Паднеб’е такое яснае і чыстае, што, здаецца, – гэта не блакіт нябесны, а падсвечанае праменнем паўдзённага сонца паветра трымціць перад самымі маімі вачмі. Калі ўскідваю позірк уверх, то за ім слізгаюць маленечкія паветраныя шарыкі; калі вейкі мае апускаюцца ўніз, долу ападаюць і гэтыя бязважкія кропелькі. Хутчэй за ўсё, справа ў слязах, бо я яшчэ зусім малы, а матуля пакінула мяне тут, пасярод поля, аднаго ў лёгкай двухколцы – маёй заўсёднай па летнім часе калысцы. Фанерная каляска з дышлем, у якой ляжу на сянніку, такая ж светла-сіняя, як адна са стужак, што нязменна уплецена ў вясёлку. Гэткія ж нясцерпна-блакітныя рассыпаны па мяжы ільнянога палетка васількі. Над самай маёй галавой – абруч. Нядаўна на ім была нацягнута марлевая намітка, што бараніла мяне ад спёкі. Але я збрыкаў яе ножкамі і, аслеплены свяцілам, сачу за паветранымі шарыкамі.

Маці разам з жанкамі-суседкамі тым часам увіхаецца на норме, што двухметровай «казой» адмераў калгасны аграном. Гэта паўгектара. Нягледзячы, што ў поле перад сабой мама штодзённа коціць двухколку з дзіцем, што зрэдчас, адрываючыся ад снапоў, бяжыць паглядзець, як там яно, матуля ходзіць у перадавіках: за лён яе нават узнагародзілі медалём. Вось і гэтым разам, пачуўшы з поля мой плач, спяшыць да каляскі.

– Божухна! – жахліва распавядала яна мне, ужо даросламу. – Прыбегла я на твой крык, а ты скінуў накідку, заблытаў у яе ручкі, а цемечка так спяклося, ажно малінавае. Ох і ляцела ж я дамоў па ільну з каляскай! Ды ў хату, ды давай мазаць галовачку тваю гусіным тлушчам. Можа, з таго, сынку, ты і палысеў рана.

Такі мой першы «сонечны» прыпамін дзяцінства. Хрысцілі мяне, мусіць, пазней, бо добра памятаю, як бубніў сабе ў нос малітву бацюшка, як матылькамі трымцелі і патрэсквалі агеньчыкі на свечках. Цэркаўка тая знаходзілася ў суседняй вёсцы Чырванадворцы, яна была блакітнай, як наша двухколка, а крыж залаціста пабліскваў на фоне бездакорнай зеляніны старэчых ліп. Неўзабаве з яе садралі купал разам з тым крыжом, бульдозерам зруйнавалі з зямлёй драўляныя сцены. Было гэта ў 1953 годзе. А нарадзіўся я ў 1950-ым, і сярод чатырох, як называў нас тата, «барабаншчыкаў» быў старэйшым. Вядома ж, маме вельмі хацелася дачку – памочніцу ў жаноцкіх справах, але Бог пасылаў у нашу хату адных хлапчукоў.

Бацькі працавалі ў калгасе, і ўсімі немудрагелістымі работамі, на якія шчодрыла вёсцы, валодалі і мы. Само сабой, адпасціць чараду. Бегаеш па каровічых сцежках, што пазаблытваліся ў хмызняк, каб выгнаць рагуль на гала, зганяеш іх у гурт, на стойла.

Нарэшце палягуць яны на ветрыку; заплюшчыўшы вочы, перажоўваюць жвачку. А ты раскладзеш цяпельца і сядзеш пад'есці. У пляшцы з малаком ад тваіх скокаў за жывёлай збіўся драбочак масла. Малако цёплае і такое смачнае, калі яго есці са свежай скарынкай

жытнёвага хлеба, толькі ўчора выпечанага матуляй! У небе плывуць, перамешваюцца лёгкія аблачыны, у іх уплятаецца шызы дымок ад касцярка. Бывала, адбываючы радоўку, натрапіш у лесе на грыбы-каласавікі. Здымеш кашулю, звяжаш на ёй рукавы, і ледзь прыцягнеш дамоў ці не кош памятых асавякоў. Іншым разам і ўюноў награбеш з гразі ў перасохлай канаве.

А вось на бяскрайнія палеткі цукровых буракоў і сёння гляджу з нейкай агідай, ці што. Ох і перапалолі ж мы іх, ох і перахарашылі ў дзіцячыя гады! Ідзём паўз канаву, шукаем сваю норму. Вось яна: Гурыновіч Клара – хімічным алоўкам напісана на калочку.

– Усяго дзесяць радкоў. – Супакойвае мама.

Дзесяць то дзесяць, але ж цягнуцца яны ці не да самага гарызонту. А пазарасталі!

Малачай, свірэпка, лебяда, касцяровіца... Перапёлцы не праціснуцца. Буракоў саміх і не відаць нават. Каб яны спрахлі! А ў канаве, па якой мы ішлі, – ліні, што цельпукі, варочаюцца на тарфяным дне. Дзяўбу матыкаю і ледзь не плачу з роспачы: мне так карціць палавіць рыбу! З-пад лапушыстай зёлкі выскоквае жабоцька. Кажуць, калі жабу забіць, пойдзе дождж. Ён, вядома ж, прагоніць палольшчыкаў дахаты. Бо палоць буракі пасля дажджу – усё роўна што насіць ваду рэшатам: зелле тут жа бярэцца зноўку.

Аглядваючыся па баках, калачу па жабе матыкай. Праз некаторы час неба з поўначы і на самай справе набухае трывожнай сінечай. Сціхаюць жаўрукі. Вецер разлахмачвае пасмы пустазелля, агаляючы светлае зяленіва кволага бурачніку.

– Ой, Кларка! – крычыць суседка. – Тут нешта страшнае будзе, трэба ўцякаць дамоў.

Дождж насцігае нас па дарозе. Ды не дождж, а сапраўдны лівень. Як з вядра, ды дзе там з вядра – як з бочкі, як з цыстэрны! Ён балюча хвошча па лытках, лапаціць па лазовых кустах. Па вуліцы імчацца па-вяснянаму разняволеныя раўчукі. Такой залевы хапіла б на цэлы месяц спакойнага дажджу. Залятаем у свой двор; быццам белым гарохам, ён густа ўсыпаны градзінамі. Тое ж і на гародзе.

– Божухна! – пляскае ў далоні мама і ажно не плача ад крыўды. – Быццам коні па градах пакачаліся. Ён жа і гуркі злажыў, і памідоры.

Я здымаю мокрае адзенне, я шчыра спачуваю матулі: нашто ж я забіў тую жабку?!

Калі трохі падраслі, паводзілі коней на абгонцы бульбы, а пазней хадзілі і за сошкай.

Запомнілася Манголка, нізкая кабылічка з раскосымі вачамі і аранжавай грывай. Аднойчы я не ўтрымаўся на яе акруглай спіне і бразнуўся вобзем. Грымнуўся, мусіць, добра, бо хвіліны тры ляжаў нерухома, быццам ашаломлены цеснай торбай карась. Яна ж прабегла колькі крокаў, вярнулася, стала нада мной, дыхае ў вуха горача. А пасля і на калені пярэднімі нагамі апусцілася: маўляў, што ж ты так? Узлазь. Калючы камячок падступае да горла, калі ўспамінаю, як Манголку, старэнькую ўжо, путам прывязалі да слупа, і даглядчык Яўхім высачыў праз мушку пакорлівую белую зорку на яе ілбе. І сёння не магу прайсці міма каня, каб не пагладзіць яго па замшавай пысе. І ледзьве не плачу, гледзячы на таго адзінага змардаванага каняку, што служыць на ферме падвозчыкам. Люблю і шкадую іх з дзяцінства – цягавітых, пагарджаных, спаласаваных пугамі.

