การตีมีด

 ประวัติการตีมีด

              การดำรงชีวิตของคนภาคเหนือ มีด เป็นสิ่งที่ใช้ในการประกอบอาชีพด้านการเกษตร ทำนา ทำไร่ ทำสวน ซึ่งเมื่อ 200 ปีก่อน มี พ่อหลวงมอญ สายปั่น เป็นผู้ริเริ่มการตีมีด มาก่อนต่อมาลูกหลานได้สืบทอดต่อกันมา ในการตีมีดได้สร้างเตาเหล็ก สำหรับเผามีด ประมาณ 3 , 4 เตา มีคนงานมาตีมีด ประมาณ 10 - 15 คน ต่อมาระยะหลัง มีลูกหลานบ้านแม่ปุงสนใจเพิ่มมากขึ้น ได้ขยายเตาเผาเหล็ก เพิ่มขึ้นมากกว่า 10 เตา มีคนงานเพิ่มขี้นเป็นจำนวนมาก ประมาณ 60 กว่าคน โดยการตีมีดทุกอย่าง ทำด้วยเหล็กแหนบทุก ๆ เล่ม ทำรายได้แก่ครอบครัว และเป็นอาชีพที่ดี ทำให้ลูกหลานสืบทอดกันมาเป็นเวลายาวนาน

                 ปัจจุบัน การตีมีด ได้พัฒนาและหาวิทีที่ทันสมัยในการตีมีด โดยการใช้เครื่องมือแบบไฮโดรลิก (แบบกระแทก) โดยการรวมทุน ในรูปแบบกลุ่มสมาชิกตีมีด จำนวน 28 คน และตั้งชื่อ กลุ่มตี๋เหล็ก คำว่า ตี๋ ภาษาเหนือ หมายความว่า ตี มีความหมายว่า กลุ่มตีเหล็ก ซึ่งเป็นการตีมีดโดยใช้เครื่องมือ แบบไฮโดรลิก ใช้คนงานในการตีเหล็ก ประมาณ 3 - 4 คน ต่อเตา และทำให้การตีมีมีคุณภาพที่ดีขึ้น และลดแรงงานคนลง

การเตรียมเหล็ก

          เหล็กที่จะเอามาตีเป็นมีดนั้นมีหลายชนิด คิอ เหล็กสำเร็จรูปจากโรงงานซึ่งจะเป็นเหล็กเป็นมัดๆ ทางโรงงานตีมีดจะเรียก เหล็กมัด ซึ่งเหล็กชนิดนี้ไม่ต้องเตรียมอะไรเลยเพียงแต่นำเหล็กแต่ละชิ้นมาใช้ได้เลยตามขนาดของมีดที่จะตีเริ่มจากเบอร์ 0 ซึ่งเป็นมีดที่มีขนาดใหญ่ที่สุด ถัดมาเป็นเบอร์ 1 เบอร์ 2 เบอร์ 3 เบอร์ 4 และเบอร์ 5 ซึ่งเป็นขนาดเล็กที่สุด  ส่วนเหล็กแหนบคนงานก็จะตัดออกเป็นท่อนๆตามขนาดของมีดที่จะตีเช่นเดียวกัน ปกติเหล็กแหนบ1แผ่นจะผ่าออกเป็น 2ชิ้นหรือ2 เล่ม แต่ถ้าแผ่นใหญ่มากๆก็จะได้มีดถึง
4 – 5 เล่ม  ส่วนเหล็กประเภทอื่น เช่น จานรถไถนา คนงานก็จะตัดออกเป็นชิ้นๆตามต้องการ เหล็กท่อนกลมซึ่งจะตัดใช้ทำบ้องก็จะตัดตามขนาดเช่นเดียวกัน เหล็กแผ่นก็เช่นเดียวกัน คนงานก็จะตัดออกเป็นชิ้นเล็กๆเป็นรูปสามเหลี่ยมเหล็กบางครั้งอาจจะมีส่วนเกินในการใช้งานจึงจำเป็นต้องตัดออกในขณะที่ขึ้นบ้องและขึ้นรูปตัวมีดนั้นคนงานจะใช้เหล็กผ่าตัดแต่ถ้าเป็นการเตรียมเหล็กตัดเป็นท่อนๆนั้นจะใช้เครื่องตัดเหล็กอัตโนมัติ

