpieczeństwa (safety distance) – Minimalna odległość struktury ochronnej od strefy niebezpiecznej.
Operator (operator) - Osoba lub osoby, której/ym powierzono zadania zainstalowania, użytkowania, regulacji, konserwacji, czyszczenia, naprawy lub transportu maszyny.
Osłona (guard) - Część maszyny stanowiąca fizyczną zaporę przeznaczoną specjalnie dla zapewnienia ochrony. W zależności od budowy osłona może być obudową, pokrywą, ekranem, drzwiami, osłoną pełną itp.
Osłona stała (fixed guard) - Osłona połączona z miejscem zainstalowania (tzn. zamknięta):
albo na stałe (np. przyspawana, itp.),
albo za pomocą elementów mocujących (śrub, nakrętek itp.) tak, że usunięcie lub otwarcie jej bez użycia narzędzi jest niemożliwe.
Osłona ruchoma (movable guard) - Osłona, zwykle połączona elementami mechanicznymi (np. zawiasy, prowadnice) z korpusem maszyny lub innym przylegającym elementem stałym, która może być otwierana bez użycia narzędzi.
Osłona nastawna (adjustable guard) - Osłona stała lub ruchoma, która jest nastawiana jako całość lub zawiera część lub części o regulowanym położeniu. Nastawienie pozostaje niezmienione w czasie określonej fazy użytkowania.
Osłona blokująca (interlocking guard) - Osłona wyposażona w urządzenie blokujące, powodujące, że:
funkcje maszyny stwarzające zagrożenie, nadzorowane przez osłonę, nie mogą być wykonywane do chwili zamknięcia osłony,
otwarcie osłony w czasie, gdy maszyna wykonuje funkcje stwarzające zagrożenie powoduje przerwanie ruchu niebezpiecznego maszyny,
funkcje maszyny stwarzające zagrożenie, nadzorowane przez osłonę, mogą być wykonywane w czasie, gdy jest ona zamknięta, jednakże samo zamknięcie osłony nie powoduje uruchomienia maszyny.
Osłona blokująca z urządzeniem ryglującym (interlocking guard with guard locking) - Osłona wyposażona w urządzenie blokujące i urządzenie ryglujące, powodujące, że:
funkcje maszyny stwarzające zagrożenie nadzorowane przez osłonę, nie mogą być wykonywane do chwili zamknięcia i zaryglowania osłony,
osłona pozostaje zamknięta i zaryglowana do chwili, aż przestanie istnieć ryzyko urazu przez funkcje maszyny stwarzające zagrożenie,
funkcje maszyny stwarzające zagrożenie, nadzorowane przez osłonę mogą być wykonywane w czasie, gdy jest ona zamknięta i zaryglowana, jednakże samo zamknięcie i zaryglowanie osłony nie powoduje uruchomienia maszyny.
Osłona sterująca (control guard) - Osłona wyposażona w urządzenie blokujące (z lub bez urządzenia ryglującego), powodujące, że:
funkcje maszyny stwarzające zagrożenie, nadzorowane przez osłonę, nie mogą być wykonywane przy niezamkniętej osłonie,
zamknięcie osłony uruchamia funkcje maszyny stwarzające zagrożenie.
Projektowanie maszyny (design of a machine) - Czynności obejmujące : a) prace studialne uwzględniające wszystkie fazy „życia” maszyny: Budowa Transport i przekazanie do eksploatacji ( montaż i instalowanie, regulacje). Użytkowanie (nastawianie, uczenie/programowanie lub zmiana procesu technologicznego, praca, czyszczenie, wykrywanie usterek, konserwacja i naprawy) Wycofanie z użytkowania, demontaż oraz złomowanie. b) opracowanie instrukcji dotyczących wszystkich wymienionych wyżej faz „życia” maszyny (oprócz budowy).
Podatność na konserwację i naprawy (maintainability of a machine) - Przystosowanie maszyny do utrzymania lub przywracania stanu, w którym - przy użytkowaniu zgodnie z przeznaczeniem - może ona spełniać swoją funkcję, dzięki wykonywaniu koniecznych czynności (konserwacja) zgodnie z ustalonymi metodami i przy użyciu ustalonych środków.