...Я не хацеў на гэтакім акордзе

Закончыць верш, я ўсім бы дараваў...

Ды п'яны конюх сіўку б'е па мордзе,

А я ж на ёй у казку вандраваў.

Таму і рассыпана па маіх зборніках нямала шчымліва-сумных вершаў пра гэтых добрых і самых разумных чацвераногіх. І ці не разам з коньмі згубіла сучасная вёска і шчырасць, і дабрыню, і спагаду?

Шмат у якія работы ўпрагалася вясковая дзятва. Скажам, рваць той жа даўгунец, цэлы дзень стоячы ракам, да капіравальнай паперы станчаючы скуру на пальцах! А біць  яго на несусветнай гарачыні, ззаўха ўскідваючы цяжэрны дубовы пранік! А выграбаць з-пад каровы зляжалы, збіты капытамі ў камень гной і растрасаць яго па сотках! А касіць, а потым і грэбці сена, цэлы тыдзень жывучы ў будане на балоце, кормячы камароў ды сляпнёў! А перакладваць, а потым і штабяляваць торф, залежы якога знаходзіліся адразу за вёскай! А перабіраць у пограбе бульбу, аддзіраючы ад клубняў доўгія, што чарвякі, фіялетавыя парасткі! А...

Не пералічыць тых вялікіх і малых клопатаў. Але, як цяжка ні было, дзяцінства ўспамінаецца светлым і бязвоблачным. Бо мноства і забаў ды гульняў ведала яно. Гэта і «пікар», і «запасы», і «хованкі», і «карпушка», і «ў рускіх і ў немцаў», і ў «магазін» і, вядома ж, у «футбол», за якім галёкалі па поплаве.

Але ўсё гэта дробязі ў параўнанні з Крывіцкім Ровам – па сутнасці, ракою нашага дзяцінства, дзе мы праводзілі большасць свайго вольнага часу. Роў звілістым быў, нібы вясковы Бог наш выкапаў яго пад лекала. Колькі разоў ручай гэты пяліся спраміць меліяратары. А як толькі экскаватар пакідаў берагі, роў невідушча тыцкаўся ў кожную лагчыну, шукаючы свой старажытны шлях. Спачатку я асвойтаў яго з кашом, якім насілі з хлява ў хату торф. Пасля прызвычаіўся да вершы, што з гнуткай віціны сплёў тата.

Праўда, больш за ўсё шматкалібернай рыбы вышчупаў пад берагамі рукамі. У большасці былі гэта акуні, ліні і мянькі. Неяк раз, намацаўшы пад карчом штосьці мяккае, вывалак з вады вадзянога пацука. Быццам гранату з выцягнутай чакой, шпурлянуў той улоў назад і з такім крыкам выскачыў на бераг, нібыта чорт плюгавы тузануў мяне за яйкі.

– Вой, м-м-мянтуз, в-в-вой здар-ровы! – гатовы абмачыцца ад смеху, качаўся па траве пастух, што пасвіў поблізу чараду.

Позняй восенню бадзяжны дух наш ахоплівала такая неўтаймоўная цяга да падарожжаў, што мы выразалі з торфу караблікі, падпальвалі іх і пускалі па цячэнню. Мы ведалі: даплывуць яны да самага Чорнага мора. Бо настаўнік геаграфіі распавядаў, што роў наш упадае ў Марачанку, тая цячэ ў Случ, якая ў сваю чаргу – ў Прыпяць. Вялікая палесккая рака перадае свой дар сівому Дняпру, а ён, як вядома, прастуе ў мора. Калі зімы былі снежнымі, а вёсны дружнымі, роў разліваўся неймаверна, вытоптваў лугі на нізкім левым беразе, зносіў драўляны мост за нашымі Крывічамі. Аднае вясны, калі ён суцішыўся і запаў у сваё русла, пазносілі мы ў кучу паводкай раскіданыя па берагах бёрны драўлянага маставога насцілу, збілі іх скобамі, і на гэтым плыце вырашылі адправіцца ў тое самае Чорнае мора. Запасліся сухарамі, салам ды кансервамі, падлічылі, што праз тыдні два даплывём. Ды нехта задуму запаветную нашу дарослым выдаў, і бацькоўскія рамяні надоўга астудзілі наш вандроўніцкі сверб.

Можа, і цяпер вада з Крывіцкага рова тым жа кірункам трапляе ў мора, але зарос ён канчаткова, ператварыўшыся ў звычайную канаву; асотам, крапівой ды дзядоўнікам аглушыла яго берагі, а з рыбы тут водзіцца хіба што прапахлы саляркай карась, які больш за пядзю і не расце. А шлях да нашых Крывічоў прыпяцкай рыбе перакрылі дзясяткі шлюзоў.

Была ў нас яшчэ адна славутасць – гэта Белая гара. Высокая, з чысцюткага кварцавага пяску, яна свяцілася на сонцы і здавалася залатой. Мая прабабуля Варвара расказвала, што даўным даўно на яе месцы спачывала возера. А ў адзін з восеньскіх дзён раптоўна наляцеў на вёску ўраган: ён лахмаціў саламяныя стрэхі, валяў платы, ламаў дрэвы. А калі сціхла ў ваколлі, упалі крывічанцы на калені, бо на месцы возера ўзвышалася пясчаная гара. Можа, і праўда, бо з-пад гары той бруілі тры вялікія крыніцы, вада з іх расцякалася, утвараючы шырокае балота – Чарот. Ледзь пляцемся, бывала, з грыбоў – стомленыя, спацелыя. Кладземся каля крыніцы на жываты і, макаючы чубы, п’ём крыштальную ваду. І адразу сілы вяртаюцца; ці не жыватворнымі былі тыя крынічкі?

А калі ў 1958 годзе пачалося будаўніцтва шахцёрскага Салігорска, знайшлі прымяненне і пяску. Мусіць, і сцены нашага бетоннага гмаха ім атынкаваны, бо такая скруха апануе часам душу, калі ўспомніш, як ляцелі мы з Белай гары на санках ці лыжах!

Але і сёння бруяць у памяці тыя крыніцы дзяцінства, падпітваючы нас, прыдаючы сілы.

Ва ўрочышчы Рэчкі дый па лясах – глыбокіх, круглых, як мамантавы сляды, калодзежыкаў такіх у ваколіцы шмат было. Мы пачалі лічыць іх і вызначылі роўна сто, таму і адну з дзіцячых кніжак так назваў – «Сто крыштальных крынічак».

Вясной-летам абіваліся мы, як кажуць, падножным кормам. І ў кожным з нас з дзяцінства жыло старажытнае пачуццё здабытчыка: прынесці дамоў грыбоў, дзікага шчаўя, уласнаручна налоўленай рыбы – і тым самым здзівіць маму, парадаваць бацьку.

