ความสำคัญ

พิธีสืบชะตาเป็นประเพณีสำคัญอย่างหนึ่งของชาวล้านนาที่เชื่อกันว่าเป็นการต่ออายุหรือต่อชีวิตของบ้านเมืองหรือของคนให้ยืนยาว มีความสุข ความเจริญ ตลอดจนเป็นการขจัดภัยอันตรายต่างๆที่จะบังเกิดขึ้นให้แคล้วคลาดปลอดภัย

พิธีสืบชะตาแบบพื้นเมืองของจังหวัดน่านได้ยึดถือและปฏิบัติสืบต่อกันมาช้านาน ชาวน่านในทุกหมู่บ้าน ทุกตำบลต่างรู้จักและยึดมั่นปฏิบัติกันอยู่ เพราะเชื่อว่าทุกข์ภัยทั้งหลายที่จะเกิดขึ้นกับตัวเอง และญาติพี่น้องจะหมดหายไปชีวิตก็จะยืนยาวยิ่งขึ้น อีกทั้งเชื่อว่าก่อให้เกิดขวัญและกำลังใจในการปฏิบัติหน้าที่การงานพร้อมที่จะสู้กับชะตาชีวิตต่อไป

พิธีสืบชะตานี้แบ่งเป็น ๓ ประเภทคือ

๑. สืบชะตาคน นิยมทำเมื่อขึ้นบ้านใหม่ ย้ายที่อยู่ใหม่ ได้รับยศหรือตำแหน่งสูงขึ้น วันเกิดที่ครบรอบเช่น ๒๔ ปี ๓๖ ปี ๔๘ ปี ๖๐ ปี ๗๒ ปี เป็นต้น หรือฟื้นจากป่วยหนัก หรือมีผู้ทักทายว่าชะตาไม่ดีจำเป็นต้องสะเดาะเคราะห์และสืบชะตา เป็นต้น

๒. สืบชะตาบ้าน นิยมทำเมื่อคนในหมู่บ้าน ประสบความเดือดร้อน หรือเจ็บไข้ได้ป่วยกันทั่วไปในหมู่บ้าน หรือตายติดต่อกันเกิน ๓ คน ขึ้นไป ถือเป็นเสนียดของหมู่บ้าน คนในหมู่บ้านอาจพร้อมใจกันจัดในวันปากปี ปากเดือน หรือปากวัน คือวันที่หนึ่ง สอง หรือสามวันหลังวันเถลิงศก เพื่อให้เกิดความเป็นสิริมงคล

๓. สืบชะตาเมือง จัดขึ้นเมื่อบ้านเมืองเกิดความเดือดร้อนจากอิทธิพลของดาวพระเคราะห์ตามความเชื่อทางโหราศาสตร์ เพราะทำให้บ้านเมืองปั่นป่วนวุ่นวาย เพราะการจราจลการศึก หรือเกิดโรคภัยแก่ประชาชนในเมืองเจ้านายท้าวพระยาบ้านเมืองจึงจัดพิธีสืบชะตาเมือง เพื่อให้อายุของเมืองได้ดำเนินต่อเนื่องสืบไป

พิธีกรรม

เครื่องสืบชะตาคนประกอบด้วย

๑. ไม้ค้ำสรี (สะหรี ต้นศรีมหาโพธิ์) ๑๐๐ เล่ม

๒. ขัว (สะพาน) ๑ คู่

๓. ลวดเบี้ย ๓ เส้น (เส้นหนึ่งใช้หอยเบี้ยร้อยเป็นสาย ๑๐๐ ตัว)

๔. ลวดหมาก,ลวดพลู ๓ เส้น (เส้นละ ๑๐๐)

๕. ลวดเมี่ยง ๓ เส้น (เส้นละ ๑๐๐)

๖. ลวดเงิน ๓ เส้น

๗. ลวดทอง ๓ เส้น

๘. ตุงยาวค่าคิง(ยาวเท่าตัวคน) ๓ ตัว

๙. ตุงเล็กและตุงช่อ ๑๐๐ ตัว

๑๐. ลวดข้าวตอก ๓ เส้น (เส้นละ ๑๐๐)

