ผางประทีป

          ผางประทีปหรือผางผะทีด คือ ถ้วยประทีปหรือถ้วยเล็กๆ ที่ทำด้วยดินเผา รูปลักษณะแตกต่างกันตามฝีมือและศิลปะของช่างปั้นในแต่ละยุค แต่ละสมัยซึ่งอาจขนาดใหญ่บ้าง เล็กบ้าง ตามวัตถุประสงค์ของการใช้งาน ในสมัยโบราณเวลามีงานประเพณีหรือเทศกาลต่าง ๆ ที่จัดในตอนตอนกลางคืนมักจะใช้ผางประทีปจุดให้แสงสว่าง

เชื้อเพลิงและไส้ผางผะตีด

      ตั้งแต่โบราณ คนไทยนิยมใช้น้ำมันที่ได้จากพืชและสัตว์มาทำเป็นเชื้อเพลิง  จุดผางประทีปหรือโคมไฟอื่นๆ จากน้ำมันจากพืชมีหลายชนิด ประกอบด้วยน้ำมันมะพร้าว น้ำมันถั่ว น้ำมันงา น้ำมันจากหมากหุ่งลาว หรือละหุ่ง น้ำมันยางและชัน น้ำมันที่ได้จากไขสัตว์ เช่น วัว ควาย หมู และไก่ เป็นต้น น้ำมันเหล่านนี้นำมาใส่ในภาชนะถ้วยชามหรือผางประทีป จะใช้ด้ายขวั้นหรือฝั้นเป็นลักษณะตีนกาใส่ลงในภาชนะนั้น แล้วจุดไฟที่ด้ายซึ่งมีเปียกชุ่มไปด้วยน้ำมันก็จะเป็นเชื้อเพลิงลุกไหม้ให้แสงสว่างจนเชื้อเพลิงหมด

ความเชื่อเรื่องตีนกา

     มีเรื่องเล่าว่านางกาเผือกมีไข่ 5 ฟอง ถูกลมพายุพัดหอบไปตกในสถานที่ต่างๆ และมีสัตว์ 5 ชนิด คือ ไก่ ราชสีห์ เต่า วัว และนาค เก็บรักษาไว้ จึงเกิดเป็นพระพุทธเจ้า 5 พระองค์ ได้แก่ พระพุทธเจ้าพระนามว่ากกุสันธะ พระพุทธเจ้าพระนามว่าโกนาคมนะ พระพุทธเจ้าพระนามว่ากัสสปะ พระพุทธเจ้าพระนามว่า   โคตมะ และพระพุทธเจ้าพระนามว่าอริยเมตไตรย เพื่อให้ชาวพุทธได้ระลึกถึงแม่กาเผือกซึ่งเป็นผู้ให้กำเนิดพระมหาบุรุษของโลก ความเชื่อของชาวล้านนาเวลาจุดบูชาผางประทีปนั้น จึงฝั้นเชือกด้ายเป็นลักษณะคล้ายตีนกาวางไว้ในภาชนะแล้วใส่น้ำมันจุดบูชาเป็นการระลึกถึงและกตัญญูกตเวทิตาแก่แม่กา

ข้อมูลอ้างอิง

https://www.culture.cmru.ac.th/web60/content/1037/

การสร้างอาชีพด้วยผางประทีป

       ผางประทีปอยู่คู่กับคนไทยมานานแสนนาน ไม่ว่าจะอยู่ในรูปแบบการทำจากกะลามะพร้าว จากขวดแก้ว จากเศษวัสดุเหลือใช้ ที่ผ่านกาลเวลามา และที่ได้รับความนิยม สร้างได้ง่ายก็คือ ผางประทีปที่ทำจากดินเหนียวขึ้นรูป เพราะทำได้ง่าย มีความคงทน แข็งแรง ไม่ติดไฟ ไม่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม

การทำผางประทีปจึงเป็นอีกหนึ่งอาชีพที่ได้รับความสนใจจากประชาชนที่ทำเพื่อจำหน่าย ในช่วงเทศกาลต่างๆ เช่นประเพณียี่เป็งของชาวล้านนา โอกาสอื่นๆรวมถึงการรำถวายผางประทีปอีกด้วย และสามารถนำผางประทีปมาจุดเพื่อบูชาและขอขมาสิ่งต่างๆ ได้อีกด้วย

ผางประทีปมีรูปร่างและขนาดที่แตกต่างกันออกไป ทั้งขนาดเล็ก กลาง ใหญ่ แบน มีฐาน ที่ต่างกันอออกไป ซึ่งจะอยู่ที่วาระโอกาสในการใช้ผางประทีปแต่ละประเภทนั้นๆ และราคา