Але вось прага палявання была куды больш моцнай за гэтае пачуццё, і кожны з нас марыў стаць стралком. Пачыналі з рагатак. Памятаю, як камечыў у пальцах бязважкае цельца ластаўкі, што ўпала з провада ад майго каменьчыка. На яе вочкі наплывала блакітная

смуга, і шчымлівы жаль агортваў усю маю істоту. Тым не менш, цяга да «паляўнічай зброі» не астыла, і ў класе 6-7-ым мы перайшлі ўжо на самапалы. Вышуквалі медныя ці сталёвыя трубкі для ствалоў, з галінак-крывулек яблыні ці грушыны вычэсвалі рукаяці. З такой самаробнай зброяй гойсалі па лясах ды балотах, марачы здабыць дзічыну. Самапалы, лічы, былі ў кожнага, бо без зброі ты ніхто – як казак без каня, а вось з самапалам – «ваша благароддзе» дый толькі. Завадатарам быў я, бо ведама ж – у бацькі-паляўнічага пораху можна было ўкрасці, дый пісьменнікаў-паляўнічых начытаўся. І вось адкуль.

Восенню школьнікаў гналі на дапамогу калгасу: капаць бульбу, рваць і харашыць буракі. А тыя дробязныя грашы, што мы зараблялі, нас застаўлялі аддаць на перыёдыку.

Дзяўчаты, як правіла, выпісвалі часопіс «Советский экран», хлопцы – «Советский воин», і, напэўна, адзін з усёй школы я – «Охоту и охотничье хозяйство». Аксакаў, Перміцін, Прышвін, Біянкі, Сабанееў, Чаркасаў, Праўдухін, Астаф'еў былі маімі любімымі аўтарамі.

А яшчэ вершы. У той час Яўген Яўтушэнка вёў у гэтым часопісе паляўнічую паэтычную рубрыку, дзе змяшчаў вершы Някрасава, аднаго з Талстых, Буніна, Фета, Зарудзіна, Забалоцкага, таго ж Ясеніна. Помню, як уразіла старонка выдатных вершаў самога вядучага рубрыкі. У душы я ўжо даўно быў паляўнічым, а калі бацька ўзяў мяне на балота, і я ўбачыў, як пасля стрэлу на ваду ўпалі дзве крыжанкі, захварэў паляваннем цяжка і назаўсёды. Бачачы, што хвароба ў мяне сур’ёзная, ўжо ў 8-ым класе тата стаў давяраць сваю паядынку. О, якім жа гарачым паляўнічым я быў, дый застаюся зараз!

Начытаўшыся аксакаўскіх «Запісак паляўнічага Арэнбургскай губерні», вёў свой дзённік, афармляў малюнкамі, да таго ж нядрэннымі.

З першага класа прыліп і да кніжак, а ў чацвёртым ужо чытаў катаеўскага «Сына палка», і ўсё не мог сцяміць, што за сын «палка», бо ставіў націск на першым складзе. Наведваў самыя розныя кружкі: і літаратурны, і драматычны, і мастацкі. – Здольнасці ў цябе, як у вала, – казаў выкладчык малявання, – але ж ты, як гарачая каша. У тым сэнсе, што не было ў мяне ніякай уседлівасці.

Памятаю, як штораніцы выслухваў праграму па радыё, і ўсё чакаў аб’яўленага фільма пра Чапаева. Уключаў прыёмнік у назначаны час – а там зусім іншая перадача. Я і не ведаў, што гэта праграма тэлебачання, бо пра тэлевізары ў сваім дзяцінстве мы не чулі.

А яшчэ мяне вельмі каробіла слова «з цыкла», якое часта гучала з рэпрадуктара: што такое «цыкл» я не ведаў, а вось «сцыкла» ў нашай вёсцы было словам непрыстойным і нават лаянкавым. Паўтаруся, літаратурай захапіўся з галавой, і да восімага класа перачытаў ці не ўсю бібліятэку школьную, а пасля запісаўся і ў калгасную. Седзячы на печы, падсунуўшы на камінок керасінку, з захапленнем «паглынаў» яршоўскага «Канька-гарбунка» на беларускай мове: «...Не на небе, на зямлі, жыў стары, ў яго былі тры сыны.

І сын старэйшы за усіх быў разумнейшы...»

Як і ці не ўсе школьнікі ў той час, збіраў этыкеткі ад запалак. Пасля заняткаў мы хадзілі па хатах, трапляючы нават у суседнія сёлы, каб садраць з карабка наклейку. Ажно дрыжалі рукі, калі здаралася рэдкая, і да слёз крыўдна было, калі яна рвалася. Аднойчы я ўклаў у канверт тры рублі і напісаў слёзнае пісьмо ў Пензу, на запалкавую фабрыку «Белка» – (адрас значыўся на карабку) – з просьбай прыслаць этыкетак. У хуткім часе атрымаў пузаты канверт. Якім жа я быў шчаслівым! Аказваецца, этыкеткі гэтыя выпускаліся серыямі. Сярод дасланых мне запомніліся «Рускія пісьменнікі», «Сталіцы саюзных рэспублік», «Касманаўтыка» з Белкай і Стрэлкай, з Гагарынам; але больш за іншыя запала ў душу «Паляванне і паляўнічая гаспадарка» – з выявай вокладак майго любімага часопіса. У канверце было нямала і аднолькавых, таму ў заядлых як сам калекцыянераў мог выменяць любую самую рэдкую.

З этыкетак перайшоў на паштовыя маркі і кнігі. Балазе, у Маскве жыў мамін брат дзядзька Іван, я быў у яго першым пляменнікам, і дзядзя Ваня з разуменнем адносіўся да майго захаплення. Таму я даволі часта атрымоўваў пісьмы з белакаменнай з гашанымі маркамі. Гэта была сапраўдная энцыклапедыя: птушкі, звяры, самалёты, машыны, вучоныя, гарады... І кнігі да мяне траплялі даволі рэдкія. Скажам, даваеннае выданне бестселера таго часу «Як гартавалася сталь», «Спутнік следапыта» Формазава; ледзь не на паўстала, як падняць, у тоўстай вокладцы з даматканага палатна, падарачны том «Ціхага Дона» з шыкоўнымі акварэлямі, здаецца, Вярэйскага; выдатна ілюстраваны двухтомнік «Настольнай кнігі паляўнічага-спартсмена», дзясяткі асобнікаў альманаха «Паляўнічыя прасторы», што выпускаўся з 1950 года.

І ўсё-такі на першым плане ў мяне было паляванне. А паколькі стралком быў да самазабыцця гарачым, то катастрафічна не хапала пораху, а без палявання я не мог пражыць і тыдня. І вось – уявіце толькі! – і маркі, і ўсе памятныя кнігі я прамяняў на порах, на таго «Белага мядзьведзя» у кампактных картонных каробках, што каштаваў 51 капейку. Нават наручны гадзіннік «Юнацтва», падараваны татам на 16-годдзе, аддаў за паўкаробкі выбуховага парашку. Шкада тых кніг і цяпер, але што прайшло, тое не вернеш.

А што тычыцца школьных прадметаў, то, вядома ж, любіў усе гуманітарныя, але нямецкую мову чамусьці ненавідзеў. Мо хіба агіду да яе ўпітаў з мацярынскім малаком, бо ў час вайны матуля дзесяцігадовай дзяўчынкай разам з дзядулевай сям’ёй хавалася ад немцаў у партызанскім лагеры, пераносячы страшэнны голад і холад. А хімію так запусціў, што ледзьве ўзбіваўся на слабенькія «троечкі». Пасля вельмі шкадаваў аб гэтым: бо і ў тэхнікуме, і ў інстытуце, куды марыў паступіць вучыцца на біёлага-паляўніцтвазнаўцу, галоўным лічыўся экзамен па хіміі.

