1. ตั้งรหัสผ่านให้แข็งแกร่ง: ควรมีความยาวอย่างน้อย 8 ตัวอักษร และผสมระหว่างตัวพิมพ์ใหญ่, พิมพ์เล็ก, ตัวเลข, และสัญลักษณ์ (เช่น P@ssw0rd123) และไม่ควรใช้รหัสผ่านเดียวกันในทุกบัญชี

2. ไม่เปิดเผยข้อมูลส่วนตัว: เช่น ชื่อ-นามสกุลจริง, ที่อยู่, เบอร์โทรศัพท์, โรงเรียน ไม่ควรโพสต์ลงในที่สาธารณะ

3. คิดก่อนคลิก: ตรวจสอบความน่าเชื่อถือของลิงก์และไฟล์แนบก่อนเปิดเสมอ

4. คิดก่อนโพสต์: ทุกสิ่งที่เราโพสต์จะทิ้งร่องรอยไว้ในโลกดิจิทัล (Digital Footprint) ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อเราในอนาคตได้

5. ออกจากระบบเสมอ: เมื่อใช้คอมพิวเตอร์สาธารณะ ควรออกจากระบบ (Log out) ทุกครั้งหลังใช้งาน

ลิขสิทธิ์  คือ สิทธิ์แต่เพียงผู้เดียวของเจ้าของผลงานในการกระทำใดๆ กับงานสร้างสรรค์ของตน

* **คุ้มครองอะไรบ้าง?:** งานวรรณกรรม (หนังสือ, บทความ), งานดนตรี (เพลง, เนื้อร้อง), งานศิลปกรรม (ภาพวาด, ภาพถ่าย), ภาพยนตร์, วิดีโอ, โปรแกรมคอมพิวเตอร์ (ซอฟต์แวร์), งานสถาปัตยกรรม และอื่นๆ

* **เกิดขึ้นเมื่อไหร่?:** **เกิดขึ้นทันทีที่สร้างสรรค์ผลงาน** (Automatic Protection) โดยไม่จำเป็นต้องจดทะเบียน (ในประเทศไทยและอีกหลายประเทศ)

* **คุ้มครอง "การแสดงออก" (Expression) ไม่คุ้มครอง "แนวคิด" (Idea):**

    * **ตัวอย่าง:** ครูไม่สามารถจดลิขสิทธิ์ "แนวคิด" การเขียนนิยายเกี่ยวกับพ่อมดไปโรงเรียนเวทมนตร์ได้ แต่ครูสามารถจดลิขสิทธิ์ "เนื้อเรื่อง" และ "ตัวละคร" ในนิยายเรื่อง *แฮร์รี่ พอตเตอร์* ได้

การใช้งานอย่างเป็นธรรม (Fair Use)

ในโลกความเป็นจริง เราไม่สามารถห้ามคนอื่น "อ้างอิง" ถึงงานเราได้เลย การใช้งานอย่างเป็นธรรม (Fair Use) จึงเป็น **ข้อยกเว้นทางกฎหมาย** ที่อนุญาตให้บุคคลอื่นใช้งานที่มีลิขสิทธิ์ได้ใน "ขอบเขตที่จำกัด" โดยไม่ต้องขออนุญาตเจ้าของ

> **ข้อควรทราบ:** "Fair Use" เป็นหลักการที่เด่นชัดในกฎหมายสหรัฐฯ สำหรับกฎหมายไทย เรามีหลักการที่เรียกว่า **"ข้อยกเว้นการละเมิดลิขสิทธิ์"** ซึ่งมีเป้าหมายคล้ายกัน คือการสร้างสมดุลระหว่างเจ้าของสิทธิ์และประโยชน์ของสังคม

**หลักการพิจารณาว่า "เป็นธรรม" หรือไม่ (มักอิงตามหลักสากล 4 ปัจจัย):**

1.  **วัตถุประสงค์และลักษณะการใช้งาน (Purpose and Character):**

    * ใช้เพื่อการค้า (Commercial) หรือเพื่อการศึกษา/วิจัย/ไม่แสวงหาผลกำไร (Non-profit/Educational)?

    * เป็นการใช้งานแบบ "เปลี่ยนรูป" (Transformative) หรือไม่? (เช่น การทำ Parody (ล้อเลียน), การวิจารณ์ (Review))

2.  **ลักษณะของงานที่มีลิขสิทธิ์ (Nature of the Work):**

    * งานนั้นเป็นข้อเท็จจริง (Factual) หรือเป็นงานที่ใช้ความคิดสร้างสรรค์สูง (Highly Creative)? (การใช้ข้อเท็จจริงมักจะ "เป็นธรรม" มากกว่า)

3.  **ปริมาณและสัดส่วนที่ใช้ (Amount and Substantiality):**

    * ใช้เพียง "ส่วนน้อย" หรือใช้ "ทั้งหมด"?

