APUNTAMENTOS
INTRODUCIÓN
Os apuntamentos están tomados maioritariamente dos libros de texto das editoriais Santillana, SM, Baía e Vicens Vives.LIÑA DO TEMPO
- Por que desapareceu o Imperio Romano?
1.1. A FIN DO IMPERIO ROMANO
A partir do século III d.C. o Imperio romano entrou nunha grave crise política, económica e social que o levaría ata a súa desaparición no ano 476. Este período de tempo denomínase o BAIXO IMPERIO*.
A CRISE DO SÉCULO III*
A partir do século III apareceron no Imperio Romano unha serie de dificultades:
A economía romana baseábase no traballo dos escravos pero o final das conquistas no século II supuxo a falta de man de obra para traballar as terras de cultivo. Ademais o arrefriamento brusco do tempo debido a un cambio climático que aconteceu a partir do século III contribuíu tamén ao descenso da produción agraria e ao aumento dos prezos.
En política, o emperador actuaba seguindo a súa propia vontade, coma un monarca absoluto, xa que contaba co respaldo do exército. Esta situación favoreceu a anarquía, xa que moitos xenerais desexaban converterse en emperador e empregaban o exército para derrocar aos gobernantes provocando a división das tropas.
En canto á sociedade, o Imperio Romano tivo que facer fronte a unha crise migratoria. O cambio climático e os ataques dos hunos no norte de Europa provocaron a migración cara o sur de numerosos pobos bárbaros. Moitos deses pobos foron incorporados ao Imperio converténdose en traballadores ou soldados pero dende o século IV a situación fíxose máis complicada e se sucederon os ataques ás fronteiras.
A inseguridade provocada polos ataques e as dificultades políticas e económicas dificultaron o comercio mentres que a circulación da moeda fíxose cada vez máis escasa. As cidades quedaron desabastecidas de produtos e a escaseza de alimentos provocou disturbios e conflitos. As cidades tamén eran o foco dos ataques dos bárbaros polo que a xente marchou ao campo desencadeando un serio proceso de RURALIZACIÓN*
OS INTENTOS DE SOLUCIÓN
A finais do século III, algúns emperadores trataron de arranxar os problemas:
Diocleciano estableceu un novo sistema para organizar o Imperio que consistía en dividir o poder e as tarefas de goberno entre catro persoas (TETRARQUÍA*). Tamén intentou poñer orde na vida económica fixando prezos e salarios. Pero tras a súa morte, volveron os enfrontamentos e a tetrarquía fracasou.
Constantino creou unha segunda capital na antiga cidade de Bizancio que pasou a chamarse Constantinopla. Para frear os ataques dos bárbaros, ampliou o exército, mellorou as defensas e, para pagar todo iso, tivo que aumentar a presión fiscal, é dicir, os impostos.
Teodosio conseguiu reunificar todo o imperio pero, á súa morte no ano 395, os seus fillos repartíronse o imperio. O Imperio Romano de Occidente, con capital en Roma, foi moi atacado e desapareceu no ano 476 cando Odoacro, líder dunha tribo xermánica, destituíu a Rómulo Augusto, o último emperador romano. O Imperio Romano de Oriente, con capital en Constantinopla, sobreviviu aos ataques dos pobos bárbaros e continuou existindo co nome de Imperio Bizantino ata o século XV.
QUE TIVO QUE VER O CRISTIANISMO?
No Baixo Imperio as antigas crenzas romanas parecían non servir mentres que os valores do cristianismo, que abogaban por renunciar aos bens materiais e a xenerosidade entre as persoas, fóronse espallando polo territorio. No ano 313, mediante o Edicto de Milán, Constantino autorizou o culto cristián poñendo fin ás persecucións relixiosas. Teodosio a finais do século IV converteu o cristianismo na relixión oficial do Imperio Romano mediante o Edicto de Tesalónica.
EXERCICIOS
1. Mira o vídeo e responde ás seguintes preguntas:
Cal era a principal actividade económica do Imperio Romano?
Por que cres que o trigo era a mercadoría máis valorada?
Que valor tiña a moneda romana?
Por que foi preciso aumentar os impostos cada vez máis?
Por que a xente deixou de confiar no valor da moneda?