Вершыкі папісваў з класа шостага, а ў восімым наважыўся паслаць іх у Саюз пісьменнікаў да Петруся Броўкі. Хуткім часам атрымаў адказ:

– Не маю часу, каб разбіраць іх падрабязна, – (помню даслоўна), – адно ясна: Вы не добра ведаеце рускую мову, на якой пішаце вершы, ды і сістэма вершаскладання кульгае. 

– Роўным почыркам чорным чарнілам было напісана ў лісце. 

– Якая парада? Калі ў Вас сапраўды вялікае імкненне пісаць і адчуваеце сілу, больш чытайце майстроў паэзіі, у гэтым найлепшая навука. Адчуеце што прыходзяць поспехі, дасылайце вершы ў часопіс «Маладосць» дый у кансультацыю Саюза пісьменнікаў.

Любімым паэтам на той час быў, канешне, «разанскі салавей». Ясенінскіх вершаў у наш час не выдавалі, таму яны перапісваліся з блакнота ў блакнот, са сшытка ў сшытак. З класа восімага мяне з галавой, беспаваротна ахапіла паэзія і паляванне. Са стрэльбай я мог блукаць па 24 гадзіны ў суткі, мне хацелася разведваць усё новую і новую далеч, дня на гэта не хапала. Дамоў вяртаўся, калі вёска даўно ўжо спала, а каля весніц мяне чакала заплаканая мама. Так паўтаралася з выхаднога ў выхадны. І аднойчы, гледзячы на матуліны пакуты, тата даў волю свайму бацькоўскаму гневу: аб вялізны камень, што ляжаў у нас каля калодзежа, ён ушчэнт разбіў прыклад драбавіка, пагнуў стваліну. А я стаяў ля сцяны і моўчкі плакаў, бо гэтая старэнькая татава аднастволачка была верным маім спадарожнікам. Гэта ж яна радасна сведчыла пра тое, як ганарліва нёс я па заснежанай вуліцы першага здабытага шарака. Ведалі б толькі вы, як пакутаваў я ад таго, што не магу пайсці на паляванне! І калі паступіў у Салігорскі горна-хімічны тэхнікум, то з першай жа стыпендыі набыў новую двухстволку і ўступіў у Беларускае таварыства паляўнічых і рабаловаў. І тады, што тут і казаць, вылазкі на прыроду сталі яшчэ больш працяглымі. І звыкліся з гэтым і тата, і матуля.

– Бадзягай нарадзіўся, бадзягай і памрэш! – іншы раз пакрыўджана казала мама, калі я, замест таго каб дапамагчы ёй па гаспадарцы, швэндаўся са сваёй грымучай цацкай за ваколіцай.

І вось які прыемны сюрпрыз аднойчы падкінуў мне лёс на паляванні. Позняй восенню паехалі мы з Таўпекам Віцем на яго матацыкле паляваць на цецерукоў за Паварчыцы, дзе касачы вадзіліся незлічона. Разышліся па балоту, а праз якую гадзіну Віктар прыносіць і падае мне тоўсты, разбухлы ад дажджоў том Ясеніна даваеннага выдання.

– Бяры, – кажа, – мне кніга не трэба, а ты вершыкі пішаш.

Вось дзіўна: няўжо яе забыў на балоце які-небудзь вясковы пастух, аматар паэзіі, ходзячы за чарадой? Хутчэй за ўсё так, бо і сам, пасвячы рагуль, заўсёды браў з сабой ці «Зялёныя кветкі» Рубцова, ці «Волю» Шклярэўскага, ці «Полем-юнацтвам» Зарудзіна. У тэхнікум я паступіў на факультэт нафтавых і газавых свідравін, думаў – калі не паляўніцтвазнаўцам стану, дык хоць геолагам. Як-ніяк, але ж таксама рамантыка.

Арганізатарскія мае здольнасці ацанілі нават гарадскія хлопцы і абралі старастам групы. Але ж і тут, у горна-хімічным, агідная для мяне хімія была прафіліруючым прадметам, таму шчыра радаваўся, калі з другога курса мяне забралі ў войска.

Служыў у Ленінградскай вобласці, на самым беразе Фінскага заліва, дзе летам праз раскрытыя вокны казармы чуўся несціханы марскі гул. Меў нядрэнны почырк, таму быў назначаны пісарам вайскавой часці. Аднаго разу начальнік штаба адпусціў у Ленінград, і першым чынам я пайшоў не па музеях, а ў Дом кнігі. Сэрца ўсхвалявана забілася, калі ўбачыў на прылаўку важкі том Ясеніна і знакаміты партрэт паэта з люлькай і кійком цераз плячо. Гэта быў 1970 год – год, у які адзначалася 75-годдзе з дня нараджэння найлепшага лірыка Сярэбранага Веку. Я тут жа набыў партрэт і ажно дзве яго кнігі.

Вольнага часу па маёй службе хапала, вось і сам крэмзаў нешта ў рыфму на рускай мове, вядома ж, пад Ясеніна, за што ў школьныя гады крытыкаваў Пятрусь Броўка. Тым не менш, дасланыя ў абласную газету горада Ламаносава вершы адразу надрукавалі вялікай падборкай яшчэ й з партрэтам. А ва ўрэзцы да яе напісалі, што «...его стихам свойственна искренняя любовь к Родине, обостренное чувство природы, тонкий лиризм». У нагаданым штотыднёвіку кожную суботу ішла літаратурная старонка, і я стаў пастаянным яе аўтарам, за што яшчэ й ганарары прысылалі. І – а як жа! – гэта паддало паэтычнага запалу. Бывала, не спаў усю ноч, (а ночы на Фінскім і вясной, і летам белыя, што чарэмха квітучая), у рыфму сумуючы па сваёй далёкай Беларусі, па мілых сэрцу яе барах і дубровах. Тым больш што ў Крывічах застаўся мой паляўнічы сабака, і – ўпэўнены – ён таксама журбоціўся разлукай са мной. І калі прыйшоў з арміі, то, не здымаючы вайскавой формы, свіснуў Пальме і пабег, ды дзе там пабег – паляцеў на паляванне.

Здаволіўшыся швэндацца са стрэльбай, пагартаў падручнікі і рашыў паступаць на гістарычны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Матуля была ўпэўнена, што паступлю, бо перад маім прыходам з арміі пры пасадцы бульбы плуг выараў медальён 1863 года з выявай Божай маці.

– Гэта ой які добры знак! – завярала мама. – Абавязкова вазьмі яго на экзамены, дапаможа, сам убачыш.

Мусіць, абразок і на самай справе дапамог. Праўда, на дзённае аддзяленне я не прайшоў, прапанавалі вячэрняе, для чаго неабходна была сталічная прапіска. Бацькаў брат Мікалай, трактаразаводзец, шчыра ўзяўся дапамагчы, але з прапіскай у Заводскім райвыканкаме правалакіцілі некалькі дзён, за гэты час групу вячэрнікаў набралі, і праз тыдзень я ўжо выпісаўся з Мінска і паехаў назад у Крывічы. А паколькі з літаратурай, як сам лічыў, быў на «ты» і ведаў, што настаўнікаў на вёсцы не хапае, пайшоў у райкам камсамола прасіцца каб накіравалі ў якую-небудзь аддаленую вёску, і загадзя ўяўляў сябе коласаўскім Лабановічам.