Racjonalnie przewidywalne niewłaściwe zastosowanie (reasonably foreseeable misuse) - Zastosowanie produktu, procesu lub usługi w warunkach lub w celach nie określonych przez dostawcę, ale które mogą się zdarzyć, spowodowanych przez produkt, proces lub usługę, w połączeniu lub jako rezultat powszechnych zachowań ludzkich.
Redundancja (redundancy) - Zastosowanie więcej niż jednego urządzenia lub systemu, albo też części urządzenia lub części systemu, w celu zapewnienia takiego stanu, że przy defekcie jednego z nich, drugie jest gotowe do wykonania danej funkcji.
Resetowanie (reset) – Funkcja elementów systemu sterowania związanych z bezpieczeństwem umożliwiająca ręczne przywrócenie funkcji bezpieczeństwa przed ponownym uruchomieniem maszyny.
Ryzyko (risk) - Kombinacja prawdopodobieństwa wydarzenia się szkody i jej ciężkości.
Ryzyko resztkowe (residual risk) - Ryzyko pozostające po zastosowaniu środków ochronnych.
Ryzyko tolerowalne (torelable risk) - Ryzyko, które zostało zaakceptowane w danych okolicznościach opartych na bieżących wartościach społecznych.
Samonadzorowanie (nadzorowanie automatyczne) (automatic monitoring) - Pośrednia funkcja bezpieczeństwa, zapewniająca uruchomienie środka bezpieczeństwa, wówczas gdy nastąpi ograniczenie zdolności jakiejś części lub elementu do wykonywania swojej funkcji lub kiedy zmiana warunków technologicznych spowoduje powstanie zakłócenia.
Strefa niebezpieczna (danger zone) - Każda przestrzeń wewnątrz i (lub) wokół maszyny, w której człowiek jest eksponowany na niebezpieczeństwo urazu ciała lub pogorszenia stanu zdrowia.
Sytuacja zagrożenia (hazardous situation) - Każda sytuacja, w której człowiek jest eksponowany na jedno lub więcej zagrożeń.
Szkoda (harm) - Uraz fizyczny lub uszczerbek na zdrowiu ludzi albo też uszkodzenia majątku lub degradacja środowiska.
Środki bezpieczeństwa (safety measure): połączenie strategii redukcji ryzyka przedsiębranych do osiągnięcia co najmniej ryzyka tolerowanego.
Uruchomienie maszyny (start-up) - Zmiana spoczynku na ruch maszyny lub jednej z jej części.
Uruchomienie niespodziewane (unexpected start-up) - jakiekolwiek uruchomienie spowodowane przez:
- sygnał startu, który jest rezultatem uszkodzenia systemu sterowania, spowodowanego wewnątrz samego systemu lub na skutek oddziaływań zewnętrznych;
- sygnał startu, wytworzony przez zadziałanie na element sterowniczy startu lub inne części maszyny jak np. czujnik lub element sterowania mocą, w nieodpowiedniej chwili;
- przywrócenie zasilania po uprzednim rozłączeniu.
- oddziaływanie zewnętrzne/wewnętrzne na części maszyny (siła ciężkości, wiatr, samozapłon silnika spalinowego....).
Urządzenie blokujące (blokada) (interlocking device (interlock)) - Urządzenie mechaniczne, elektryczne lub innego typu, którego celem jest uniemożliwienie działania elementu maszyny w określonych warunkach (zazwyczaj dopóty, dopóki nie jest zamknięta osłona).
Urządzenie nadzorujące wybieg (overrun control device) - Urządzenie, nadające sygnał uniemożliwiający ponowne włączenie maszyny, kiedy wybieg przekroczył określone granice.
Urządzenie odległościowe samoczynne (trip device) - Urządzenie, które powoduje zatrzymanie maszyny lub jej elementów względnie zapewnia bezpieczeństwo użytkowania w inny sposób, kiedy człowiek lub część jego ciała przekroczy granicę strefy chronionej. Urządzenia odległościowe samoczynne mogą być włączane:
· mechanicznie np. za pomocą linek, czujników teleskopowych, urządzeń czułych na nacisk, itp.,
· niemechanicznie za pomocą urządzeń fotoelektrycznych, pojemnościowych, ultradźwiękowych itp. detektorów.