๑๑. บอกน้ำ,บอกทราย อย่างละ ๑ กระบอก

๑๒. บอกข้าวเปลือก,บอกข้าวสาร อย่างละ ๑ กระบอก

๑๓. ต้นกล้ามะพร้าว,ต้นอ้อย,ต้นกล้วย อย่างละ ๓ ต้น

๑๔. กล้วยน้ำว้าดิบ ๑ เครือ

๑๕. มะพร้าว ๑ ทะลาย

๑๖. สีสายค่าคิง(สายน้ำมันยาวเท่าตัว) ๑ สาย

๑๗. เสื่อใหม่ ๑ ผืน

๑๘. หมอนใหม่ ๑ ใบ

๑๙. เสื้อผ้าของผู้เข้าร่วมสืบชะตา

๒๐. หม้อใหม่ ๒ ใบ (หม้อเงิน,หม้อทอง) อย่างละ ๑ ใบ

๒๑. ใบไม้ที่เป็นมงคลเช่น ใบเต๊า ใบขนุน ใบเงิน ใบทอง เป็นต้น

๒๒. เทียนขี้ผึ้งแท้น้ำหนัก ๑ บาท ๑ แท่ง

๒๓. ด้ายสายสิญจน์ ๑ ม้วน

๒๔. บาตรสำหรับใส่น้ำพุทธมนต์ ๑ ใบ

๒๕. ปลาสำหรับปล่อยจำนวนเท่าอายุเจ้าชาตา

๒๖. นก ปู หรือหอยสำหรับปล่อย

อุปกรณ์ดังกล่าวให้จัดทำเป็นกระโจม ๓ ขา กว้างพอที่เจ้าชะตาจะเข้าไปนั่งในนั้นได้ โดยใช้ด้ายสายสิญจน์โยงจากศีรษะไปสู่ยอดกระโจมและดึงไปหาบาตรน้ำมนต์หน้าพระพุทธรูป พระสงฆ์จะถือด้ายสายสิญจน์ขณะสวดมนต์และจะใช้ผูกข้อมือเจ้าชะตาอีกด้วย บางตำราก็จะให้ทำพิธีขึ้นท้าวทั้งสี่ก่อนทำพิธีเครื่องประกอบพิธีอย่างอื่น ได้แก่

ขันตั้งสืบชะตา ประกอบด้วยเทียนเล่มเล็ก ๘ คู่ เล่ม ๑ บาท ๑ คู่ เทียนเล่มเฟื้อง ๑ คู่ ข้าวตอกดอกไม้ หมากหัว พลูมัด เบี้ยพันสาม กล้วยเครือมะพร้าว บอกข้าวเปลือก บอกข้าวสาร หม้อน้ำ หม้อดิน

ขันขอศีล ประกอบด้วยเทียนเล่มเล็ก ๔ คู่ ข้างตอกดอกไม้ใส่พาน

ขันคารวะเครื่องสืบชะตา ประกอบด้วยเทียนเล่มเล็กน้ำหนัก ๒ สลึง ๔ คู่ เทียนสืบชะตา ๓ เล่มเทียนขนาดเล็ก ๑๐๐ เล่ม ประทีป ๑๐๐ อัน และตาแหลวคาเขียว ๑ อัน

ขั้นตอนในการประกอบพิธีสืบชะตา

ผู้ดำเนินการและผู้ประกอบพิธี

๑. พระสงฆ์จำนวน ๙ รูป

๒. อาจารย์ฝ่ายคฤหัสถ์

๓. ผู้เข้าร่วมพิธีสืบชะตา (เจ้าชะตาและคณะ)

ขั้นตอนพิธีการ

๑. ตั้งเครื่องสืบชะตา จัดโต๊ะหมู่บูชา ตั้งอาสนะสงฆ์ ๙ ที่

๒. เจ้าชะตาจุดธูปเทียนบูชาพระรัตนตรัย

- ประเคนบาตรน้ำมนต์ให้พระสงฆ์

- ประเคนขันสืบชะตา ด้ายสายสิญจน์

- ประเคนพานอาราธนาศีล แล้วกลับไปนั่งซุ้มพิธี

๓. อาจารย์(ผู้นำในการประกอบพิธี) นำกล่าวบูชาพระรัตนตรัย

๔. อาจารย์กล่าวอาราธนาศีล-ประธานสงฆ์ให้ศีล

๕. อาจารย์อาราธนาพระปริต

- พระสงฆ์องค์ที่ ๓ กล่าว สักเค ชุมนุมเทวดา

- คณะสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์

๖. อาจารย์สมาธรรม และครัวทาน (ขอขมา)

๗. อาจารย์อาราธนาธรรม พระสงฆ์เทศนาธรรมสืบชะตา ๙ ผูก

๘. ประธานสงฆ์มอบเครื่องสืบชะตาให้แก่เจ้าชะตาและคณะ

๙. ประธานสงฆ์ประพรมน้ำพระพุทธมนต์ พระสงฆ์เจริญไชยมงคลคาถา

๑๐. เจ้าชะตาและคณะถวายจตุปัจจัยไทยธรรมแก่พระสงฆ์ พระสงฆ์อนุโมทนา

๑๑. อาจารย์นำกราบพระ บูชา พระรัตนตรัย เจ้าชะตาถวายภัตตาหารและไทยทานเป็นอันเสร็จพิธี

ชื่อคัมภีร์ที่ใช้ประกอบพิธีสืบชะตา

๑. มหาทิพพมนต์ ๑ ผูก

๒. อุณหัสสะวิไชย ๑ ผูก

๓. โลกาวุฒิ ๔ ผูก

๔. สะลาถะวิชชาสูตร ๑ ผูก

๕. พุทธะสังคะหะโลก ๑ ผูก

๖. มหาไชยมงคล ๑ ผูก

การเทศน์ธรรมสืบชะตาทั้ง ๙ ผูก พระสงฆ์จะเทศน์พร้อมกันรูปละ ๑ ผูก ส่วนเครื่องประกอบพิธีกรรมสืบชะตาบ้าน กับชะตาเมืองนั้น เครื่องสืบชะตาจะเพิ่มมากขึ้นเป็นเครื่อง ๑,๐๐๐ จะมีการโยงสายสิญจน์จากวัดหรือสถานประกอบพิธีผ่านไปยังบ้านแต่ละหลังจนครบทั้งหมู่บ้านและทุกครอบครัวก็จะเตรียมน้ำส้มป่อยน้ำอบ น้ำหอม และทรายมาร่วมพิธีเมื่อเสร็จแล้วจะได้นำกลับไปโปรยที่บ้านเรือนของตน