Райкамаўцы ж вырашылі па-свойму і аформілі мяне сакратаром камсамольскай пярвічкі ў Старобінскае БМУ, да меліяратараў. Маладзёжнага важака тут не было больш за паўгода, і справы, кажучы коратка, былі дрэнь. Першым чынам трэба было сабраць членскія ўзносы. Грошы меліяратары атрымоўвалі нядрэнныя, і з 10-12 рублямі ў месяц расставацца хацелі не вельмі. За ўсё браўся сам: ствараў камітэт, выпускаў сценгазету, маляваў плакаты, арганізоўваў мастацкую самадзейнасць, нават спяваў са сцэны пад гітару. Маладога халасцякоўскага запалу хапала на ўсё, тым больш што і жыў у маладзёжным інтэрнаце, па сутнасці, клопатамі такіх як і сам аднагодкаў. Цяжэй за ўсё было з прыняццем моладзі ў камсамол, а таго патрабаваў райкамаўскі план. Справа ў тым, што сярод меліяратараў з палескіх вёсак нямала было бабтыстаў, а для іх усё звязанае з Леніным – табу.

Якім бы занятым ні быў, сяброўства з паэзіяй не кінуў, і вершаў, разам з армейскімі, назбіралася на зборнік. Сёе-тое паслаў у «Знамя юности». Неўзабаве праз аддзел кадраў мяне знайшла загадчыца аддзела культуры гэтай газеты Валянціна Акунькова. У тэлефоннай размове яна паведаміла, што з падборкай азнаёміўся Фёдар Яфімаў і хоча са мной сустрэцца, каб, так сказаць, паставіць на шлях праўдзівы. Размова з Фёдарам Архіпавічам адбылася ў рэдакцыі. Ён вучыў мяне таму, што галоўнай, ударнай, у вершы павінна быць апошняя страфа. А таму, гаварыў паэт, якога, дарэчы, я вельмі люблю і паважаю, «прымерайце» да верша пяць, сем, дзесяць канцовак і пастаўце тую, якая як бы падводзіць вынік усяму вершу і падабаецца Вам самому. Хутка рускамоўная мая нізка з'явілася ў газеце «Знамя юности».

Цёпла і прыязна сустрэў мяне ў часопісе «Нёман» Браніслаў Спрынчан. Ён хваліў верш «Будаўніцы» і адзначыў, што калі б на такім узроўні напісаў я з дзясятак вершаў на вытворчую тэму, то мяне б заўважылі. А праз паўгода, узрушаны да глыбіні душы, я трымаў у руках часопіс з ладнай сваёй публікацыяй. Гэта падштурхнула даведацца, як надрукаваць кнігу, з тым і пайшоў у Саюз пісьменнікаў. Першым, з кім там сустрэўся, быў Іван Шамякін. Не ведаю, наколькі празаік разбіраўся ў паэзіі, але ён горача падтрымаў мяне і пахваліў прачытаныя, вядома ж адабраныя мной з лепшых на мой пагляд, вершы.

Спыніўся я тады па сваіх справах у дзядзькі Колі, што жыў у трактаразаводскім раёне. Сваякі былі на рабоце, а я, невыказна шчаслівы і акрылёны шамякінскай пахвалой, пайшоў пагуляць. Стаяла гарачыня, у скверы насупраць трактарнага завода цвілі запыленыя ружы, грымеў шыракалобы жоўта-чырвоны трамвай, пад нагамі блыталіся разамлелыя ад сквару, разбэшчаныя гарадскія галубы.

І чаго раптам занесла мяне ў гаспадарчы аддзел магазіна, дзе грувасціліся тазікі, місы, шкляны і керамічны посуд, нават рэдкія на той час дываны, што выдаваліся па талонах? Мусіць, з выпадку нясцерпнай спёкі ці рабочага дня – пакупнікоў тут было два ці тры. А за прылаўкам, ля касавага апарата, без справы адбывала змену дзяўчына-прадавец. На лоб яе спадала цёмная грыўка, хаваючы юначыя прышчыкі. Глыбокія  прыгожыя вочы дзяўчыны былі сумнымі-сумнымі, позірк засяроджаны, увесь у сабе, і мне так захацелася падысці да яе, уцешыць. І хаця не меў на гэта ніякага права, падыйшоў і нясмела павітаўся. Думаў, яна высакамерна, як кажуць, адшые мяне, але мінчанка – ці мне гэта здалося? – з задавальненнем уступіла ў гаворку. Я спытаў, чаго яна такая хмурая, а Рыма (мы абмяняліся імёнамі) у сваю чаргу – чаго я такі вясёлы? Ну і мяне панесла так, што не змог не пахваліцца пра сустрэчу з Шамякіным.

– А ў Пушкіна Вы часам не былі? – іранічна заўсміхалася яна.

Мяне гэта не тое, каб абразіла, але не на жарт пакрыўдзіла, і я зняў наколаты на цвічок талон і таксама пад Пушкіна напісаўшы на ім «Я Вас любил...», пакінуў магазін. І ці трэба прызнавацца, што не спаў усю ноч, што к адкрыццю ўнівермага паспяшаўся у той гаспадарчы аддзел. Я закахаўся ў сваю суджаную раз і назаўсёды, закахаўся той самай шчырай, светлай і чыстай любоўю, якую называюць першай. Тое здарылася і з ёй, і яна прызналася, як перажывала з таго, што мы больш не ўбачымся. А як чакаў ад яе пісем, як цалаваў удвая складзеныя лісточкі з вучнёўскага сшытка з акруглым роўным почыркам! А на выхадныя прыязджаў у сталіцу, па чыгунцы шыбаваў ад дзядзькі Колі ў Сляпянку. Да поўначы мы хадзілі па ціхіх вулічках і гаварылі, гаварылі і нагаварыцца не маглі. А ў адзін з мяцелістых вечароў у цесным утульным пакойчыку ў доме яе бацькоў, калі з заезджанай пласцінкі Юрый Антонаў спяваў свой хіт «Для меня нет тебя прекрасней», я прызнаўся ў каханні.

– Яшчэ, яшчэ! – прасіла паўтарыць яна тры кароткія словы. І соладка кружыліся нашы галовы ад бязгрэшнага пацалунку. А праз паўтары гады ў маіх Крывічах на яблычны Спас згулялі вяселле. Радні на ім было чалавек 150. Хаты не хапала, сталы стаялі ў садзе, і так грымелі музыкі, што з яблыні падалі на траву спелыя белякоўкі, дзве з іх трапілі за вясельнае плацце маладой. На сонцы свяціліся пагнутыя раструбы труб, пагрымваў барабан, фіксаты барабаншчык мучыў у зубах беламорыну, і яго звоністыя талеркі не пападалі ў такт бухматай булаве. Калі музыканты стамляліся, вытрасалі сліну з губасценькіх муштукоў і вешалі інструмент на плот, браў у рукі гармонік Іван.

– Давай, Ваня, давай! – крычала захмялелае вяселле. – Полечку нашу, беларусскую, а ну!

Гарманіст віртуозна тапіў пальцамі то басы, то галасы, і ўсё віхурылася, мітусілася, падгопвала і трымцела ў бязлітасным танцы. Здаецца, трэсліся нават сасновыя сцены хаты, нібы нашу ціхую вёску дастаў землятрус.