Urządzenia ochronne (safeguarding) - Środki bezpieczeństwa (urządzenia odgradzające i nieodgradzające) stosowane dla ochrony osób przed zagrożeniami niedającymi się wyeliminować lub w wystarczającym stopniu ograniczyć poprzez rozwiązania konstrukcyjne.
Urządzenie ograniczające (limiting device) - Urządzenie, które zapobiega przekroczeniu przez maszynę lub jej elementy dopuszczalnych wartości granicznych (np. przestrzeni, nacisku itp.).
Urządzenie powstrzymujące mechaniczne (mechanical restraint device) - Urządzenie wprowadzające do mechanizmu zaporę mechaniczną (klin, trzpień, rozpórkę, odbój itp.), która własną wytrzymałością może zapobiec jakiemukolwiek ruchowi stwarzającego zagrożenie (np. opadaniu suwaka prasy w przypadku awarii systemu normalnego zatrzymania suwaka).
Urządzenie ryglujące (locking device) - Urządzenie przeznaczone do zaryglowania osłony w pozycji zamkniętej i związanej z systemem sterowania w taki sposób, że:
- maszyna nie może działać do chwili zamknięcia i zaryglowania osłony;
- osłona pozostaje zamknięta do czasu ustania ryzyka.
Urządzenie sterownicze podtrzymywane (hold-to-run control device) - Urządzenie sterownicze, które uruchamia i utrzymuje w stanie pracy elementy maszyny tak długo, dopóki element sterowniczy jest włączony (pobudzony). Element sterowniczy po zwolnieniu powraca automatycznie do pozycji wyłączenia.
Urządzenie sterowania oburęcznego (two-hand control device) - Urządzenie sterownicze, podtrzymywane, które wymaga jednoczesnego załączenia oburącz co najmniej dwóch elementów sterowniczych w celu uruchomienia i utrzymania w stanie pracy maszyny lub jej elementów, dzięki czemu stanowi urządzenie chroniące operatora.
Urządzenie sterownicze krokowe (limited movement control device) - Urządzenie sterownicze zezwalające elementowi maszyny na wykonanie tylko ograniczonej części przemieszczenia, przez co zostaje zminimalizowane ryzyko. Każdy następny krok wymaga oddzielnego włączenia.
Urządzenia utrudniające dostęp (detering/impedeing device) - Każda fizyczna przeszkoda, która nie zapobiegając całkowicie dostępowi do strefy niebezpiecznej - zmniejsza prawdopodobieństwo wniknięcia w tę strefę przez utrudnienie swobodnego dostępu.
Urządzenie zabezpieczające (safety device) - Urządzenie (inne niż osłona), które samo bądź w połączeniu z osłoną eliminuje lub ogranicza ryzyko.
Urządzenie (sterownicze) zezwalające (enabling (control) device) - Dodatkowe urządzenie sterownicze, obsługiwane ręcznie - używane w powiązaniu z urządzeniem włączającym - które po włączeniu (pobudzeniu) umożliwia realizowanie funkcji maszyny.
Uszkodzenie (failure) - Zakończenie zdolności przedmiotu do spełnienia wymaganych funkcji
Użytkowanie maszyny zgodnie z przeznaczeniem (intended use of a machine) - Używanie maszyny do celów określonych przez producenta lub takich, które ze względu na jej konstrukcję, budowę i funkcje uważa się za normalne.
Zagrożenie (hazard) - Źródło możliwego urazu lub pogorszenia stanu zdrowia.
Zawieszenie (muting) - Tymczasowe, automatyczne zawieszenie jednej lub kilku funkcji bezpieczeństwa przez elementy systemu sterowania odpowiedzialne za bezpieczeństwo, podczas normalnej pracy maszyny.
Zdarzenie szkodliwe (harmful event) – Wydarzenie, w którym sytuacja zagrożenia przeradza się w szkodę.
Zdolność wykrywania (detecion capability) - Parametr funkcji czułości odpowiedzialny za aktywizację elektroczułego wyposażenia ochronnego.