MATERIAL COMPLEMENTARIO (voluntario):
1. Elabora un eixo cronolóxico da Idade Media:
2. Como se organizaron os pobos xermanos?
Os apuntamentos están tomados maioritariamente dos libros de texto das editoriais Santillana, SM, Baía e Vicens Vives.2.1. OS POBOS XERMANOS
Os pobos xermanos eran un conxunto de tribos que procedían das costas do Mar Báltico, do norte de Alemaña e do sur da Península Escandinava. Vivían nas fronteiras exteriores do Imperio e mantiñan relacións comerciais cos romanos. Estes chamábanlles bárbaros (estranxeiros) e pensaban que os seus costumes e a súa forma de vida eran inferiores ás romanas xa que non falaban latín e eran politeístas.
Os xermanos organizábanse baixo a autoridade dunha asemblea de guerreiros que elixía ao seu xefe. A súa sociedade era de carácter rural xa que a maior parte da poboación adicábase á gandería e á agricultura itinerante polo que se desprazaban de xeito continuo.
A partir do século IV desprazáronse cara ó sur de Europa presionados polos hunos e atraídos polo esplendor de Roma, na busca de terras fértiles e dun clima mellor. A súa entrada no Imperio Romano foi regulada nun principio mediante pactos (foedus) que permitían aos xermanos establecerse dentro das fronteiras do Imperio Romano a cambio de defensa militar.
QUEN SON OS HUNOS?
2.2. OS REINOS XERMANOS
A partir do século V, tras a caída de Roma, apareceron diferentes reinos no lugar do Imperio Romano de Occidente: o reino suevo, franco, o visigodo, o anglo e o saxón, etc.
ORGANIZACIÓN SOCIAL E POLÍTICA
Tras a súa chegada, os xermanos eran unha minoría da poboación que gobernaban por dereito de conquista pero a maior parte das terras quedou baixo a propiedade dos antigos nobres romanos. Nos reinos xermanos o poder político correspondíalle ao rei que, ao principio era elixido polos nobres, pero pouco a pouco organizouse unha MONARQUÍA HEREDITARIA*. Os reis contaban cun consello de nobres que os asesoraba nos temas de goberno e que os axudaba a impartir xustiza.
Ao principio, tanto os romanos coma os xermanos mantiveron as súas propias leis, costumes e relixión pero aos poucos ambos os grupos fóronse mesturando e os xermanos adoptaron as institucións, as leis romanas o latín como lingua e incluso a relixión cristiá. De feito, os aportes das linguas xermánicas ao latín en cada territorio deu lugar á aparición das linguas romances (italiano, español, francés). Nas zonas menos romanizadas o legado xermano tivo máis influencia e hoxe atopamos a súa herdanza nas linguas xermánicas como o alemán ou o inglés.
A igrexa cristiá aumentou o seu poder xa que os membros máis importantes, os bispos, tiñan gran influencia nas cidades. Ademais, nesta época creáronse os MOSTEIROS*, edificios no rural onde un grupo de monxes vivía segundo unhas normas (regra). Os mosteiros eran centros culturais xa que podían ter escola e biblioteca e controlaban amplos territorios que recibían como doazóns.
1. Define, de forma completa, as seguintes palabras:
monarquía hereditaria
mosteiro
3. Que foi o Reino Suevo da Gallaecia?
Os apuntamentos están tomados maioritariamente dos libros de texto das editoriais Santillana, SM, Baía e Vicens Vives.3.1. A ORGANIZACIÓN DOS SUEVOS
Os suevos atravesaron o limes a principios do século V de xeito pactado cos romanos que lles permitiron establecerse no territorio da Gallaecia. A debilidade do Imperio facilitou a creación dun reino independente con capital na cidade de Bracara Augusta (Braga).
O Reino Suevo durou ata finais do século VI cando entrou en conflito cos visigodos que invadiron o noroeste peninsular controlando, así, a totalidade da Península Ibérica.
SISTEMA POLÍTICO
A forma de goberno dos suevos era unha MONARQUÍA HEREDITARIA*. Non obstante, a posición dos reis era bastante inestable xa que os nobres tiñan gran poder gracias á posesión de amplos territorios. Por esa razón, os reis empregaban os consellos como órgano de goberno e como forma de control dos nobres.
SOCIEDADE
O asentamento dos suevos foi bastante pacífico, procurando unha fusión coa sociedade galaico-romana. Se ben as cidades perderon poboación e quedaron como centros administrativos e de goberno, a actividade económica desprazouse ao rural. A maior parte da poboación vivía no campo e dedicábase á agricultura aínda que a artesanía dos suevos destacaba na elaboración de armas e na ourivería.