    * ส่วนที่นำไปใช้นั้นเป็น "หัวใจสำคัญ" ของเรื่องหรือไม่?

4.  **ผลกระทบต่อตลาดหรือมูลค่าของผลงาน (Effect on the Market):**

    * การใช้งานของเรา ทำให้เจ้าของผลงานสูญเสียรายได้หรือไม่? (เช่น การที่เราเอาหนังทั้งเรื่องมาฉายฟรี ย่อมกระทบตลาดแน่นอน)

ตัวอย่างที่มักเข้าข่าย Fair Use:

* การใช้ภาพหรือคลิปสั้นๆ เพื่อการรายงานข่าว

* การตัดส่วนหนึ่งของเพลงมาเพื่อการวิจารณ์

* การอ้างอิงข้อความ (Quote) บางส่วนในงานวิจัยหรืองานวิชาการ (โดยต้องให้เครดิต)

หากลิขสิทธิ์แบบเดิมคือ **"สงวนลิขสิทธิ์ทั้งหมด" (All Rights Reserved)**

Creative Commons (CC) ก็คือ **"สงวนลิขสิทธิ์บางส่วน" (Some Rights Reserved)**

CC เป็นเครื่องมือที่ "เจ้าของผลงาน" ใช้เพื่อ **อนุญาต** ให้ผู้อื่นนำผลงานของตนไปใช้ได้ "ภายใต้เงื่อนไข" ที่กำหนดไว้ล่วงหน้า ทำให้การแบ่งปันผลงานทำได้ง่ายขึ้น โดยที่เจ้าของยังคงสิทธิ์บางอย่างไว้ได้

### องค์ประกอบ 4 เงื่อนไข (The 4 Elements)

1.  **BY (Attribution):** **ต้องให้เครดิต** (ระบุชื่อเจ้าของผลงาน) นี่คือเงื่อนไขพื้นฐานของ CC ทุกตัว (ยกเว้น CC0)

2.  **SA (ShareAlike):** **อนุญาตแบบเดียวกัน** หากนำงานเราไป "ดัดแปลง" (Adapt) ผลงานใหม่ที่ได้ ต้องใช้สัญญาอนุญาต (License) แบบเดียวกับต้นฉบับ

3.  **NC (NonCommercial):** **ห้ามใช้เพื่อการค้า** ห้ามนำผลงานนี้ไปใช้เพื่อวัตถุประสงค์ทางการค้าหรือหาผลกำไร

4.  **ND (NoDerivatives):** **ห้ามดัดแปลง** อนุญาตให้ใช้ได้เฉพาะต้นฉบับเท่านั้น ห้ามแก้ไข เปลี่ยนแปลง หรือสร้างผลงานใหม่ต่อยอด

6 สัญญาอนุญาตหลัก (The 6 Licenses)

เมื่อนำ 4 องค์ประกอบมารวมกัน จะเกิดเป็นสัญญาอนุญาต 6 รูปแบบ (เรียงจากเสรีมากที่สุดไปถึงจำกัดมากที่สุด):

1.  **CC BY (Attribution):**

    * ใช้ได้เสรีที่สุด (ดัดแปลงได้, ใช้เชิงพาณิชย์ได้)

    * **เงื่อนไข:** ต้องให้เครดิต (BY)

2.  **CC BY-SA (Attribution-ShareAlike):**

    * ใช้ได้เสรี (ดัดแปลงได้, ใช้เชิงพาณิชย์ได้)

    * **เงื่อนไข:** ต้องให้เครดิต (BY) และหากดัดแปลง งานใหม่ต้องใช้ CC BY-SA (SA)

3.  **CC BY-NC (Attribution-NonCommercial):**

    * ใช้ได้ (ดัดแปลงได้)

    * **เงื่อนไข:** ต้องให้เครดิต (BY) และห้ามใช้เพื่อการค้า (NC)

4.  **CC BY-ND (Attribution-NoDerivatives):**

    * ใช้ได้ (ใช้เชิงพาณิชย์ได้)

    * **เงื่อนไข:** ต้องให้เครดิต (BY) และห้ามดัดแปลง (ND)

