ในฐานะพลเมืองของประเทศ ซึ่งมีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นพระประมุข ที่มีสิทธิ เสรีภาพ บทบาทหน้าที่ ต้องปฏิบัติตนตามกรอบข้อกำหนดของกฎหมำยต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องด้วยการใช้สิทธิตำมกฎหมาย และต้องรักษาปกป้องสิทธิของตนเองและชุมชน เมื่อถูกละเมิดสิทธิ หรือผลประโยชน์อันชอบธรรมของตัวเองและชุมชน ซึ่งการปฏิบัติตำมกฎหมายดำเนินการได้ ดังนี้

1. เริ่มจากการปลูกฝังและประพฤติปฏิบัติตนตำมกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับตนเองและครอบครัว เช่น เมื่อมีคน เกิด ตำย ในบ้ำนต้องดำเนินกำรตำมกฎหมำยทะเบียนราษฎร์ จัดกำรให้การศึกษำแก่บุตร หลำน ตามกฎหมายการศึกษาภาคบังคับ ปฏิบัติตนให้ถูกต้องตามกฎหมายการสมรส กฎหมายมรดก ฯลฯ

2. ในชุมชน/สังคม ต้องปฏิบัติตนให้เหมาะสมกับการอยู่ในสังคมประชาธิปไตย ตามบทบาทหน้าที่ โดยยึดกฎหมายที่เกี่ยวข้อง เช่น การปฏิบัติตามกฎหมายส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม ไม่ทำลำยธรรมชาติ เผาป่า สร้ำงมลพิษให้แก่ผู้อื่น เคำรพสิทธิของตน ไม่ละเลยเมื่อเห็นผู้อื่นในชุมชน/สังคมกระทำผิด ด้วยการตักเตือน ชี้แจง ให้ความร่วมมือในการปฏิบัติตามกฎหมายคุ้มครองผู้บริโภค กฎหมายแรงงาน กฎหมายจราจร ฯลฯ

การรักษาสิทธิตามกรอบของกฎหมาย

กฎหมายให้สิทธิแก่บุคคลหรือหน่วยงานสามารถเรียกร้องป้องกัน เพื่อรักษาสิทธิของตนที่ถูกบุคคลหรือหน่วยงาน ไม่ว่าจะเป็นหน่วยงานของเอกชนหรือรัฐมาละเมิดสิทธิของบุคคลหรือชุมชน โดยให้เป็นหน้าที่ของบุคคล องค์กร และผู้เกี่ยวข้องทำหน้าที่ร่วมกันในการเรียกร้องเพื่อรักษาสิทธิผลประโยชน์ที่ถูกละเมิด ซึ่งการละเมิดสิทธิ มี 2 กรณี ดังนี้

1. การละเมิดสิทธิ/ผลประโยชน์ส่วนบุคคล กรณีตัวอย่าง นักศึกษาสาวไปเดินห้างสรรพสินค้าถูก ผู้ไม่ประสงค์ดีแอบถ่ายภาพขณะเดินลงบันไดเลื่อน แล้วนำไปเผยแพร่หรือไปไว้เอง ผู้เสียหำยสามารถแจ้งความให้เจ้าหน้าที่ตำรวจดำเนินคดีตำมกฎหมำยแก่ผู้ไม่ประสงค์ดีได้

2. การละเมิดสิทธิ/ผลประโยชน์ของชุมชน กรณีตัวอย่าง หน่วยงานการไฟฟ้าฝ่ำยผลิตได้ถูกรัฐจัดการแปรรูปให้เป็นบริษัทเอกชน มีการซื้อขายหุ้นมุ่งเก็งกำไร ทำให้ประชาชนเสียประโยชน์ ทั้ง ๆ ที่ไฟฟ้าจัดเป็นสาธารณูปโภคที่รัฐพึงจัดให้บริการแก่ประชาชน ไม่ควรมุ่งการค้ากำไร ซึ่งต่อมามีคณะบุคคลที่เป็นวุฒิสมาชิก (ส.ว.) ได้ดำเนินการฟ้องร้องไปยังศาลปกครอง เรียกร้องสิทธิ/ผลประโยชน์ในเรื่องนี้ให้แก่ประชาชน และในที่สุดศาลก็ได้ตัดสินใจให้รัฐเป็นผู้แพ้ ผลประโยชน์จึงได้กลับคืนมาสู่ประชาชน คือ กำรไฟฟ้าฝ่ายผลิตกลับมาเป็นรัฐวิสาหกิจอยู่ในการกำกับของรัฐ

กรณีตัวอย่างนี้ ทำให้เห็นว่ากำรมีความรู้ความเข้าใจในเรื่องกฎหมาย เข้าถึงสิทธิอันชอบธรรม ที่ควรได้/มีตามกฎหมาย บุคคลหรือองค์กร และผู้เกี่ยวข้องสามารถดำเนินการเรียกร้อง ปกป้อง รักษาสิทธิ และผลประโยชน์ของตนและส่วนรวมได้