การขึ้นบ้อง

ปัจจุบันการขึ้นบ้องจะใช้วิธีการสองแบบคือ

1. ใช้เหล็กแผ่นเดียวทั้งขึ้นบ้องและตีแผ่เป็นตัวมีด

2. ใช้เหล็ก 2 ชิ้นดังได้กล่าวมาแล้วมาเชื่อมต่อกันแล้วตีขึ้นบ้องอีกด้าน

การตีเป็นตัวมีดหรือขึ้นรูป

           เมื่อขึ้นบ้องเสร็จแล้วคนงานก็จะนำไปตีเป็นตัวมีดหรือขึ้นรูปต่อไป การตีเป็นตัวมีดนายช่างคนแรกจะเป็นส่วนสำคัญในการตีเพราะสามารถวินิจฉัยว่าจะตีแผ่ออกไปกว้างขนาดไหน ตรงไหนควรตัดออก ตรงควรให้หนา หรือบาง ลูกน้องจะตีตามที่นายช่างตี อุปกรณ์ที่ใช้ตีขึ้นรูปจะใช้ทั้งค้อนเล็ก ค้อนใหญ่ เหล็กผ่า โดะ ตะหมัง ที่โค้งหัวมีดหรือส่วนที่เกี่ยวข้อง เมื่อตีได้ตามต้องการแล้วก็จะส่งให้ฝ่ายลับต่อไป

การลับ

         การลับเป็นขั้นตอนต่อไป การลับในสมัยก่อนจะใช้ตะไบจากต่างประเทศ เช่นจากประเทศอังกฤษ เยอรมันนี เท่าที่ผู้เขียนจำได้จะมียี่ห้อ นิโคลสัน ตราตา ตราตะไบไขว้ เป็นต้น ยี่ห้อที่กล่าวมานี้ใช้งานคงทน ใช้ได้นาน คมเมื่อหมดอายุการใช้งานหรือลับได้ไม่ค่อยคมแล้วสามารถนำมาตีเป็นมีดต่อไปได้อีก การใช้ตะไบลับปัจจุบันเลิกใช้แล้วเพราะกว่าจะได้สักเล่มต้องใช้เวลาหลายนาที ค่าแรงก็แพง  ปัจจุบันใช้เครื่องลับที่เป็นเครื่องยนต์ เครื่องลับมี2 แบบ คือแบบเคลื่อนที่ใช้มือจับ โดยจะใช้เครื่องจับซึ่งเรียกว่า “กรามช้าง” จับไว้กับที่แล้วใช้เครื่องลับลับไปมา อีกแบบหนึ่งเป็นแบบถาวรติดตั้งอยู่กับที่ แบบนี้ผู้ลับจะถือมีดเคลื่อนไหวลับไปลับมา  ทั้ง 2 แบบสรุปได้ว่าต่างกันคือแบบเคลื่อนที่ มีดจะอยู่กับที่ ส่วนอีกแบบตัวมีดจะเคลื่อนไหวไปมา

การชุบ

           ขั้นตอนที่สำคัญที่สุดของการตีมีดก็คือการชุบ การชุบคือการทำให้คมมีดแข็งแกร่ง คมกริบ ไม่บิ่น หัก งอ เวลาใช้งาน การชุบคือการเผาคมมีดให้แดงแล้วเอาไปจุ่มน้ำอย่างรวดเร็ว จุ่ม 2 – 3 ครั้งแล้วเอาผึ่งลมไว้เพื่อให้สะเด็ดน้ำ เพราะถ้าไม่สะเด็ดน้ำก็จะทำให้เกิดอ๊อกไวด์(สนิม)ได้    คนงานที่มีหน้าที่ในการชุบให้ได้มาตรฐานแต่ละโรงงานนั้นจะต้องเป็นผู้ที่ชำนาญในการชุบ มีเพียง 1 คนหรือ 2 คนเท่านั้น การชุบจะต้องใช้ความชำนาญ การสังเกตว่าอุณหภูมิได้ที่หรือยังเพราะถ้าอุณหภูมิสูงเกินไป (80-100 องศาเซลเซียส)เหล็กก็จะละลาย เวลาชุบคมมีดจะบิ่น หักงอ แม้ว่าแต่ละโรงงานจะมีผู้ที่ชำนาญในการชุบเก่งเพียงใดก็ตามก็ยังปรากฏว่ามีดที่ชุบก็ยังบิ่น หักงอบ่อยๆ น้ำทั่ใช้ชุบจะต้องเป็นน้ำเย็นปกติเสมอ การใช้น้ำครั้งเดียวชุบหลายๆครั้งคมมีดจะไม่ได้มาตรฐานเท่าที่ควร เวลาชุบจึงต้องเปลี่ยนน้ำบ่อยๆ

การตกแต่ง

           มีดที่ชุบและตากให้สะเด็ดน้ำแล้วถือว่าจบกระบวนการตีมีด แต่เนื่องจากโรงงานต้องส่งออกไปจำหน่ายยังท้องตลาดซึ่งมีการแข่งขันสูง ดังนั้นจึงต้องตกแต่งผลิดภัณฑ์ให้สวยงามเป็นที่สนใจของลูกค้า อันดับแรกคือตัวมีดจะต้องนำมาทาสี โดยเฉพาะที่คมมีดนิยมทาสีขาว ตัวมีด บ้องมีดทาสีดำ

เรื่อง/เนื้อหา  โดย นายจำนงค์ เครือจักร์    ที่อยู่ 65/2 7  ตำบลน้ำโจ้ อำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง 52150

 เรียบเรียงโดย     นางสาวฐิติมา  พนัสโยธานนท์