3.2. RELIXIÓN E CONTROL CULTURAL
No rural o grao de cristianización non era grande, e sábese que mantiveron durante moito tempo ritos e devocións pagáns. De feito, na Gallaecia foron moi numerosos os seguidores do priscilianismo, unha corrente relixiosa defendida polo bispo Prisciliano que tiña unha visión do catolicismo considerada una herexía pola Igrexa Católica. Por esa razón, no Concilio de Braga, celebrado a mediados do século VI, acordouse crear centros de estudo (igrexas e mosteiros) para facilitar a cristianización da poboación especialmente nas zonas rurais.
A igrexa empezou a ter gran influencia, especialmente tras a conversión do rei Teodomiro ao catolicismo que, a partir dese momento, convértese en relixión oficial do reino suevo. Esta asociación entre igrexa e política tamén se aprecia na división do territorio en conventus e parroquias (Parrochiale Suevum) ao cargo de relixiosos para facilitar a administración e o control da poboación. De feito, as reunións dos bispos, chamadas CONCILIOS*, tamén pasan a ser asembleas que asesoran ao monarca.
Así, a mediados do século VI produciuse un período de asombroso esplendor cultural gracias a Martiño Dumiense, bispo de Braga, que creou desenvolveu unha gran actividade doutrinal, loitando contra as crenzas pagás e impulsando a construción de mosteiros entre os que destaca San Pedro de Rocas en Ourense.
1. Mira o vídeo e responde ás seguintes preguntas:
Por que San Martiño de Dumio é máis estrito que os galegos en canto á relixión?
Que tipos de ritos pagás había en Galicia?
Que propón San Martiño de Dumio no Concilio de Braga?
Que quere dicir cristianizar os ritos?
Tivo éxito San Martiño de Dumio?, por que?
MATERIAL COMPLEMENTARIO (voluntario):
4. Que importancia tiveron os visigodos?
Os apuntamentos están tomados maioritariamente dos libros de texto das editoriais Santillana, SM, Baía e Vicens Vives.4.1. A FORMACIÓN DO REINO
Baixo a presión dos hunos, os visigodos entraron no Imperio Romano e estableceron un pacto co emperador romano para que expulsasen a os suevos, os vándalos e os alanos que se instalaran en Hispania. A cambio, os visigodos recibiron terras no sueste da Galia, onde crearon un reino, con capital en Tolosa.
A principios do século VI, foron expulsados da Galia polos francos e establecéronse na península ibérica fixando a súa capital en Toledo.
A MONARQUÍA VISIGODA
Os visigodos tiñan unha monarquía electiva, o que explica as numerosas loitas que se producían polo poder. O rei contaba coa axuda do consello, chamado AULA REXIA*, no que participaban os duques e os condes. Ademais, moitas das decisións relixiosas e políticas tomábanse tamén nos CONCILIOS*, nos que participaban o rei, os nobres e mais o clero.
Entre os reis visigodos, destacaron:
Leovixildo que conquistou case toda a península ibérica.
Recaredo que impulsou a unidade relixiosa tras converterse ao catolicismo.
Recesvinto que unificou todas as leis do reino (romanas, suevas, visigodas, etc.) no Liber Iudiciorum ou Fuero Juzgo.
4.2. ORGANIZACIÓN SOCIAL e ECONOMÍA
Os visigodos eran unha minoría, fronte aos cinco ou seis millóns de hispanorromanos que vivían na Península Ibérica. De aí que aceptasen a lingua, a cultura e a relixión da sociedade hispanorromana.
Os nobres e os clérigos ocupaban os cargos políticos e eran propietarios da maioría das terras. A maior parte da poboación eran campesiños e tamén había escravos, persoas que eran propiedade dos nobres ou da igrexa. A actividade económica máis importante era a agricultura xa que, de feito, continuou o proceso de RURALIZACIÓN* polo que as cidades fóronse despoboando e o comercio, desaparecendo.
Na segunda metade do século VII producíronse duros enfrontamentos entre o rei e os nobres, o que facilitou a conquista musulmá do reino visigodo no ano 711.
MATERIAL COMPLEMENTARIO (voluntario):
Arqueomanía - Visigodos.mp45. Como sobreiviu o Imperio Bizantino?