А калі прыцямнела, мы з нявестай збеглі ад п’янай грамады на поплаў, дзе раслі маладыя бярозкі. Ва ўвесь накал свяціла поўня, у яе святле таемна мігцелі завушнічкі ў вушах каханай, а ў злёгку падфарбаваных вачах яе свяцілася невымоўнае шчасце. Мы  кляліся ў вечным каханні, і нас мігатлівымі іскрамі абсыпалі знічкі. А на трэці дзень, хаця на бацькоўскім двары яшчэ ва ўсю пахмяляліся сваякі, мы ўзялі стрэльбу, такі-сякі правіянт са сталоў і адправіліся ў «вясельнае падарожжа» на Поўдзень – на поўдзень Салігорскага раёна. Цэлы тыдзень начавалі на адрыне ў вёсцы з палохаючай назвай Гадзень, на Палессі. Пад намі жвала жвачку карова, над намі цірлінькалі ластаўкі, грэла спіны мяккая мурава. Вусны маёй юнай нарачонай водарна пахлі сонечнай ягадай суніцай, а ў пацалункі ўпляталіся казытлівыя травінкі. А днямі мы швэндаліся па канавах, каб здабыць качку на крупнік, а то сядзелі каля лясной крынічкі і слухалі, як пяшчотна буркуюць туркаўкі. Я лічыў, што нічога лепшага за паляванне не бывае, і хацеў у тым упэўніць і маладую жонку.

Праз месяц мы паехалі ў Мінск да жончыных бацькоў і ўладкаваліся на электрамеханічны завод. Нам адвялі мансарду з крутой лесвіцай, дзе зляпілі невялічкую печку. Але, маладым, шчаслівым і горача кахаючым адзін аднаго, было хораша ў любых абставінах. У сталіцы я пацягнуўся да літаратурнага асяроддзя, наведваў літабъяднанне «Вясёлка» пры газеце «Знамя юности», якім кіраваў Някляеў. Вершы нярэдка друкаваліся ў гэтай газеце, і я ўсё-такі наважыўся аднесці ў выдавецтва зборнік, назвы якога нават не помню. Памятаю толькі, што яго «разбіў», здаецца, Юрый Багданаў, і меў рацыю, бо было відавочна – як ён напісаў у рэцэнзіі – што я беларус.

Неўзабаве пасля багданаўскага пагрому я меў ужо колькі дзясяткаў беларускамоўных вершаў і пайшоў з імі па рэдакцыях. Хачу падкрэсліць: пісьменнікі, якія трапляліся на маім шляху, былі да таго шчырымі і добразычлівымі, што, верылася, і ўсе людзі вакол такія ж спагадлівыя і добрыя. А гэта Мікола Аўрамчык, Аляксей Русецкі, Уладзімір Паўлаў, Мікола Кусянкоў, Казімір Камейша, Уладзімір Някляеў, Алесь Камароўскі, Сяргей Панізнік, Хведар Жычка, Веніямін Рудаў, Яўген Крупенька, Мікола Федзюковіч... У хуткім часе нізкі вершаў вашага пакорлівага слугі з’явіліся ў «Чырвонай змене», «Мінскай праўдзе», «Вечернем Минске», «Маладосці», «Беларусі», «Літаратуры і мастацтве», а крыху пазней і ў «Полымі». Да таго ж полымеўская нізка была прызнана лепшай паэтычнай публікацыяй па выніках года. Не заставілі чакаць і ўхвальныя рэцэнзіі Веры Вярбы, Міколы Федзюковіча, Яўгена Крупенькі, Леаніда Шырына, Уладзіміра Саламахі. Затое маладая крытык Святлана Марчанка ў «Літаратуры і мастацтве» змясціла артыкул «Не астравок у моры...». Дасталося Івану Рубіну, Алесю Гаўрону, аўтару гэтых радкоў, нават Уладзіміру Някляеву.

У абарону маладых паэтаў у газеце «Звязда» з шырокай, амаль на старонку, публікацыяй «Дзеля бясспрэчнай ісціны» выступілі тры мэтры беларускай паэзіі –Панчанка, Барадулін і Вялюгін. Але ж і адлупцавалі яны неабачлівага крытыка за яе некампетэнтнасць! «Крытык сцвярджае, – канстатавалі пісьменнікі, – “Некрытычна абыходзіцца з класічнай спадчынай Хведар Гурыновіч, даволі дзіўна ён нагадвае пра Лермантава, пра яго “Горныя вяршыні” інтанацыяй свайго верша “Дзед”(?!!)” Колькі ў адным сказе, прабачце, лухты. Па-першае, непісьменнасць. Па-другое, недасведчанасць: Міхаіл Юр’евіч сам пазначыў над вершам «Из Гете», значыць, пераклад. І галоўнае: у Гурыновіча гаворка ідзе пра шустрага сівога рыбачка з Палесся». І гэтак далей.

У хуткім часе тэлебачанне рабіла перадачу «Перазовы галасоў маладых», вядучы Рыгор Барадулін перахрысціў яе ў «Перасовы валасоў маладых». Удзел у ёй прымалі Уладзімір Някляеў, Люба Турбіна, Людміла Паўлікава, Хведар Гурыновіч. Трансляцыя была прамой, я страшэнна хваляваўся, і аператару давялося «напаіць» мяне валяр'янкай. Калі ў мяне напісалася паўтары сотні вершаў, аддрукаваў іх, склаў у папку і павёз у «Мастацкую літаратуру» да Барадуліна, да паэзіі якога ставіўся з глыбокай пашанай.

Выдавецтва размяшчалася ў някідкай двухпавярхоўцы з тылу Чырвонага касцёла Святога Сымона і Святой Алены, тады кінастудыі «Беларусьфільм». Сталы і шафы барадулінскага кабінета былі завалены пухлымі папкамі рукапісаў, і Рыгор Іванавіч ледзьве праціснуўся паміж імі. Запрасіў прысесці побач, пачаў перакладваць лісты з маёй папкі, некаторыя бегла прабягаў, на іншых спыняўся. А калі прачытаў верш пра дзіка, якога я пашкадаваў застрэліць, падсунуў да сябе тэлефон. Забзыкала кольца апарата, я чуў не толькі працяглыя гудкі на другім канцы провада, але і біццё свайго сэрца.

– Паслухай, Толя! – Рыгор Іванавіч прачытаў Анатолю Вялюгіну, якому патэлефанаваў у «Полымя», верш поўнасцю. – Па-мойму, здорова, а ты як думаеш? Пасля гэтага па-бацькоўску шчыра абняў мяне і падараваў кнігу паэзіі «Вечалле» вось з якім надпісам: «Дарагому Хведару Гурыновічу – паэту ад Бога, крынічна-чыстаму, адкрытаму для дабрыні зычу шчаслівай дарогі ў паэзіі!». О, як жа натхніў мяне мой любімы Паэт, як падняў мяне ў маіх жа вачах! Тым больш, ён аб'явіў і аб тым, што зборнік хутка ўбачыць свет. Было гэта ў 1980 годзе, праз паўгода кніга з падказанай Уладзімірам Паўлавым назвай і на самай справе вышла з друку. Рэдагаваў яе дарагі Рыгор Іванавіч, праўда, зрабіў заўвагу: маўляў, назва кнігі «Хлеб і соль», а на здымку аўтар на лодцы са стрэльбай. А праз год я абараніў дыпломную работу на тэму «Рыгор Барадулін – майстар паэтычнага слова» на факультэце журналістыкі Белдзяржуніверсітэта, куды паступіў яшчэ ў 1975 годзе.

