معرفی و نقد کتاب

Meskell, Lynn (ed.) (2005) Archaeologies of materiality, Blackwell publishing, Pp. ix+229, figs. 13, ISBN: 978-1-4051-3617-4.

نخستین کتاب کلاسیک در مورد باستانشناسی به عنوان مطالعات مواد فرهنگی یا مطالعات مواد فرهنگی به عنوان باستانشناسی. هدف از تدوین این مجموعه نشان دادن چارچوبها و دیدگاههایی است که آثار و مصنوعات انسانی را عاملیت بخشیده و آنها را در زندگی انسانها اثرگذار، پویا و فعال درنظر میآورند. در این مجموعه و از خلال مقالات متنوع آن به خوبی نشان داده میشود که مصنوعات و آثار انسانی نه تنها توسط انسانها شکل و صورت میگیرند، بلکه متقابلاً میتوانند باورها، رفتارها و نگرشهای آنها را از خود متأثر ساخته و اصلاح یا دگرگون کنند.

پژوهشهای گردآمده در این مجموعه بافتهای زمانی/مکانی متنوع و متکثری داشته و نگارندگان آنها از گورهای شاهی اور گرفته تا بافتهای قرن نوزدهمی آرژانتین و ایالات متحده به کشف و روایت مصنوعاتی پرداختهاند که با حضور و فعالیت خویش، حضور و رفتارهای انسانها را شکل میبخشند. یک مقدمه از لین مسکل درباب عاملیت مادۀ فرهنگی و یک مأخره از دنیل میلر دربارۀ آیندۀ پژوهشهای فرهنگ مادی، علاوه بر هفت مقالۀ پژوهشی تمام محتویات این مجموعه را تشکیل میدهند. هم مسکل و هم میلر از این سخن میگویند که زندگی انسانها روی کرۀ زمین مادیت دارد و این مادیت امری جدی است. برخلاف باورهای رایج فلسفی و کلامی، ماده صرفاً امری پست و بی خاصیت نیست که نیمی از واقعیت انسانی را در خود نهفته دارد. مسکل تأکید میکند که مؤلفان این مجموعه دچار فتیشیسم و شیفتگی به مواد نیستند و تفاوت باستانشناسیهای مادیت با عتیقهجویی و مطالعات موزهای هم، علیرغم شباهتهای موجود، در همین امر نهفته است که دادههای مورد مطالعۀ این دسته از پژوهشها را همه جور اثر و مصنوعی که ساختۀ دست انسان باشد دربرمیگیرد، زیرا همۀ انواع مصنوعات، فارغ از تقسیمهای تصنعی آنها به صورت شأنزا و عادی و روزمره و غیره، حضوری فعال و جدی در زندگی انسانها و جوامع انسانی دارند.

ناکامورا از روزمرگی پیکرکهای آشور نو میگوید و مفاهیم جادویی حول و حوش آن؛ ویس زندگی اجتماعی هنر سنگ را در بافت گردشگری افریقای جنوبی مورد بحث قرار داده و مادیت، مصرف و قدرت را در بستر میراث فرهنگی این سرزمین برمیرسد؛ فلیپه گایتان شأنزایی مسواکهای پاریسی معمولی را در بافت آرژانتین سدۀ نوزدهم مورد بررسی قرار میدهد؛ هاسینف از تلاش بومیان امریکا برای تفسیر مجدد یادمانها و مواریث خود در بافت بوستون امریکا میگوید؛ لاساری در باب در هم تنیدگی اشیا، مردم و زمینسیما در آرژانتین هزارۀ نخست میلادی قلم میفرساید؛ پالوس در یک بررسی جالب توجه ورود الکتریسیته به آناپولیس مریلند را در سدۀ نوزدهم به پژوهش نشسته و اثرات عمیق آن را در زندگی روزمره، نسبتهای اجتماعی و جهاننگری ساکنان آن شهر مورد ملاحظه قرار میدهد؛ هُلمبرگ نیز صدای سنگها و مادیت نااندیشیدۀ موجود در بافت آتشفشانی غرب پاناما را به اندیشه مینشیند تا بدین شکل مقالات این مجموعۀ کلاسیک سر و صورت گیرد.

/عسکرپور