A partir do século XII Europa experimentou un gran crecemento urbano, tanto das antigas cidades coma doutras novas (BURGOS*), fundadas en puntos estratéxicos das rutas comerciais. As causas deste crecemento foron:

• EXCEDENTE DE MAN DE OBRA AGRÍCOLA. Moitos campesiños quedaron sen traballo polas innovacións técnicas e emigraron ás cidades en busca de traballo.

• ESCAPAR DA SERVIDUME. Outros campesiños emigraron ás cidades para deixar de ser servos do seu señor feudal.

• PROTECCIÓN. A poboación instalábase nas cidades porque estaban ben defendidas.

Aínda así, as cidades medievais eran pequenas. As máis grandes eran París en Francia, as cidades dos Países Baixos como Bruselas ou Bruxas e as do norte de Italia como Florencia ou Venecia.

A partir do século XIII, debido ao crecemento da poboación, aumentou a demanda de produtos elaborados e desenvolveuse a artesanía. Osartesáns facían moitas actividades: tecedores, zapateiros, carpinteiros, panadeiros, ferreiros... Todos elaboraban á man os seus produtos, coa axuda de poucas ferramentas. Así, as cidades convertéronse en centros de produción.

Os artesáns dun mesmo oficio asociábanse formando GREMIOS*. Os gremios especificaban as normas do oficio e os dereitos e deberes dos artesáns. Ninguén podía exercer un oficio se non pertencía ao seu gremio polo que evitaban a competencia dos que non estivesen capacitados para exercelo.

Os gremios controlaban a produción artesanal como un monopolio: distribuían as materias primas, establecían os prezos e aseguraban a calidade dos produtos. Ademais, ocupábanse da asistencia aos artesáns e ás súas familias xa que os asociados pagaban unhas cotas e con eses ingresos atendíase aos enfermos, ás viúvas e aos orfos.

Os gremios tamén controlaban a formación e a carreira profesional dos artesáns. So os mestres podían instalarse pola súa conta, ter o seu propio obradoiro e obter os beneficios do traballo.

Desde o século XII os reis europeos fortaleceron o seu poder fronte aos señores feudais. Os motivos foron os seguintes:

• O crecemento das cidades e da burguesía contrarrestou o poder dos nobres. De feito, os burgueses das cidades, cada vez máis ricos e poderosos, apoiaron economicamente aos monarcas fronte aos señores feudais.

• O auxe do comercio e a circulación monetaria permitiu recadar os impostos en metálico o que permitiu aos reis contratar funcionarios e crear exércitos propios para non depender dos exércitos dos nobres.

• O desenvolvemento das universidades, como a de París, Oxford ou Boloña, permitiu recuperar o estudo do dereito romano, que defendía que o representante do interese público era o rei e, polo tanto, debía ter máis poder que os nobres.

Ademais, os reis aumentaron os seus territorios mediante conquistas ou unións matrimoniais cos herdeiros dos grandes feudos.

AS CORTES

A partir do século XIII os reis comezaron a aceptar a presenza da burguesía nas institucións políticas e empezaron a convocar CORTES*, reunións de carácter político nas que estaban representados os tres estamentos. Deste xeito o rei recoñecía a importancia da burguesía pero sobre todo buscaba a súa contribución económica. Por iso, as funcións das cortes eran dar consello político ao rei e establecer novos impostos.

A Baixa Idade Media é o último período da Idade Media que comprende os séculos XIV e XV e caracterízase por unha grave crise.

CRISE AGRARIA

Durante a primeira metade do século XIV, o final do óptimo climático medieval produciu en Europa unha grave crise agraria:

• BAIXADA DA PRODUCIÓN AGRARIA. Os cambios climáticos produciron un período de choivas que provocaron continuas CRISES DE SUBSISTENCIA* e fixeron diminuír as colleitas.

• AUMENTO DA MORTALIDADE. Ao baixar a produción, especialmente de cereais, moita xente non tiña o básico para comer polo que a poboación pasaba fame. Como consecuencia aumentou a incidencia das enfermidades e a mortalidade.

PESTE NEGRA

As enfermidades eran habituais na Idade Media pero entre 1348 e 1352 Europa sufriu unha epidemia de PESTE NEGRA* que provocou gran mortalidade. Nun período de cinco anos morreron entre 20 e 25 millóns de persoas, a cuarta parte da poboación europea. Tras o asedio de Caffa, a peste transmitiuse moi rápido por Europa a través das rutas comerciais. As malas condicións de saúde e de hixiene favoreceron a súa expansión. A peste negra foi considerada un castigo de deus polos pecados da humanidade. 

CRISE SOCIAL

Durante a Baixa Idade Media a crise agraria e a peste negra xeraron un clima de malestar entre a poboación que favoreceu as revoltas populares:

• No campo o aumento da mortalidade fixo escasear a man de obra polo que grandes extensións de terra quedaron sen cultivar. Para compensar as súas perdas, os señores feudais aumentaron as rendas e os impostos.

• Nas cidades o aumento dos prezos dificultaba o acceso aos alimentos polo que as diferencias entre os ricos e os pobres fixéronse evidentes.

Moitas destas revoltas se dirixían a colectivos en concreto como os xudeus a quen se culpaba da propagación da peste. Entre as revoltas máis coñecidas están a Jacquerie en Francia e os Irmandiños en Galicia que loitaban contra os abusos dos nobres. Todas estas revoltas foron controladas polos reis e os nobres.

CRISE POLÍTICA

A causa principal das guerras en Europa foi a necesidade de conquistar novos territorios que enfrontou a uns países con outros pero tamén o fortalecemento do poder do rei supuxo conflitos cos nobres xa que para afianzar a súa autoridade os reis tiveron que someter a nobreza. A GUERRA DOS CEN ANOS*, entre Francia e Inglaterra pola pretensión do monarca inglés a acceder ao trono francés, foi o principal conflito desta época. As guerras destruían os cultivos e facían subir os impostos para poder pagar os gastos militares.