Але да гэтага, у 1972-ім, з падачы Фёдара Яфімава спрабаваў паступіць у Літаратурны інстытут імя Горкага. Памятаю, калі мы з жонкай гасцявалі ў яго на Харкаўскай, мяне ўразіла бібліятэка гаспадара кватэры. Воч не хапала, каб абхапіць яе адным паглядам! І сярод мноства літаратурных шэдэўраў у Фёдара Архіпавіча было некалькі зборнікаў Пастэрнака. За гарбатай мы і дамовіліся аб маім паступленні ў паэтычны інстытут. Крытык і выдатны паэт адабраў тыя неабходныя 600 радкоў для ўдзелу ў творчым конкурсе і, трэба сказаць, зрабіў гэта ў вышэйшай ступені кампетэнтна, бо за вершы я атрымаў найлепшую ацэнку. Дарэчы, у свой час Фёдар Яфімаў даваў мне рэкамендацыю для паступлення ў Саюз пісьменнікаў, хаця, кажуць, рабіў гэта надта рэдка. Разам з ім паручаліся за мяне Рыгор Барадулін і Мікола Аўрамчык.

У Маскву я паехаў з творчай пяцёркай, але акрамя вершаў больш у галаве не было нічога, не лічачы прыемных і разам з тым трывожных думак пра жонку, якая рыхтавалася стаць мамай. Захапіў з сабой вучэбнікі і ўладкаваўся ў дзядзі Вані. Але пакуль справа дайшла да экзаменаў з бабуляй Клавай мы пабегалі па магазінах і нямала гадзін выстаялі ў чэргах, каб набыць сёе-тое з адзення для маёй каханай. Да таго як адбыцца першаму экзамену, была гутарка з выкладчыкамі, лепш сказаць, з рускімі пісьменнікамі. Сярод усіх незабыўна запомніўся аўтар песні-гімна «Я люблю цябе, жыццё» Канстанцін Ваншэнкін.

Лысы, з уважлівым, крышку ўсмешлівым позіркам, з твару ён чымсьці нагадваў майго бацьку.

Паслухалі пару маіх вершаў, на той час, зразумела ж, рускамоўных – А да экзаменаў як, падрыхтаваліся? – спытаў Канстанцін Якаўлевіч.

Я шчыра прызнаўся, што не было часу.

– А сачыненне хоць напішаце?

– Пастараюся. – Няўпэўнена заверыў я.

І вось яно, тое сачыненне. «Вобразы маладагвардзейцаў у рамане Аляксандра Фадзеева». Не, нікога з іх я выдаць не мог, тым больш што ведаў толькі Алега Кашавога. Другая тэма паводле паэм Маякоўскага. Чэсна кажучы, «трыбуна рэвалюцыі» любіў не вельмі, паколькі лічыў яго антыподам Ясеніна, таму і ўвагі яго паэзіі не прыдаваў. І трэцяя, вольная – «Мы – савецкі народ». Якраз у тым годзе нарадзіўся 300-мільённы жыхар Савецкага Саюза. Вось адкуль і назва свабоднай тэмы. Хоць уцякай з аўдыторыі! З гадзіну сядзеў моўчкі, выкручваючы мазгі і кусаючы ручку. Але, як гаворыцца, у бязвыходных сітуацыях прыходзяць геніяльныя рашэнні. І прыдумалася, як уся вёска, акрамя каваля, была на жніве, як раптам загарэлася ўдавіная хата, як кінуўся каваль ратаваць няхітрую маёмасць жанчыны, як на яго спіну абвалілася вогненная столь, як праваляўся ён год па бальніцах – ад раённай да рэспубліканскай... Не памятаю, як і чаму пераключыўся на сваю сям’ю, але завяршыў сачыненне тым, што «...глядзеў на сваю цяжарную жонку. Шчокі яе заліваў лёгкі румянец; такі бывае на тварах жанчын, што рыхтуюцца стаць мацеркамі. Глядзеў і думаў: неўзабаве нас стане 300 мільёнаў і адзін чалавек». Радаснай нечаканасцю было тое, што атрымаў за сваё высмактанае з пальца сачыненне пяцёрку. Больш таго, у мяне нават пацікавіліся, чаму не паступаю на аддзяленне прозы.

Апантана стаў рыхтавацца да наступнага экзамена, а тут тэлеграму з Мінска атрымоўваю – віншаванне з дачкой і паведамленне пра тое, што роды былі вельмі цяжкімі і ляжаць парадзісе ў бальніцы давядзецца доўга. І я пабег у дэканат забіраць дакументы.

Калі растлумачыў прычыну сваёй «самаадстаўкі», мяне супакоілі і параілі паступаць наступным годам, мінуючы творчы конкурс. Толькі памяняліся сямейныя абставіны, мяне, як маладога бацьку, ахінулі іншыя клопаты і ў белакаменную ехаць расхацелася. Таму, здаўшы на хіленькую тройку нямецкую мову, паступіў усё-такі на факультэт журналістыкі роднага ўніверсітэта, аб чым упамянуў вышэй.

Я працягваў круціць гайкі трансфарматараў на заводзе, а тут – вестка радасная: бацька атрымаў кватэру ў Салігорску і запрашае нас стаць навасёламі. Ну во, прабачце, я ж і не сказаў, што з таго часу, як стаў будавацца гарняцкі горад, тата з калгаснікаў перайшоў у рабочыя. Ён да самай пенсіі працаваў спачатку цесляром, а пасля шкляром, штодзённа ездзячы ў Салігорск, спярша на аўтобусе, а затым на матацыкле. А на матулі ляжала ўся гаспадарка: жывёла, грады, соткі, печ, калгасныя нормы. А колькі нашых кашуль ды штаноў, колькі бялізны вымыла яна ў ночвах на «хвалях» пральнай дошкі!

Помнікі трэба ставіць пры жыцці нашым шматпакутным мацяркам. Праўда, тата, калі яго не ўблытваў у сваё павучынне Бахус, стараўся ва ўсім дапамагчы маці.

У Салігорску я ўладкаваўся мастаком на калійны камбінат, а пасля перайшоў на такую ж работу але са значна меншым заробкам на завод, што толькі будаваўся, і дзе можна было даволі хутка атрымаць кватэру. Плацілі мне 80 рублёў, затое праз год наша сям'я адзначыла ўваходзіны ў новую трохпакаёўку. Невялікія заробкі кампенсавалі ганарары з часопісаў, газет, ды і дзве кнігі вышлі адна за другой. І калі за радок з першай плацілі па 70 капеек, з другой – па рублю, то за трэцюю рубель сорак капеек. Вось як цанілася пісьменніцкая праца ў савецкія часы! Але ж не мне вам пра гэта гаварыць, не вам слухаць.

Будучы студэнтам-завочнікам паспрабаваў карэспандэнцкага хлеба спачатку ў гарняцкай газеце «Калійшчык Салігорска», а пасля і ў раённым «Шахцёры». Працаваў у сельскагаспадарчым аддзеле і – вясковы хлопец – хаця і ведаў колькі цыцак у каровы і адлічаў жыта ад пшаніцы, але разабрацца ў тым, чаму мала малака дае ферма, чаму не ўрадзіла грэчка, не мог нават з дапамогай заатэхніка і агранома. Напісаць разгромны крытычны артыкул у мяне рука не падымалася, таму з рэдактарам сяброўства ў нас не выходзіла. І калі мне прапанавалі пасаду дырэктара краязнаўчага музея – з палёгкай уздыхнуў. Хаця і тут круціцца трэба было, паколькі музей сама будаваўся. І не толькі збор экспанатаў ляжаў на маіх плячах – у першую чаргу выбіванне матэрыялаў, дамовы з мастакамі, сталярамі, пажарнікамі, ахоўнікамі і г.д. Але ж во як бывае: па дарозе на працу і з працы лёгка напісалася дзіцячая кніга. Ухваленая Сяргеем Панізнікам пад назвай «Пасадзім па дрэўцу» яна пайшла ў друк.