Os apuntamentos están tomados maioritariamente dos libros de texto das editoriais Santillana, SM, Baía e Vicens Vives.A zona oriental do Imperio Romano resistiu as invasións xermanas e sobreviviu durante outros mil anos co nome de IMPERIO BIZANTINO*. A súa capital estableceuse en Constantinopla, unha cidade fundada polos gregos e coñecida como Bizancio que, na actualidade, chámase Istambul (Turquía).
O Imperio Bizantino alcanzou o seu maior esplendor na primeira metade do século VI, en tempos do emperador Xustiniano. O seu obxectivo foi tratar de volver a unificar o antigo Imperio Romano (Renovatio Imperii) e para iso dedicouse a conquistar territorios cara occidente.
5.1. ESTRUTURA SOCIOPOLÍTICA
O Imperio bizantino conservou a organización política do Imperio Romano:
Estaba gobernado polo emperador, tamén chamado BASILEUS*, que, dirixía o exército, a administración e era tamén o xefe relixioso.
As ordes do basileus eran executadas en todo o Imperio por medio dunha rede de funcionarios especializados, os diplomáticos encargábase de manter as relacións con outros territorios e o exército, ben organizado, defendía as fronteiras do Imperio.
SOCIEDADE URBANA
A sociedade bizantina tiña unha estrutura piramidal:
Por debaixo do basileus situábanse o patriarca de Constantinopla, o alto clero e a nobreza. O clero e os nobres posuían grandes propiedades agrícolas.
No seguinte chanzo estarían os traballadores do estado, os funcionarios e os soldados.
Os artesáns, os comerciantes e os campesiños libres formarían o seguinte grupo.
Na base estaban os escravos, que cultivaban as terras da nobreza e do clero e que realizaban labores domésticos.
A diferenza do que ocorreu no Imperio de Occidente, as cidades non perderon importancia e seguiron funcionando como sedes dos bispados, do goberno e do exército. Ademais, eran o centro das actividades económicas, pois concentraban o comercio e os obradoiros de artesáns. A producción artesanal especializouse en produtos de seda, esmaltes e tapices de gran calidade mentres que o comercio importaba produtos exóticos e especias de Asia e os introducía en Europa. A situación xeográfica e o desenvolvemento comercial converteu a Constantinopla no porto máis importante do Mar Mediterráneo.
A IMPORTANCIA DA IGREXA
O Imperio Bizantino mantivo ao principio as formas de vida romanas, pero, tras o reinado de Xustiniano, foi incorporando elementos gregos. Dese modo, o grego substituíu ao latín e a igrexa bizantina foise afastando da igrexa de Roma. No século XI, as diferencias eran tan grandes que se produciu a ruptura definitiva no chamado CISMA DE ORIENTE*. Así, a igrexa católica occidental recoñecía a autoridade do papa e a igrexa ortodoxa ou bizantina recoñecía a autoridade do patriarca de Constantinopla.
5.2. O DECLIVE DE BIZANCIO
Os territorios que foran conquistados polo emperador Xustiniano non se conservaron durante moito tempo. Paulatinamente, ao longo de moitos séculos, o territorio bizantino foi conquistado por outros pobos.
A principios do século XV, o Imperio quedou reducido ao territorio da capital, Constantinopla. En 1453, tras un longo asedio, os turcos conquistaron a cidade e o Imperio bizantino desapareceu.
MATERIAL COMPLEMENTARIO (voluntario):
TRABALLO CON MAPAS
UD1_Mapas.pdf1. Sinala no mapa os seguintes elementos seguindo as indicacións:
Debuxa, en NEGRO, as fronteiras dos seguintes territorios e ponlles o nome:
Reino suevo no século V
Reino visigodo no século VI
Reino dos Francos no século VI
Gallaecia
Sitúan en VERMELLO os seguintes elementos e ponlles o nome:
Córsega
Sardeña
Sicilia
Illas Baleares
Península Escandinava
Debuxa, en AZUL, os ríos prestando atención á súa desembocadura, ponlles o nome e sitúa os mares e océanos:
Océano Atlántico
Mar Mediterráneo
Río Rin
Río Ebro
Mar Cantábrico
Mar Negro
Mar Báltico
Localiza cun punto VERDE cada unha destas cidades e pon o seu nome ao lado:
Lucus Augusti (Lugo)
Asturica Augusta (Astorga)
Toletum (Toledo)
Roma
Constantinopla
Bracara Augusta (Braga)