5.  **CC BY-NC-SA (Attribution-NonCommercial-ShareAlike):**

    * ใช้ได้ (ดัดแปลงได้)

    * **เงื่อนไข:** ต้องให้เครดิต (BY), ห้ามใช้เพื่อการค้า (NC), และหากดัดแปลง งานใหม่ต้องใช้ CC BY-NC-SA (SA)

6.  **CC BY-NC-ND (Attribution-NonCommercial-NoDerivatives):**

    * จำกัดที่สุด (อนุญาตให้เผยแพร่ต่อได้เท่านั้น)

    * **เงื่อนไข:** ต้องให้เครดิต (BY), ห้ามใช้เพื่อการค้า (NC), และห้ามดัดแปลง (ND)

> **โบนัส: CC0 (Public Domain Dedication)**

> ไม่ใช่สัญญาอนุญาต แต่คือการ "สละลิขสิทธิ์ทั้งหมด" (No Rights Reserved) เท่าที่กฎหมายจะทำได้ เจ้าของผลงานประกาศให้งานนี้เป็น "สมบัติสาธารณะ" (Public Domain) ใครจะเอาไปทำอะไรก็ได้โดยไม่ต้องให้เครดิต

การให้เครดิต (หรือการอ้างอิงแหล่งที่มา) คือหัวใจสำคัญของการใช้งานผลงานผู้อื่นอย่างมีจรรยาบรรณ และเป็น "ข้อบังคับ" หากเราใช้งานภายใต้สัญญาอนุญาต CC (ที่มี BY)

### หลักการให้เครดิตที่ดี (จำง่ายๆ ว่า "TASL")

องค์ประกอบที่สมบูรณ์แบบควรมี 4 ส่วน ดังนี้:

1.  **T - Title (ชื่อผลงาน):** ชื่อของภาพ, ชื่อบทความ, หรือชื่อเพลง

2.  **A - Author (ผู้สร้างสรรค์):** ชื่อเจ้าของผลงาน (ควรลิงก์กลับไปหาโปรไฟล์ของเขา ถ้ามี)

3.  **S - Source (แหล่งที่มา):** ลิงก์ (URL) ที่เราไปนำผลงานนั้นมา

4.  **L - License (สัญญาอนุญาต):** ประเภทของสัญญาอนุญาต CC (ควรลิงก์กลับไปที่หน้าสัญญาอนุญาตนั้นๆ)

### ตัวอย่างการให้เครดิต

สมมติครูไปเจอภาพสวยๆ ใน Flickr และนำมาใช้ในสไลด์นำเสนอ

> **ตัวอย่างการให้เครดิต (แบบสมบูรณ์):**

>

> "Zen Garden" by John Smith is licensed under CC BY-NC 2.0.

>

> (โดยที่ "Zen Garden" ลิงก์ไปที่หน้าภาพ, "John Smith" ลิงก์ไปที่โปรไฟล์ของเขา, และ "CC BY-NC 2.0" ลิงก์ไปที่หน้าคำอธิบายสัญญาอนุญาต)

**ถ้าให้เครดิตเป็นภาษาไทย:**

> ภาพ "สวนหิน" โดย John Smith, เผยแพร่ภายใต้สัญญาอนุญาต CC BY-NC 2.0

**จำไว้นะครับ:** การให้เครดิตไม่ใช่แค่การแปะลิงก์ URL เฉยๆ แต่คือการให้เกียรติผู้สร้างสรรค์ และช่วยให้ผู้อื่นสามารถตามไปค้นหาผลงานต้นฉบับได้ครับ

---

### บทสรุปจากครู

การเข้าใจเรื่อง ทรัพย์สินทางปัญญา, ลิขสิทธิ์, Fair Use, Creative Commons และการให้เครดิต คือทักษะพื้นฐานของ "พลเมืองดิจิทัล" (Digital Citizen) ที่ดี การที่เราเคารพสิทธิ์ของผู้อื่น ก็จะทำให้ผลงานของเราได้รับการเคารพเช่นกัน และยังช่วยส่งเสริมระบบนิเวศการสร้างสรรค์ให้เติบโตอย่างยั่งยืนครับ

หวังว่าใบความรู้นี้จะเป็นประโยชน์กับนักเรียนทุกคนนะครับ

หากนักเรียนมีคำถามในหัวข้อใดเป็นพิเศษ หรืออยากให้ครูลองสร้างแบบทดสอบสั้นๆ เพื่อทบทวนความเข้าใจในเนื้อหาเหล่านี้ บอกครูได้เลยนะครับ