Неяк раз, калі з вершам пад нагамі ішоў з музея дамоў, мяне сустрэў рэдактар «Калійшчыка Салігорска» Георгій Дубоўскі і прапанаваў вярнуцца назад у яго штотыднёвік, але ўжо ў якасці адказнага сакратара. Заробак – удвая большы, чым на дырэктарстве, і трэ было дурнем быць, каб не згадзіцца. Так і адбылося: 16 гадоў адпрацаваў адказным сакратаром, 12 гадоў – рэдактарам, і ў 2013-ым заслужаным ветэранам «Беларуськалія» на пенсію выйшаў. Хачу адзначыць, што побач з вытворчай тэматыкай у нашай газеце заўсёды ўжывалася паэзія. Літаратурная старонка «Крыніца» выходзіла штомесячна, і я горача падтрымліваў кожнага вершапісца, асабліва школьнікаў.

І тады, і зараз даволі часта выступаю у школах, дзіцячых садах, бібліятэках. І кожным разам хвалююся, ды так, што ў роце перасыхае. Ведаючы пра тое, мае слухачы заўжды ставяць шклянку з вадой.

– Ну, – кажу, прыгубляючы шклянку, – за ваша здароўе! А яны – бач ты,

падшыванцы! – сярод іншых абавязкова во якое пытанне зададуць. Маўляў, Вы так замілавана аб прыродзе пішаце і ў той жа час палюеце на звяроў ды птушак. І як даказаць гэтым цікаўнікам, што ніхто так, як паляўнічы, не любіць, не беражэ яе – прыроду. Ці ж не

парадокс, праўда? Таму выкручваюся, як магу. Хіба ж, апраўдваюся, напісалі б столькі цудоўных твораў Аксакаў, Някрасаў, Тургенеў, Прышвін, любімы вамі Біянкі, калі б паляўнічымі не былі?

Даруйце, я без паралеляў.

А яшчэ ў савецкія часы беларускія пісьменнікі разам з карэспандэнтам-арганізатарам са Слуцка Віктарам Бародзічам часта наязджалі выступаць на прадпрыемствы Салігоршчыны. Заўсёды бралі і мяне з сабой, а я ў сваю чаргу лічыў за доўг і гонар запрасіць іх у госці. Сяргей Законнікаў, Кастусь Цвірка, Мікола Маляўка, Алесь Жук, Казімір Камейша, Уладзімір Саламаха, Анатоль Аўруцін, Алесь Камароўскі, Уладзімір Паўлаў, Анатоль Шаўня... і больш сталыя – Аляксей Кулакоўскі, Максім Лужанін.

Запомнілася, як Кулакоўскі распавядаў пра лоўлю ракаў у Случы. Вазамі, казаў Аляксей Мікалаевіч, вазілі іх прадаваць у Слуцк, бо там стаяла шмат вайсковых часцей, а ваенныя так любілі піва з ракамі! А на выручаныя грошы сям’я будучага пісьменніка купляла і адзенне, і веласіпед, нават парасят. Няма зараз Случы, няма і ракаў, ёсць вадасховішча, што ўтапіла маляўнічую звілістую рэчку. А калі да мяне завіталі Максім Лужанін і Уладзімір Паўлаў, жонка была якраз у дачкі ў Мінску, і я разгубіўся, бо пад лужанінскі каньяк не знаходзілася закускі. Успомніў пра паляўнічую тушонку з качак-лысух і, як аказалася, дарэмна турбаваўся.

– Ну, хлоп-чы-кі, – расцягваў словы Аляксандр Амвросьевіч, – я і ў Амерыцы быў, і ўсякія смачныя стравы еў, а такога смакацення не спрабаваў.

Шмат вады ўцякло з таго часу, лазой, ды дзе там лазой – лесам узяліся занядбаныя вясковыя гароды, і даўно б пара ўжо кінуць вершы пісаць, тым больш што цяпер за іх не плоцяць нават, дык не ж – самі лезуць у галаву. Асабліва на паляванні. Застаецца толькі вывучыць іх і дахаты прынесці. Ну, з вершамі прасцей. А вось калі пісалася вялікая біяграфічная паэма «Роднасць», то і дыктафон у кішэню браў. Стаіш апоўначы ў лесе, начытваеш радкі ў маленькую скрынечку, што падміргвае табе зялёным вочкам. На самай справе, не толькі дзіўнавата, але і дзікавата. За сталом вершы шукаю вельмі рэдка.

Які там пісьмовы стол!

Прырода – мой дом бясцэнны.

Нябёсы – ну чым не столь?

А лес – ну хіба ж не сцены?

А ён, гэты «паэтычны варштат», прама за агародамі, за той невялічкай дачкай, што скляпалі мы поблізу бацькоўскага котлішча. Дарэчы, на гэтым поплаве, дзе зараз капаем бульбу і не ведаем куды падзець яблыкі, некалі ў дзяцінстве, вясной, ляцеў, рассякаючы сяло на дзве палавіны, неўтаймоўны ручай, і з тарфяных кар'ераў па ім прыплывалі нераставаць у лужы на будучы агарод наш такія шчупакі! А калі плугам падымалі той дзірван, то выбліснуў з глебы крэмневы нож. Ён быў вастрэйшым за брытву, і я дзівіўся, як і чым было скалоць з каменя танчэйшыя лустачкі, каб стаў ён такім двухбаковавострым. Дзівіўся і ўяўляў, як сядзеў тут ля вогнішча мой далёкі-далёкі продак, абдзіраў тлушч з мядзвежай шкуры, а на дубовым ражне смажылася духмяная пячонка.

Нож той перадаў я першаму ўнуку Станіславу: – Беражы і памятай, што мы з Крывічоў, што мы – крывічы. А іх, унукаў, у нас ужо тры, і таксама, як і ў майго бацькі – усе «барабаншчыкі». Глядзіш, неўзабаве і ў прадзеды старэйшы вызначыць. Яно й пара, бо на носе 70.

Госпадзе, як жа хутка праляцелі, прамільгнулі гэтыя амаль сем дзясяткаў! Але ж колькі выхадзіў я пуцявін па роднай старане амаль за 60 гадоў сваіх паляўнічых вылазак!

Калі б у адну сцяжыну іх выцягнуць, то мо б і да Месяца дастаў. Колькі вершаў «вытаптаў» за гэты час! Кніжак вунь больш за чвэрць сотні – і вершаваных, і празаічных, і дарослых, і дзіцячых. Прабачце за нясціпласць, але землякі прызналі іх, ацанілі, Ганаровага грамадзяніна Салігоршчыны прысвоілі. Прыемна ўсё-такі. «Распагодзіцца!» – так адну з апошніх па часу напісання кніжку назваў. Толькі з клічнікам, абавязкова з клічнікам! Праўда, карэктар заўважыла, што зашмат суму ў ёй.

Бо і ўзрост жа сумны. – Парыраваў я.

Эх, сябры мае, сябры, дарагія калегі мае! Якім бы ні быў ён, узрост наш, хай распагодзіцца ды разлагодзіцца і ў сэрцах вашых, і ў думках, і ў вершах. Каб абавязкова з клічнікам!

Фёдор Гуринович